این سفر گرچه با توطئه و اجبار مأمون عباسی انجام شد ولی برکات بسیار زیادی برای جهان اسلام در پی داشت. برای بررسی آثار و برکات این هجرت تاریخ‌ساز، با حجت‌الاسلام والمسلمین علی‌محمد کاظمیان‌پور، مدیر گروه معارف اسلامی صدا و سیمای خراسان رضوی و استاد دانشگاه امام رضا(ع) گفت‌وگویی انجام داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
اصلاً چرا مأمون عباسی، امام هشتم(ع) را به ایران فراخواند و به چه دلیل آن حضرت این دعوت را پذیرفتند؟
پس از فوت هارون‌الرشید، خلیفه عباسی، درگیری پسرانش امین و مأمون بر سر قدرت بالا گرفت و مأمون به خاطر اینکه وجاهتی به خودش بدهد تصمیم گرفت با دعوت امام به ایران به عنوان ولایتعهدی، مشروعیتی به حکومت ننگین خود بدهد و این طور وانمود کند که به بنی‌هاشم و اهل بیت(ع) ارادت دارد. البته مأمون از این دعوت اهداف دیگری هم داشت بود از جمله اینکه با این کار می‌خواست وجهه امام را در نظر شیعیان و محبانشان خدشه‌دار کند. در آن زمان شاید برای برخی از مردم این پرسش مطرح بود که چرا امام در این شرایط قبول دعوت کردند و ولایتعهدی را پذیرفته و حاضر به آمدن از مدینه به مرو شدند. اما امام رضا(ع) افق‌های دوردست را می‌دیدند و توجه به این جهت داشتند که هجرت از مدینه به مرو می‌تواند برای شیعیان ثمرات و برکات بسیار زیادی در آینده داشته و حضور امام در قدرت، کمک بسیار بزرگی برای شیعیان باشد. تاریخ هم همین مسئله را ثابت کرده است که با آمدن امام از مدینه به مرو این اتفاقات افتاد و حتی کسانی که ابهاماتی در ذهنشان بود بعدها متوجه برکات هجرت امام به خراسان شدند.
از آثار و برکات حضور امام(ع) در ایران بگویید.
نخستین برکت حضور امام در ایران موج گسترش تشیع در ایران است. در آن زمان مذاهب بسیاری در ایران بود مثلاً وقتی حضرت امام رضا(ع) در جمع مردم نیشابور حدیث معروف سلسله‌الذهب را برای مردم بیان فرمودند بسیاری از حاضران شیعه نبودند و از مذاهب مختلف بودند ولی با حضور امام مردم آشنایی بیشتری با تشیع پیدا کردند، به خصوص مناظرات آن حضرت با دانشمندان مختلف و سخنرانی‌های ایشان موجب گرایش مردم به آیین تشیع شد. برکت دوم حضور تاریخی امام در ایران این است که خراسان بزرگ به کانون تشیع در جهان تبدیل شد و از آن دوران گسترش حوزه‌های علمیه، موقوفات، سقاخانه‌ها، شفاخانه‌ها و بسیاری از اماکن اسلامی در خراسان بزرگ شکل گرفت که همه از برکت حضور امام در ایران بود. سومین برکت حضور امام، رشد حوزه‌های علمیه در ایران است. برکت چهارم هجرت امام این است که در آن زمان بین مکاتب معروف آن زمان یعنی معتزله و اشاعره درگیری‌ها و اختلافات بسیاری بود. کسانی که مخالف نقش عقل در دین بودند، آمدن امام و استدلال‌های عقلی امام این مسئله را کامل برای مردم روشن کرد. پنجمین برکت این بود که مردم با اهل بیت(ع) و مکارم آن‌ها آشنا شدند و از نزدیک کرامت‌ها را دیدند. ششمین برکت حضور امام در ایران ترویج معنویت و گسترش خدمات اجتماعی است چون حضرت رضا(ع) اوج مکارم اخلاقی بودند و از آن زمان معنویت و اخلاق‌گرایی در جامعه رواج فوق‌العاده‌ای می‌یابد. هفتمین برکت ترویج اماکن زیارتی و مساجد است. آخرین و مهم‌ترین برکت حضور امام در ایران هم زمینه‌سازی برای ظهور صاحب‌الزمان(عج) است. بر اساس احادیث ایرانیان زمینه‌ساز ظهور حضرت ولی عصر(عج) هستند و امام رضا(ع) با هجرت تاریخی‌شان به ایران این زمینه را فراهم کردند.
