در شرایط مطلوب انتظار این است که مردم پیش از انجام هر کاری از تنظیم قراردادها گرفته تا انجام معاملات مختلفی که مستلزم تعهدات مالی و غیرمالی و مدت‌دار بوده و از ازدواج تا وصیت و تجارت و موارد دیگر، از مشاوره حقوقی استفاده ‌کنند؛ اما در حال حاضر آن‌ها وقتی به مشکل بر می‌خورند تازه سراغ وکلا می‌روند.

هزینه‌های حق‌الوکاله و گاهی وجود بازارسیاه و از طرفی عدم توان مردم برای پرداخت هزینه‌های مختلف دادرسی و همچنین دسترسی پایین آن‌ها به وکیل از علل مهم عدم مراجعه به وکلاست.
اما این مسئله به همین جا ختم نشده بلکه چالش‌ها در این زمینه آن‌قدر جدی است که به گواه متولیان صنف وکالت، بیش از ۹۰درصد پرونده‌ها بدون وکیل به دادگاه‌ها می‌رود. البته برخی وکلا معتقدند که مشکل اصلی در حوزه بازار خدمات حقوقی، فقدان فرهنگ مراجعه به وکیل است و تا زمانی که این مشکل حل نشود، نمی‌توان سرانه وکیل را افزایش داد. حاصل جمع این مسائل، افزایش دعاوی بی‌کیفیت و بعضاً اشتباه، سردرگمی مردم در مراجعه به مراکز قضایی، روی‌آوری به سوی احقاق حقوق از طرق شخصی، اطاله دادرسی، افزایش نارضایتی و درنهایت درگیری دائمی نظام قضایی بوده که یک سر آن به معضل خودوکالتی بازمی‌گردد.
از طرفی دادگستری به عنوان حامی حقوق عامه و مسئول پیشگیری از وقوع جرم و مأمور صیانت از حقوق اساسی شهروندان، موظف به توانمندسازی مردم از طرق مختلف به‌خصوص ارائه مشاوره، آموزش همگانی، اطلاع‌رسانی، فرهنگ‌سازی و توسعه بسترهای حل‌اختلاف است. این قوه قضائیه است که در درجه نخست باید شرایط را برای حمایت از حقوق همه جانبه اشخاص فراهم کرده تا آن‌هایی را که نمی‌توانند دستی که به سمتشان می‌آید تا به آن‌ها ظلم کند عقب زده و از خود دفاع کنند یاری نموده و حمایت کند.

 پیش از هر کاری به واحد ارشاد و معاضدت قضایی مراجعه کنید
در همین راستا و در حال حاضر دادگستری اقدام به تأسیس واحد ارشاد و معاضدت قضایی نموده تا با بهره‌گیری از تجارب قضات پیشکسوت و وکلای رسمی دادگستری و از طریق راهنمایی رایگان مراجعان برای اقامه بهتر دعاوی فعالیت نموده و همچنین در صورت نیاز، افراد کم‌بضاعت را برای بهره‌گیری از وکلا و کارشناسان معاضدتی راهنمایی کند. هرچند اوج نقش‌آفرینی دفاتر ارشاد و معاضدت قضایی در زمان طرح دعاوی حقوقی و کیفری است، اما کارکرد این دفاتر فقط به این زمان خلاصه نمی‌شود بلکه اشخاص می‌توانند برای دریافت راهنمایی در انجام تمامی فعالیت‌های حقوقی خود به این دفاتر مراجعه نمایند.

 مشاوره غیر حضوری و از راه دور
هرچند راه‌اندازی دفاتر ارشاد و معاضدت قضایی اقدام پسندیده و بجایی بوده اما تعداد کم این دفاتر و عدم دسترسی یکسان برای همه شهروندان، معضل بزرگی است. با توسعه ارتباطات و فراهم شدن امکان استفاده مردم از مخابرات و اینترنت، دادگستری نیز بسترهای فعالیت‌های حمایتی و مشاوره‌ای خود را توسعه بخشیده که در ادامه به آن اشاره می‌کنیم.

