به گزارش قدس انلاین، «راهپیمایی اربعین» اجتماع امواج جوشیده از دریای پرخروش ملتی است که شور حسینی را تا آن سوی کرانه‌های اعتقادی و جغرافیایی خویش گسترانده‌اند.
غلیان عشق به ساحتی است مقدس که سال‌هاست نام پرآوازه‌اش پرچم و نماد حریت و آزادگی جهانیان شده است.در متن و حاشیه این رخداد کم‌نظیر جلوه‌های بی‌بدیلی از همدلی، مهرورزی، ایثار و از خودگذشتگی به بار می‌نشیند و به‌راستی چه دلنشین سفری می‌شود با این همه شوقِ بی‌قرار، همراه شدن. جامعه‌شناسان و کارشناسان در گفت‌وگو با ما به مهم‌ترین کارکردهای اجتماعی و راز پویایی و ماندگاری این تجربه و میراث گرانسنگ اشاره کرده‌اند.
راهپیمایی تمدن‌ساز
حجت‌الاسلام عبدالحسین خسروپناه، استاد حوزه و دانشگاه مهم‌ترین کارکرد اجتماعی راهپیمایی اربعین را تمدن‌سازی می‌داند و در توضیح این مطلب به ما می‌گوید: با توجه به اینکه برخی از جوامع اسلامی در چند قرن اخیر دچار نوعی انحطاط و عقب‌ماندگی شده‌اند، اجتماع عظیم اربعین که توسط شیعیان برگزار می‌شود و اهل‌سنت و حتی مسیحیان در آن مشارکت دارند می‌تواند زمینه تمدن نوین اسلامی را فراهم سازد.
وی اضافه می‌کند: این حرکت مردمی عظیم و چند میلیونی درون خود علاوه بر ایثار و از خودگذشتگی، محبت، اخوت، ولایتمداری و رعایت حدود شرعی را رقم می‌زند و اسلام ناب اعتقادی و اخلاقی را در خود متجلی می‌کند که نه تنها عصاره مشارکت مذهبی و اجتماعی مردم بوده بلکه تبلوری از مشارکت اقتصادی نیز در آن مشاهده می‌شود که در دنیا بی‌نظیر است. به همین دلیل راهپیمایی اربعین را می‌توان زمینه‌ساز تمدن نوین اسلامی دانست که ذیل آن مفاهیمی همچون فرهنگ‌سازی، نمادسازی، نهادسازی و حتی مدل حکمرانی نیز ارائه می‌شود و این همه می‌تواند منجر به ساخته شدن ایدئولوژی ناب اسلامی شود که انواع ساحت‌های اجتماعی را تأمین می‌کند.
وی در پاسخ به این پرسش که چه آسیب‌هایی ممکن است این حرکت مردمی را تهدید کند، می‌گوید: مهم‌ترین تهدید، اختلاف و آسیب زدن به اخوت است زیرا بنا به تعبیر حضرت امام خمینی(ره) یکی از شرایط ایمان، اخوت است و هرگاه برادری کنار برود، اختلاف شکل می‌گیرد و اگر منیت‌های سازمانی، حزبی و گروهی در راهپیمایی اربعین حضور پیدا کند، ادامه حیات این حرکت مردمی غیرممکن خواهد شد. امروز در این اجتماع عظیم؛ ایرانی، عراقی، بحرینی، قطری و سایر ملیت‌ها معنا و مفهومی ندارد و همه زیر پرچم امام حسین(ع) به عنوان زائران سیدالشهدا(ع) با هم همراه و همدل شده‌اند، اما اگر این اخوت از بین برود راهپیمایی اربعین کارکرد اصلی خود را از دست خواهد داد.
خسروپناه در خصوص میزان دخالت دولت‌ها در راهپیمایی اربعین نیز می‌گوید: دولت‌ها باید نقش زمینه‌سازی خود را همچون صدور مجوز عبور و مرور و فراهم ساختن وسایل حمل و نقل و امثال آن ایفا کنند و با خودداری از ورود در موکب‌ها و دخالت در هیئت‌ها، اجازه دهند این اجتماع مردمی توسط خود مردم اداره شود و حتی اگر این اجتماع عظیم نیازمند سیاست‌گذاری و تنظیم‌گری ارائه خدمات شد باید این حکمرانی توسط خود مردم و فعالان این راهپیمایی انجام شود تا دائمی بماند و بتواند به حیات خود ادامه دهد.
در جست‌وجوی یک معنای مشترک
محمدمهدی فاطمی صدر، استاد حوزه نیز با اشاره به تفاوت کنگره عظیم اربعین با دیگر تجمعات مناسکی به ما می‌گوید: اربعین را باید یک شریان و نه رویداد دانست. پیاده‌روی اربعین با وجود آنکه همچون حج، زمان و مکان مشخص و محدودی دارد و انبوهی از مردم در آن شرکت می‌کنند اما نمی‌توان آن را مشابه رویداد حج و یا رویداد سالانه جماعت تبلیغ دانست. در راهپیمایی اربعین با یک وارون درخت مواجه‌ایم که از درِ خانه هر زائر از ایرانی گرفته تا ملیت ترک، کویتی، قطری، عمانی، آلمانی و آمریکایی آغاز می‌شود و زائران شهر به شهر و روستا به روستا در شاهراهی به هم می‌پیوندند تا در روز موعود اربعین خود را به کربلا برسانند. بنابراین برای درک اربعین باید از نگاه رویدادی خارج شویم؛ نگاه رویدادی به بین‌الحرمین و فاصله ۸۰کیلومتری نجف تا کربلا محصور می‌شود؛ در حالی که این فاصله از شریان‌های عراق فراتر رفته و هزاران کیلومتر مسیر را دربرمی‌گیرد. بنابراین خوانش شریانی اربعین را باید از مبدأ دانست؛ اگر خوانش اربعین از مقصد بود ناگزیر بودیم اربعین را رویدادی ببینیم که تأثیرگذاری کمتری داشت.
