مروری اجمالی بر برخی از این موقوفه‌ها می‌تواند ما را با کارکردهای آن‌ها در ماه رمضان و واقفان را با عرصه‌های گسترده وقف در این ماه مبارک آشناتر کند. موقوفه‌های رمضانی حرم مطهر، گستره وسیعی از خدمات را در بر می‌گیرد؛ از تهیه غذای افطار و سحر که معمولی‌ترین آن‌هاست تا تهیه چای و قند برای مراسم عزاداری، هزینه‌های مربوط به تعزیه‌خوانی، تأمین سوخت و روشنایی و البته کمک مالی به نیازمندان را می‌توان در نیت واقفانی که از فرصت ماه مبارک رمضان برای انجام سنت حسنه وقف بهره برده‌اند، مشاهده کرد.
تهیه غذای افطار و سحر
اگر قرار باشد مهم‌ترین عرصه موقوفات رمضانی حرم را مورد توجه قرار دهیم، بی‌شک موضوع اطعام بیش از دیگر موضوعات مورد توجه است. نمونه آن را می‌توان در موقوفه مرحوم «محمود بیگا» دید؛ او در سال ۱۰۸۷ خورشیدی، ضمن وقف اراضی کشاورزی و قناتی که در شمال مشهد مقدس قرار داشت – جایی که با نام مزرعه خیرآباد و محرابخان شناخته می‌شد – به متولی دستور داده است که پس از هزینه کردن درآمد موقوفات برای اموری مانند تحصیل سادات یتیم و همین طور نایب‌الزیاره واقف، از باقی مانده آن که ظاهراً مبلغ بالایی هم بوده است، برای تهیه «حلیم» ماه مبارک رمضان و توزیع آن میان نیازمندان استفاده کند. نمونه دیگر در این زمینه، مربوط به سال ۱۲۴۳ خورشیدی است؛ زمانی که مرحوم میرزاحسین مُحرّر ضمن وقف «یک زوج از ۶ زوج مزرعه حجی‌آباد، یک ششم از دو ربع و نیم قلعه مهدی‌آباد» و موارد دیگری مانند «طاحونه نهر شاهی» (طاحونه = آسیاب)، یک سوم درآمد موقوفه‌ها را به افطاری دادن در حرم مطهر اختصاص و دستور داده است که این افطاری باید به طلاب مستضعف، فقرا و مساکین داده شود. افزون بر این‌ها، موضوع قند و چای مورد نیاز در مراسم‌های حرم مطهر هم مد نظر واقفان بوده است؛ مثلاً در سال ۱۲۳۷ خورشیدی، مصطفی‌قلی خان افشار، ضمن وقف املاکش برای امور مختلف حرم رضوی، بخشی از آن را برای تهیه چای و قند کشیک‌خانه مبارکه در ماه رمضان و هنگام افطار، اختصاص داده است.
سوخت و روشنایی
تا پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، درهای حرم مطهر شب‌ها بسته بود. با این حال، در برخی مواقع به ویژه در ماه مبارک رمضان و شب‌های قدر، درهای حرم مطهر را شب‌ها نمی‌بستند. این رویکرد، نیازمند توجه به دو مسئله مهم بود؛ اولاً باید برای روشنایی داخل حرم و هزینه‌های آن فکری می‌شد و ثانیاً در ماه‌های سرد سال باید برای هزینه سوخت مورد نیاز اماکن متبرکه و رواق‌ها، تدبیری می‌اندیشیدند. برای رفع نیازهای مربوط به این عرصه، واقفان دست به کار شدند و تعدادی از موقوفات به تهیه سوخت و هزینه روشنایی داخل حرم رضوی در ماه مبارک رمضان اختصاص یافت. مثلاً در سال ۱۱۲۴ خورشیدی، مرحوم یُلداش‌بیگ بخشی از موقوفات خود را به تأمین سوخت و روغن چراغ در ماه مبارک رمضان در مسجد گوهرشاد و حرم مطهر اختصاص داد یا شهربانوبیگم، بانوی واقف در سال ۱۱۷۷ خورشیدی موقوفه‌ای را برای این منظور و به ویژه برای روشن نگه داشتن فضای روضه منوره در نظر گرفت.
روضه‌خوانی و تعزیه‌داری
همزمانی شب‌های قدر با ایام شهادت حضرت مولی‌الموحدین، امام علی(ع) و برگزاری مراسم عزاداری، بخش دیگری از توجه واقفان را به خود جلب کرده است؛ مثلاً در سال ۱۲۳۶ خورشیدی، محمدحسین عضدالملک بخشی از موقوفات خود را به برگزاری عزاداری شب شهادت امیرالمؤمنین(ع) در حرم مطهر رضوی اختصاص داد یا مرحوم نیرالدوله در سال ۱۲۷۷ خورشیدی، درآمد بخشی از موقوفات خود را به این امر اختصاص داد: «باید همه ساله در ماه مبارک رمضان در سه روز قدر – به وقت عصر – بر مقبره واقف روضه‌خوانی شود». نمونه‌ای دیگر در این زمینه، موقوفه مرحوم منتصرالملک است که در سال ۱۲۸۱ خورشیدی وقف شده است. او نیز بخشی از درآمد موقوفه خود را به برگزاری عزاداری «در شبستان گرم، جنب کشیک‌خانه مسجد گوهرشاد» اختصاص داده است.
کمک به نیازمندان
توجه به وضعیت نیازمندان در همه ایام سال ضروری و لازم است؛ اما در ماه مبارک رمضان با توجه به روزه‌داری مؤمنان، اهمیت مضاعفی پیدا می‌کند. به همین دلیل، واقفان علاوه بر توجه داشتن به موضوع اطعام، بحث کمک مالی به نیازمندان را هم مد نظر قرار داده‌اند. مثلاً نیرالدوله که پیشتر به نامش اشاره کردیم، در وقف‌نامه خود پس از اشاره به ضرورت برگزاری عزاداری بر سر مزارش در حرم رضوی تأکید می‌کند: «در روز بیست و سوم ماه رمضان در همان مکان، به فقرای زوار و غیرزوار، سادات و غیرسادات که مستحق باشند، نفری ۲هزار دینار برابر شرایط مسطوره و مندرج در وقف‌نامه اهدا نمایند».
نظر شما