به مناسبت آخر ذوالقعده سالروز شهادت حضرت امام محمد تقی، جواد الأئمه(ع)، با حسین لطیفی مدیر گروه کلام اسلامی بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، در خصوص این زیارت نامه و آموزه‌های آن که کمتر به آن پرداخته شده است، به گفت‌وگو نشستیم، که در ادامه حاصل آن را می‌خوانید.
 

جناب آقای لطیفی، برخی در باره سند زیارت جوادیه تردید و حتی تشکیک کرده‌اند نظر شما در این باره چیست؟

یکی از زیارت های معروف امام رضا(ع) زیارت منسوب به امام جواد(ع) مشهور به «زیارة الجوادیه» است که در شأن پدر گرامی خویش انشاء شده است. در این زیارت به ابعادی از شخصیت، عظمت، ولایت و معنویت آن امام همام اشاره شده است.
نصوص زیارت.نامه، دعا و حتی احادیث روایت شده از ناحیه معصومین را از دو منظر می‌توان مورد تأمل و دقت‌های فنّی و علمی قرار داد. نخست از منظر سند و در تأمل دقیق دیگر متن و محتوا مورد مطالعه قرار می‌گیرد.
به لحاظ سند، ممکن است این زیارت از نظر سند، صحیح‌ترین زیارت نباشد. ولی زیارت جوادیه در اکثر کتب مزار مضبوط است و میرداماد متوفی ۱۰۴۰ق در کتاب «اربعه ایام»، ملا عبدالله بحرانی متوفی ۱۱۴۸ق در کتاب «عوالم العلوم والمعارف» و علامه مجلسی متوفی ۱۱۱۱ق در کتاب «مزار» این زیارت را نقل نموده اند. علامه مجلسی در کتاب بحارالانوار می فرمایند: در بعضی از مؤلفات قدماء اصحاب در نسخه ای قدیمی، زیارتی را برای حضرت رضا علیه السلام یافتم که در سال ۷۴۶ هجری قمری نوشته شده بود، آن را در اینجا ایراد می نمایم. در آن‌جا آمده است: زیارت مولا و سرور ما، حضرت رضا(ع) که بر او و پدران و فرزندانش درود و سلام باد، در هر زمانی شایسته و نیکو است، و بهترین زمان آن، ماه رجب است. این زیارت از فرزندش حضرت جواد علیه اسلام برای آن‌حضرت روایت شده است. 
اما گذشته از سند، متن و محتوای این زیارت از جهت لفظ همانند جامعه کبیره فصیح‌ و به حسب معنی بلیغ‌ است و عبارات استفاده شده و معانی معارفی عمیق زیارت جوادیه دلالت بر آن دارد که این زیارت از لسان معصوم علیه السّلام بیان شده است. به طوری که «زیارت جوادیه» را می‌توان بیان‌نامه معرفت و شناخت ساحت مقدس امام علی بن موسی الرّضا(ع) نامید. البته شوربختانه زیارت جوادیه در میان زائران و مجاوران حضرتش غریب مانده است. از این رو، شایسته است که علاوه بر دقت‌های فنی و سندی «زیارت جوادیه»، در متن و محتوای آن نیز دقت و تدبّر شود، تا نسیم لطف و محبت آن امام مهربانی‌ها به زائر بوزد و زمینه کسب فیض برای وی فراهم آید.
 

لطفا به مضامین و آموزه‌هایی که در این زیارت به کار برده شده است نیز اشاره بفرمایید.

همان‌طور که یادآور شدم، زیارت جوادیه یکی از زیارت‌نامه‌هایی است که توسط امام نهم، جواد الائمه در شأن پدر گرامی خویش انشاء شده است. این زیارتنامه، توصیف بلند و بلیغی از جوانب مختلف اصل ولایت و امامت به عنوان یکی از اصول پیشران جامعهٔ شیعی به حساب می‌آید. از این رو امامت آن امام رئوف در این زیارت برجسته شده است و تأکید بر رهبریِ امام به‌عنوان پیشوا و راهنمای دین است. امام جواد(ع) در این زیارت، نور و برهانِ خداوند را نزد امام می‌داند و تنها کسانی را بر حق می‌داند که از این معارف بهره گیرند. توصیف رابطه امام با ائمه پیش از خود و پیامبر عظیم الشان و همچنین ارتباط امامت و توحید، توصیف مقام علمی و سیاسی و اخلاقی امام رضا(ع) و نیز پرداختن به عصمت و تولی و تبری از دیگر جنبه‌های این زیارتنامه به‌شمار می‌رود که عباراتی چون «امام الْهُدیٰ»، «وَرَثَةُ الْاَنبیاء» و «حُجَجُ الله» بر این معنی تأکید می‌کند.
«غوث اللهفان» پناهگاه غمگینان، از القاب امام رئوف(ع) به معنای فریاد رس درماندگان، دلسوختگان و مضطرّین است.
«إِمامٍ عَصیٖب»، مراد از امام عصیب خطاب به پدر بزرگوارش است یعنی «مِن إمامٍ» منادی به حذف حرف ندا است  و امام مجرور است به مِن زائد است، یعنی سلام از برای اوست ای که روزگار دشواری داشتی و نجات به خرج دادی و گِله از روزگار خویش نبردی. و یا عصیب بودن امام به‌خاطر پذیرش ولیعهدی مأمون است، زیرا امام خود ولی و حجت خدا است و پذیرش ولیعهدی از فرد فرودست چون مأمون خود کمال صعوبت و دشوار است که حضرت به مقتضای حکمت و مسئلت قبول کردند.
شایان ذکر است که همه فرازهای برجسته این زیارت مستند به روایات و مأثور از طرف معصومین است.
 