 سامانه ۱۲۹
چنانچه ساکن یکی از کلانشهرها هستید برای استفاده از مشاوره تلفنی رایگان و ارتباط با مشاوران حقوقی کافی است با شماره ۱۲۹ تماس گرفته و در کنار ارائه خدمات متنوع حقوقی از مشاوره تلفنی نیز استفاده کنید. البته این خدمات صرفاً برای شهروندان ساکن در کلانشهرها نبوده بلکه اشخاص در هر کجای کشور برای استفاده از خدمات قضایی رایگان کافی است با شماره ۴۱۸۰۱-۰۲۱ تماس گرفته تا به سامانه ۱۲۹ متصل شوند.

سامانه سامع
برای ایجاد سهولت و دسترسی به امکانات بیشتر و استفاده از خدمات سایبری، مرکز ارتباطات مردمی قوه قضائیه نسخه تحت وب سامانه ۱۲۹ را با هدف ارائه خدمات الکترونیک حقوقی، مشاوره و ثبت شکایات با عنوان سامانه سامع (سامانه ارتباطات مردمی عدلیه) راه‌اندازی نموده است. در این سامانه اشخاص علاوه بر دریافت آنلاین و آفلاین مشاوره، می‌توانند شکایت‌های خود را درخصوص مسائل پرونده‌ها ثبت و پیگیری نمایند. همچنین در این سامانه
برای مراجعه ،moshaver۱۲۹.eadl.ir  به آدرس
حضوری، نشانی این دفتر که در تهران است درج شده است.  

خدمات حمایتی ویژه
علاوه بر این خدمات که برای همه شهروندان فراهم شده و در حال توسعه است، در راستای حمایت ویژه از اقشار آسیب‌پذیر و همچنین خانواده معزز ایثارگران برنامه‌هایی برای پیگیری دعاوی ایشان پیش‌بینی شده است. به همین منظور خانواده ایثارگران کافی است پیش از هر اقدام حقوقی به دفتر حمایت از ایثارگران واقع در مجتمع‌های قضایی مراجعه نموده یا با بنیاد شهید تماس بگیرند.
همچنین افراد زیرپوشش کمیته امداد امام خمینی(ره) و سازمان بهزیستی می‌توانند با دریافت معرفی‌نامه از نهاد زیر پوشش خود و مراجعه به دفاتر ارشاد و معاضدت قضایی یا مراجعه مستقیم به دفاتر رؤسا و سرپرستان مجتمع‌های قضایی نسبت به نحوه برخورداری از خدمات ویژه رایگان ازجمله عدم پرداخت هزینه دادرسی و در صورت نیاز استفاده از وکیل و کارشناس معاضدتی راهنمایی شوند. سایر افراد نیز در صورت نیاز می‌توانند به دفاتر سرپرستان مجتمع‌های قضایی مراجعه کرده تا ارشاد قضایی شوند.

توسعه خدمات حمایتی در سایر مراکز
ضرورت بازنمایی راه از بی‌راهه و مسیر احقاق حقوق با ارائه مشاوره رایگان چنان جدی است که سایر مراکز ازجمله مرکز وکلا، کارشناسان رسمی و مشاوران خانواده قوه قضائیه و کانون وکلای دادگستری را نیز ناگزیر به ارائه خدمات مشابه به صورت حضوری، تلفنی و مجازی نموده است. بدین منظور کافی است با یک جست‌وجوی ساده در اینترنت به راحتی به شماره تماس و نشانی آن‌ها و هر نوع اطلاعات مورد نیاز دیگر دسترسی پیدا کنید. همچنین در حال حاضر برخی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، مؤسسات حقوقی و حتی بعضی وکلا به این نتیجه رسیده‌اند که هر چه مراجعه‌کنندگان آگاهی بیشتری داشته و شناخت اولیه از مسائل حقوقی پیدا کنند در زمینه استفاده از خدمات تخصصی حقوقی تمایل بیشتری نشان می‌دهند؛ ازاین‌رو این مراکز نیز اقدام به ارائه خدمات مشاوره رایگان نموده و این موج در حال فراگیری است.

خبرنگار: حامد پورکبیر