کتاب همواره یکی از نمادها و شاخص‌های فرهنگی مورد گفت‌وگو و توجه در هر جامعه‌ای بوده است. کتاب با وجود دیرینگی و نقش تمدنی و دانشی ویژه‌ای که در درازنای تاریخ ایفا کرده، ولی فراورده‌ای بوده است که همیشه پیوند خویش را با گروه‌های گوناگون جامعه حفظ کرده و در پیوند با لایه‌های ناهمگون جامعه دگردیسی یافته و خود را با تراز ایشان هماهنگ کرده است. دو شاخص مهم میزان انتشار و البته مطالعه کتاب همواره یکی از شناسه‌های توسعه‌یافتگی جوامع فرض شده است. اگرچه باید به این نکته دقت کرد که در توسعه فرهنگی مسئله میزان مطالعه کتاب به مراتب از درصد فروش آن مهم‌تر است.
در جهان ابزاری امروز پلتفرم‌های فروش و پخش کتاب چه به شکل نسخه‌های چاپی و چه الکترونیک امتیاز و فرصت ویژه‌ای است که توجه به آن می‌تواند در ارتقای فرهنگی هر جامعه‌ای کارساز واقع شود.
چندی پیش خبری مبنی بر فروش ۵۰۰ هزار جلد کتاب در روز پانزدهم فروردین‌ماه از راه درگاه خرید دیجی‌کالا منتشر شد. این عدد بسیار چشمگیر و قابل تأمل و البته بی‌سابقه است.
این آمار فروش در شرایطی که بحران کرونا شرایطی را به وجود آورده که مخاطبان به دلیل مسائل گوناگونی چون دورکاری فرصت بیشتری یافته‌اند نشان می‌دهد که شاهد پررنگ و جدی شدن نیاز فرهنگی مخاطبان هستیم. نیاز فرهنگی همواره یکی از جستارهایی بوده که مورد توجه برنامه‌ریزان فرهنگی بوده و در ارتقای آن کوشیده‌اند. در شرایطی که به دلیل کرونا بسیاری از فراورده‌های فرهنگی دیگر مانند حوزه‌های تئاتر، سینما و از این دست کمتر قابل استفاده هستند، کتاب به دلیل سرشت مصرفی ویژه‌اش مهم‌ترین فراورده‌ای است که نیاز فرهنگی مخاطب را فراهم خواهد کرد.
این میزان فروش کتاب به وسیله یک پلتفرم بازار دیجیتال، جستاری مهم برای اندیشیدن و بررسی سیاست‌گذاران فرهنگی به حساب می‌آید. با وجود آنکه خبر مورد بحث در ذات خویش یک رویداد خوشایند فرهنگی شمرده می‌شود ولی نکاتی را نیز به همراه دارد که بی‌توجهی به آن‌ها می‌تواند به آسیب بدل شود. نخست آنکه نیاز است بررسی شود از این میزان فروش چه زمینه‌های موضوعی و چه نوع آثاری مورد اقبال مخاطب بوده است. به سخن دیگر بررسی این مسئله، وضعیت کنونی ذائقه فرهنگی مخاطب را مشخص کرده و میزان انحراف و یا انطباق آن را با سیاست‌های فرهنگی کشور آشکار می‌سازد. اگر چه تعیین این وضعیت خود سندی برای بررسی کارکرد مسئولان فرهنگی در حوزه کتاب نیز خواهد بود.
نکته دیگر ضرورت برنامه‌ریزی و هدایت بازار کتاب و یا اگر بهتر بگوییم سیر مطالعه و اندیشه جامعه است. کنشگری پلتفرم‌های فروش در برابر کتاب‌فروشی‌ها، که خود یک محیط فرهنگی هدایتگر و ویژه هستند می‌تواند نسبت به ذائقه و تراز مخاطبان آسیب‌هایی را به وجود آورد. تقلیل محتوایی مصرف کتاب یکی از خطرات محتمل این پلتفرم‌ها خواهد بود. همچنین به دلیل سازوکار عمل پلتفرم‌های دیجیتال فروش نگرانی از تبلیغ و ترویج و عمومی‌سازی کتاب‌های نامناسب و ناهماهنگ با سیاست‌های فرهنگی کشور و گونه‌ای مبتذل‌سازی مطالعه کتاب وجود خواهد داشت.
اگرچه نباید فراموش کرد که روی هم رفته هر گونه رویداد و برنامه‌ریزی که زمینه توسعه مطالعه را فراهم آورد قابل توجه و باارزش است به شرط آنکه مدیران و سیاست‌گذاران فرهنگی به این رویدادها توجه داشته باشند و افزون بر واکاوی فرصت و آسیب‌های ممکن و مطالعه باریک‌بینانه فرایندهای شکل گرفته و یا قابل شکل‌گیری در آینده، نسبت به استفاده حداکثری از این چنین ظرفیت‌هایی در منظومه احتمالی سیاست‌های فرهنگی خویش بهره برند.
نظر شما