در ادامه لطفا به برخی از فرازهای این زیارت نامه نیز اشاره بفرمایید.

بله، در اینجا فرازی از این زیارت را که از لسان مبارک امام جواد(ع) جاری شده است را تقدیم ساحت مقدس سلطان سریر ارتضاء امام رئوف و حجتی عطوف حضرت علی بن موسی الرّضا علیه آلاف التحیّه والثّناء می‌کنم.
اَلسَّلامُ عَلیکَ مِن إِمامٍ عَصیب وإِمٰامٍ نَجیب و بَعیدٍ قریب ومَسمومٍ غَریب؛
سلام برشما باد ای امامی که حقوقتان در دست غاصبین می باشد و شما امامی نجیب و دور از وطن و در آخر هم در غربت مسموم به سمّ اعداء شده و از دنیا چشم فرو بستید.
اَلسَّلامُ علیٰ غَوثِ اللَّهفٰان ومَنْ صٰارَت بِه أرضُ خُرٰاسٰان خُرٰاسٰان؛ سلام بر پناهگاه غمگینان و کسی که زمین خراسان به او خراسان گردید.
اَلسَّلام عَلیٰ البَهْجَه الرَّضوِیَّه والأخْلاٰق الرَّضِیَّه و الغُصُون المُتَفَرّعَه عَن الشَّجرهِ الأَحمَدیَّه؛ سلام بر درخشندگی رضوی و آن اخلاق پسندیده و شاخه های درخت نبوی احمدی.
اَلسَّلامُ علیٰ مَن أسْمٰائُهُم وَسیلَه السّٰائِلیٖن وهَیٰاکِلُهم أمٰانُ المَخْلُوقیٖن وحُجَجهُم اِبطٰال شُبَه المُلْحِدین؛ سلام بر آقایانی که نام مبارکشان وسیله نیازمندان به درگاه الهی است و اجسام مبارکشان امان مخلوقات الهی از انواع عذاب ها است و دلائلشان سبب باطل شدن شبهه های مشرکین است.
اَلسَّلامُ علیٰ السِّرٰاج الوَهّٰاج والبَحْر العَجّٰاج الّذیٖ صٰارَت تُربَتُه مَهْبَط الأَمْلاٰک والمِعْراج؛ سلام بر چراغ روشن هدایت و دریای خروشان که تربت او محلّ نزول و صعود ملائکه گردیده است.
اَلسَّلامُ علیٰ أُمرٰاء الأِسلاٰم و مُلُوک الأَدْیٰان وطٰاهِریٖ الوِلاٰدَه ومَن اطَّلَعَهُم اللّه علیٰ عِلْم الغَیْب و الشَّهٰادَه وجَعَلهُم أهْل السَّعٰادَه؛ سلام بر امیران اسلام و پادشاهان ادیان و کسانی که ولادتشان پاک است و خداوند بر علم غیب خویش و علم محسوس خود آنان را مطّلع گردانیده و اهل نیک بختی قرار داده است.
اَلسَّلامُ علیٰ مَن أحییٰ اللّه بِه دٰارَس حُکمِ النَّبیّیٖن و تَعبَّدهُم بِولاٰیَتِه لِتَمٰام کَلِمَه اللّه رَبِّ العٰالَمیٖن؛ سلام بر امامی که خداوند به او کهنه های حکمت انبیاء را زنده کرد و آنان را به ولایت امر مقرّ قرار داد تا کلمه خود را تمامی ببخشد.
اَلسَّلاٰم علیٰ إِقبٰال الدُّنیٰا و سُعُودِهٰا ومَن سُئِلُوا عَن کَلِمه التَّوحیٖد فَقٰالُوا نَحْن وَاللّه مِن شُرُوطِهٰا،سلام بر آقائی که سعادت دنیا و بخت آن، حقیقت وجود اوست و کسی است که در جواب حقیقت توحید، خود را شرط آن معرّفی نمود.
در پایان زیارت امام جواد العارفان(ع) اهمیت زیارت را با این عنوان بیان می‌دارند: «قسم می‌خورم به خدا و به پدران پاک و فرزندان برگزیده و نیکوکار شما، که اگر بُعد و دوری مسافت خانه شما، از محلّ سکونت من نبود، برخی از وظائف واجبه خود را، که در عهده من نسبت به شما هست، با تکرار زیارت کردن قبور شما به جا می آوردم.» 
 

علاقمندیم نکته پایانی را هم از جنابعالی بشنویم.

از خدای تعالی می‌طلبیم که جان و دل ما را بیش از پیش، از محبت و معرفت امام الرئوف علی بن موسی الرضا(ع) سرشار نماید و توفیقمان دهد که آن حضرت را آن گونه که شایسته است زیارت کنیم و از زیارت آن حضرت بهره کامل را ببریم.