وی با اشاره به کارکردهای اجتماعی راهپیمایی اربعین می‌افزاید: راهپیمایی اربعین از یک شبکه اجتماعی حقیقی که از یک نظم جدی برخوردار است شکل گرفته است. در این اجتماع هر گونه رخداد سیاسی، اجتماعی و اقتصادی حادث می‌شود. در واقع می‌توان ایجاد انسجام و همبستگی بین شیعیان و فراتر از آن، مسلمانان جهان را مهم‌ترین کارکرد اجتماعی اربعین دانست که دارای یک معنای مشترک است. معنای مشترکی که علاوه بر مفهوم فرهنگی و اجتماعی، از خروجی امنیتی نیز برخوردار است. این معنای واحد هر معنای دیگری از عربیت و عجمیت گرفته تا جنگ و درگیری را در خود گم می‌کند و نهاد مردمی و اجتماعی با عنوان امت امام حسین(ع) را می‌سازد و هر دولتی که به این شریان وارد شود نیز در آن ذوب خواهد شد.
سادگی و مردمی بودن، رمز ادامه حیات راهپیمایی اربعین
اما امیر محمودحریرچی، جامعه‌شناس در خصوص کارکرد اجتماعی راهپیمایی اربعین اظهار می‌کند: اربعین بزرگداشت قیام امام حسین(ع)، یاران و اهل بیت ایشان در عاشوراست که در مقایسه با سایر مراسم مذهبی رنگ و بوی دیگری دارد. همه ما امام حسین(ع) را نماد و مظهر ایستادگی در برابر ظلم می‌دانیم. چنان‌که بزرگ‌ترین راهپیمایی پیش از انقلاب که پس از جمعه خونین هفدهم شهریور رخ داد، راهپیمایی عظیم تاسوعا بود که در پاییز۱۳۵۷ در تهران با انگیزه عدالت‌خواهی و آزادی شکل گرفت. امروز نیز این راهپیمایی مردمی با سادگی که در نوع برگزاری آن است یک حرکت اجتماعی ساده را رقم می‌زند که در نوع خود بی‌نظیر و موجب ایجاد وحدت بین عاشقان سیدالشهدا(ع) و رهروان راه ایشان است.این پژوهشگر اجتماعی در پاسخ به این پرسش که آیا می‌توان از راهپیمایی اربعین توقع نهادسازی داشت، می‌گوید: این راهپیمایی باید توسط مردم در کمال سادگی، یک‌دلی و شور امام حسینی برگزار شود تا بتواند به حیات خود ادامه دهد.
رهیافتی به سوی خودآگاهی
نسیم کاهیرده، پژوهشگر جامعه‌شناسی تشیع و مؤلف کتاب «عاشورا، مناسک، معنا» در گفت‌وگو با ما اظهار می‌کند: صاحبنظران اجتماعی معتقدند جامعه فقط زمانی می‌تواند تأثیر خود را بر افراد محسوس کند که آن تأثیر در قالب اعمال باشد و تأثیر اجتماعی هنگامی به قالب عمل درمی‌آید که افراد جامعه گرد آیند و با هم عمل کنند. در واقع جامعه از راه کنش مشترک است که می‌تواند خودآگاهی یابد و وجود خود را تثبیت کند.
وی اضافه می‌کند: حرکت زائر در پیاده‌روی اربعین از جنس همین عمل و کنش اجتماعی است که به او هویت می‌دهد. در این فضا، جمعیتی عظیم حول محور مشترک عشق به امام حسین(ع) و نشر فرهنگ عاشورایی گرد هم می‌آیند و همدل و همراه درگیر فعالیتی مذهبی می‌شوند، خدمات خیریه مشترک ارائه می‌دهند و با یکدیگر پیوندهایی از جنس روابط دوستانه و خانوادگی و رفت‌وآمدهای متعدد و حتی ازدواج برقرار می‌کنند؛ به عبارتی دیگر در صحنه بزرگ اربعین یک امتزاج اجتماعی–فرهنگی شکل می‌گیرد از جنس مناسک ایام محرم و عاشورا و البته با جمعیتی بسیار بزرگ‌تر. این امتزاج اجتماعی، انسجام و همبستگی جامعه را حفظ و مستحکم‌تر می‌کند که مهم‌ترین کارکرد اجتماعی این مناسک محسوب می‌شود.
وی با تأکید بر غیردولتی بودن اجتماع و راهپیمایی اربعین اضافه می‌کند: اگر مرکز ثقل و محور این نهادسازی‌ها چه در مقام مشارکت در تعیین سیاست‌ها و راهبردها و چه در مقام اجرا و عمل، در میدان مردم باشد می‌توان به آثار و کارکردهای مثبت آن امیدوار بود و ملزوماتش را فراهم کرد.
کاهیرده با اشاره به آسیب‌هایی که ممکن است این حرکت اجتماعی را تهدید کند، می‌گوید: مهم‌ترین آسیب، از یک سو کمرنگ شدن فلسفه مقدس و اصیل این حرکت معنوی و تبدیل آن به یک سیاحت و سفر تفریحی ارزان‌قیمت و از سوی دیگر تغییر باورها و اعتقادات میزبانان عراقی و تشکیک آن‌ها در اهداف حضور زائران ما در عراق است؛ اهدافی غیر از زیارت!
خبرنگار: اعظم طیرانی
انتهای پیام/
نظر شما