می‌شود گفت امام رضا(ع) با هجرت به ایران و اقدام‌های روشنگرانه‌شان، به نوعی راه را برای امامان پس از خود هموار کردند؟
بله؛ در دوران حضرت رضا(ع)، شبهات بسیار زیادی در جامعه اسلامی رسوخ پیدا کرده بود و همان طور که اشاره کردم اوج درگیری معتزلی‌ها و اشاعره بود و امام رضا(ع) با مناظراتی که با ادیان و فرقه‌های مختلف داشتند به نوعی روشنگری کردند و حقایق مکتب اهل بیت(ع) را برای مردم تبیین کردند. مردم از معارف پیامبر(ص) شناخت کافی نداشتند و بنی‌امیه و بنی‌عباس مسائل دیگری را به عنوان معارف دینی برای مردم مطرح می‌کردند اما امام رضا(ع) اسلام ناب محمدی را برای مردم معرفی کرد یعنی فرصتی دوباره برای امام فراهم شد که آموزه‌های اصیل مکتب رسول خدا(ص) را برای مردم معرفی کنند و فرصتی تاریخی برای امام فراهم شد که ارزش‌های تشیع و فرهنگ اهل بیت(ع) را برای دنیای آن روز تبیین کنند.
یعنی اگر حضرت در آن شرایط حساس و سرنوشت‌ساز به ایران نمی‌آمدند، مردم ما با اسلام ناب و راستین آشنا نمی‌شدند و چه بسا قرائت‌های دیگری از اسلام ارائه می‌شد؟
دقیقاً همین طور است؛ ما ایرانیان واقعاً مرهون امام هشتم(ع) هستیم و این فرهنگ ناب تشیع که امروز در کشورمان داریم و به آن افتخار می‌کنیم برگرفته از هجرت تاریخی حضرت رضا(ع) است. حتی مردم در مسیر حرکت امام از مدینه به مرو، با اینکه دیدار مردم با امام را ممنوع کرده بودند، مخفیانه خود را به آن حضرت می‌رساندند و از ارشادهای ایشان بهره‌مند می‌شدند. یعنی خط سیر آمدن امام از شلمچه تا نیشابور و مرو موجب شد یک انقلاب فرهنگی شکل بگیرد و مردم تا سال‌های سال از خطرات و شبهاتی که در آن دوران مطرح بود بیمه شوند.
در عصر حاضر وجود بارگاه ملکوتی امام هشتم(ع) در ایران، چه نقشی در همبستگی شیعیان و محبان اهل بیت(ع) و معرفی معارف رضوی به سراسر جهان دارد؟
حرم نورانی امام رضا(ع) در طول تاریخ به عنوان یک مرکز نورانی، مأمن و پناهگاه شیعیان بوده و پرچمی که در اینجا در اهتزاز بوده، راه درست را به همه محبان اهل بیت(ع) نشان داده است. ما امام رضا(ع) را به عنوان «غوث اللهفان» یعنی فریادرس بیچارگان که از القاب امام زمان(عج) هم هست، می‌شناسیم. این مرقد مطهر از جهات مختلف، نه تنها برای ایرانیان بلکه برای شیعیان سراسر دنیا تبدیل به مرکزی شده که معارف اهل بیت(ع) را از اینجا فرا می‌گیرند. خوشبختانه پس از انقلاب شکوهمند اسلامی با توجه به مراکز حقیقتاً بی‌نظیری که آستان قدس تأسیس کرده، ترویج فرهنگ رضوی گسترش چشم‌گیری یافته است. من در کشورهای مختلفی بودم و اماکن دینی زیادی را به خصوص در عراق و عربستان، به عنوان یک پژوهشگر بررسی کردم. کارهای فرهنگی که آستان قدس در حرم نورانی امام رضا(ع) برای ترویج فرهنگ رضوی انجام داده، واقعاً در دنیا بی‌نظیر و مایه افتخار جهان تشیع است.
نظر شما