غلامرضا جلالی، مدیرگروه تاریخ، سیره و سادات بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی معتقد است تدوین اطلس جهانی سادات توسط این بنیاد، منجر به ایجاد یک اثر و مرجعی ارزشمند همراه با انجام مطالعات مربوط به سادات با محوریت هجرت خاندان وابسته به اهل بیت عصمت و طهارت(ع)، مراکز پراکندگی آنان، مراکز استقرار و ارتباط بین خاندان‌ها و نقش اجتماعی، انقلابی، فکری، هنری و سیاسی که در جامعه‌های مختلف اسلامی داشتند می‌شود تا از این رهگذر بتوان به‌گونه‌ای به این راز نهفته تاریخ تمدن اسلامی که به نقش اهل بیت(ع) و بازماندگان آنان در سطح جهان اسلامی مربوط می‌شود نیز پی برد.

در ادامه مشروح گفت‌وگوی ما با این پژوهشگر با سابقه در حوزه سادات و مفاخر اسلامی را می‌خوانید.

تهیه این اطلس جهانی چه ارتباطی به مباحث از جمله موضوع تمدن و هویت اسلامی مورد تأکید رهبر انقلاب و توجه به مقوله مودت و محبت به خاندان منتسب به پیامبراکرم(ص) و اهل بیت عصمت و طهارت(ع) دارد؟
خاندان و تبار سادات و بازماندگان آن‌ها از نظر سلسله تبار و شجره‌شناسی و با توجه به انتساب و نسب آن‌ها به پیامبر اکرم(ص) و اهل بیت عصمت و طهارت(ع) از مقبولیت و مشروعیت و جایگاه ممتاز و قابل توجهی در بین دلدادگان و ارادتمندان به پیامبر اسلام(ص) و ائمه اطهار(ع) و مسلمانان جهان برخوردار هستند و حضور و رفتار و گفتارشان در طول تاریخ نقش قابل توجهی در جلب اعتماد و اطمینان و قابل وثوق بودن در بین عموم مردم مناطق گوناگون و جغرافیای پراکنده کشور و دنیا داشته است. بسیاری از مزارات امامزادگان و خاندان منتسب به اهل بیت عصمت و طهارت(ع) در کشور شناسایی شده که با توجه به وثوق و اطمینان از این انتساب و صحت شجره‌نامه آنان، توجه و ارتباط بیشتر مردم با این مزارات و زیارت مرقد آنان به عنوان پایگاه‌های قابل اطمینان از نظر معنوی و دینی را نیز تقویت کرده و گسترش می‌دهد. سابقه حضور برخی از خاندان سادات در یک منطقه جغرافیایی ایران به بیش از هزار سال می‌رسد و تأثیر مهمی در جریان‌های دینی، فرهنگی و قومی و گروهی آن منطقه داشته‌اند. طومارها، الواح، نسب‌نامه‌ها، شجره‌نامه‌ها و... با قدمت چندصد ساله متعلق به خاندان سادات و دودمان آن‌ها وجود دارد که از نظر اهتمام خاندان سادات به حفظ اصالت و تبار خود و انتقال آن از نسلی به نسل دیگر تا عصر حاضر و در زمینه تبارشناسی و حفظ خاندان، به عنوان یک الگوی مهم مطرح است و مطالعه این موضوع می‌تواند برای تهیه طرح‌ها و انجام کارهای مرتبط با تبارشناسی در سایر گروه‌ها و حتی در بین دودمان غیرسادات ایران و بسیاری از کشورها و جوامع اسلامی مورد توجه قرار گیرد؛ به زبان دیگر می‌تواند موجب هویت‌سازی حتی در بین خاندان و دودمان غیرسادات شود تا به اهمیت میراث کهن و ارزش‌های گهربار خود پی برده و آن را نسل به نسل منتقل و در طول تاریخ حفظ کنند.
یکی از گام‌های اساسی در تمدن نوین اسلامی توجه به اصالت و هویت خود و به تعبیر دیگر هویت‌سازی است. این هویت‌سازی و توجه به داشته‌ها و اصالت خود را می‌توان به وضوح در خاندان سادات و جریان‌های مرتبط با آن در طول تاریخ مشاهده کرد.
از طرف دیگر، جریان‌های مربوط به خاندان سادات یکی از مؤلفه‌ها و عناصر مرتبط با قدرت اسلامی است. خاندان سادات موجود در ایران هم به عنوان یکی از مؤلفه‌های قدرت دینی و فرهنگی جامعه ایرانی و بلکه در سطح جهانی و بین‌المللی به‌شمار می‌آیند. بسیاری از حرکات و جریان‌های انقلابی در طول تاریخ ایران مرتبط با مکتب اهل بیت عصمت و طهارت(ع) و شخصیت‌های موجود در خاندان سادات به عنوان رهبر و راهنمای جریان‌های انقلابی مطرح بوده و هستند. از سوی دیگر، انقلاب اسلامی ایران با تفکر اسلامی و تاریخ تشیع امامیه اثنی‌عشری، تاریخ خاندان سادات و... ارتباط داشته و برآیند تحولات تاریخ تشیع و قیام‌های گوناگون با الهام‌گیری از مکتب اهل بیت عصمت و طهارت(ع) و تاریخ تشیع و حضور روحانیت مبارز و شخصیت‌های سادات معظم در پای قیام‌های مردمی، منجر به شکل‌گیری مبارزات ملت ایران و پیروزی انقلاب اسلامی در برابر حکومت طاغوت شد. امروز همه آن جریان‌ها و مؤلفه‌هایی که انقلاب اسلامی ایران از آن منبعث شده و جزو ریشه‌های اصیل این انقلاب هستند نیز در انقلاب اسلامی حضور داشته و به عنوان مؤلفه‌های قدرت انقلاب اسلامی ملت ایران از نظر معنوی، مذهبی و دینی، فرهنگی، سیاسی، نظامی، اقتصادی و... در سطح جهان مطرح هستند. بنابراین این ظرفیت و قدرت در بین جریان‌های مرتبط با خاندان سادات و توجه به هویت و اصالت آن وجود دارد.

در تهیه این اطلس تاکنون از چه منابع و مراجعی و همکاری چه افرادی استفاده شده است؟
در تهیه این اطلس و انجام این طرح مهم، پژوهشگران و محققان و فرهیختگانی از حوزه و دانشگاه همکاری می‌کنند؛ افرادی که در مدت ۲۱سال گذشته که از ایجاد گروه سادات و مفاخر اسلامی بنیاد پژوهش‌های آستان قدس می‌گذرد با این گروه همکاری داشته و جذب شده‌اند اکنون دارای اندوخته‌ها و تجارب علمی ارزشمندی در حوزه‌های تخصصی مرتبط با بحث سادات بوده و از تبحر و تخصص قابل توجهی در این زمینه برخوردار هستند.
در این کار از منابع و مآخذ متقن و قابل اتکای مهم نسب‌شناسی و تبارشناسی مربوط به سده‌های نخست هجری قمری (سده‌های دوم و سوم هجری) تا دوره زمانی پیش از روی کار آمدن دوره صفویه استفاده شده است. دلیلش هم این بوده در این مقطع زمانی بیان شده، منابع و مآخذ موجود کمتر دچار تغییر و دستکاری و یا تحریف و دگرگونی قرار گرفته‌اند و ما به منابع بیشتری دراین مقطع زمانی دسترسی پیدا کرده‌ایم. همچنین در مطالعه و استفاده از این منابع از بررسی و مطالعه کتاب‌ها و نوشته‌های مربوط به سفرنامه‌ها، متون جغرافیای تاریخی، متون پراکندگی جغرافیایی، تاریخ‌های عمومی، تاریخ‌های محلی و بومی و... همچنین تک‌نگاره‌ها و تک‌نوشته‌های مربوط به تراجم و زندگی‌نامه (بیوگرافی) و شخصیت‌نگاری بزرگان و فرهیختگان و شخصیت‌های مطرح و مهم خاندان سادات و مطالعه منابع مربوط به مزارات و مزارشناسی شخصیت‌های مرتبط با خاندان سادات و... بهره برده شده است.

خبرنگار: محمدحسین مروج کاشانی