مستند «ارامنه در ایران» از جمله آثاری است که دقیقاً با محوریت همزیستی مسالمت‌آمیز ادیان و اقوام در ایران تولید شده و چندی پیش به مناسبت سالروز میلاد حضرت عیسی مسیح(ع) در تقویم ارامنه و مسیحیان ارتدکس، به همت رایزنی فرهنگی کشورمان با همکاری دفتر نمایندگی صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران در بوسنی و هرزگوین از تلویزیون این کشور پخش شد.
مصطفی موسوی تبار، کارگردان مستند «ارامنه در ایران» کارگردانی مجموعه مستندهای «وطنم»، «مهربانو»، «آیت‌الله»، «بی‌آبان» و «او یک بیابان بود» را در کارنامه خود دارد. او در گفت‌وگو با قدس از خاطرات ساخت این مستند می‌گوید که در ادامه مشروح این گفت‌وگو را می‌خوانید.

مستند «ارامنه در ایران» چه تفاوتی با سایر مستندهایی که با این مضمون ساخته شده دارد؟
من دانش‌آموخته رشته ادیان هستم و همیشه این دغدغه را داشته‌ام از وحدت ملی که میان مردم با ادیان مختلف است مستندی بسازم، زیرا علاوه بر اینکه زندگی قومیت‌ها و فرهنگ ایران موردعلاقه‌ام بوده، همزیستی مسالمت‌آمیز ادیان و اقوام در ایران می‌تواند محور ساخت مستند قرار گیرد. این در حالی است که این مستند یکی از قسمت‌های مستند «وطنم» بود. مستند «وطنم» در هفت قسمت درباره ادیان و مذاهب ساخته شد و سری جدیدش ۱۴ قسمت است که هنوز ساخته نشده، البته این اثر در سال‌های ۹۳ تا ۹۵ ساخته شد که دو قسمت آن مربوط به مسیحیان و عاشوریان است.

به جز موضوع محوری این مستند، چه ویژگی‌هایی را هنگام تولید در نظر گرفتید تا اثر هم برای مخاطب جذاب باشد هم بتواند پیام‌ها و مفاهیم این وحدت ملی را به مخاطب منتقل کند؟
در این اثر سراغ آدم‌های بزرگ هر قومیت رفتیم تا از زبان خودشان این همزیستی و وحدت ملی را به مخاطبان انتقال دهیم. از این رو در این مستند، لوریس چکناواریان آهنگساز برجسته کشورمان، کارن خانلری نماینده پیشین ارامنه در مجلس شورای اسلامی، اوشین ساهاکیان بسکتبالیست تیم ملی، اسقف اعظم گریگور چیفتچیان خلیفه کل ارامنه آذربایجان و اسقف اعظم سیبوه سرکیسیان، اسقف اعظم ارامنه تهران و شمال ایران از پیشینه سکونت و آیین‌های ارامنه کشورمان و همزیستی مسالمت‌آمیز آنان در ایران سخن می‌گویند.
علاوه بر این، اشاره به رواداری موجود در اسلام برگرفته از منویات امامان شیعه در خصوص همزیستی مسالمت‌آمیز ادیان، گفت‌وگو با خانواده شهدای ارامنه ایران و همچنین نمایش آیین‌های مذهبی در کلیساهای آذربایجان و تهران از دیگر ویژگی‌های این مستند است.

این مستند با موضوع همزیستی مسالمت‌آمیز ادیان و اقوام در ایران تولید شده، در دوره تحقیق درباره این موضوع چه مواردی از این همزیستی برایتان جالب توجه بوده است؟
برای ساخت این مستند هم پژوهش کتابخانه‌ای و هم میدانی انجام دادم، علاوه بر این با شخصیت‌های مختلف ادیان گفت‌وگو کردم، زیرا می‌خواستیم نقششان را در حوزه‌های مختلف بررسی کنیم. نوع زیست آن‌ها و همزیستی مسالمت‌آمیزشان با سایر مردم برایم جالب بود، به عنوان مثال، با جانبازی یهودی که دکتر داروساز بود به گفت‌وگو نشستم، ایشان در کرمانشاه یک داروخانه داشت.
با یکی از آشوراییان که صحبت می‌کردم با وجود اینکه قبلاً چهار سال در آمریکا زندگی می‌کرد ولی معتقد بود چون نمی‌توانست در آنجا زندگی کند زندگی در ایران را انتخاب کرده و نه تنها در یکی از روستاهای ایران در کنار مردم اهل سنت و شیعه زندگی می‌کند بلکه یکی از علاقه‌مندی‌های او شنیدن مستمر رادیو معارف است.
در این چند قسمت درباره زرتشتیان، کلیمیان، ارامنه و آشوراییان ایران هم کار کردیم و در اسلام نیز سراغ مذاهب شافعی و حنفی رفتیم.

با توجه به اینکه تجربه ساخت مستندهایی با موضوع زندگی مسلمانان و ادیان در ایران را دارید، آیا پس از پخش مستندهایتان در کشورهای مختلف با میزان استقبال یا واکنش مردم این کشورها به این‌گونه مستندها روبه‌رو شده‌اید؟
بله، سال گذشته یکی از دانشگاه‌های آمریکا برای دانشجویان رشته روان‌شناسی اقوام جلسات گفت‌وگویی برگزار می‌کرد که در این جلسات حضور داشتم و مستند «وطنم» را پخش کردم. این فیلم نشان از همزیستی جالب فرهنگ‌ها و اقوام داشت که برای دانشجویان و استادان این دانشگاه جالب بود؛ موضوعی که در آمریکا وجود ندارد و هنوز شاهد اختلاف سیاه‌پوست و سفیدپوست هستیم.
در هر قسمت «وطنم» در یکی از اعیاد این اقوام، سراغشان می‌رفتیم و کار را پیش می‌بردیم. تصاویری از مراسم این اقوام و زندگی‌شان را تصویربرداری و در واقع چند روزی را با آن‌ها زندگی می‌کردیم.
در این جلسات متوجه شدم برخی از ویژگی‌های مردم ایران برای دانشجویان و استادان این دانشگاه آمریکایی جالب است. به عنوان مثال جغرافیای ایران برایشان جذاب بود، همچنین اینکه در یک کشور، آدم‌ها با فرهنگ‌ها و قومیت‌های مختلف در کنار هم به‌خوبی زندگی و هویت فرهنگی‌شان را در بافت یک کشور حفظ می‌کنند.

تولید و پخش این مستندها تا چه اندازه می‌تواند مردم را با ادیان و اقوام ایران و نوع همزیستی مسالمت‌آمیزشان آشنا کند؟
اگر مستندها از صدا و سیما به‌خوبی پخش شود اعتماد مردم به تلویزیون بیشتر می‌شود. کشور ما پازلی است که ادیان و قومیت‌های مختلف هر کدام از بخش‌های این پازل را تشکیل می‌دهند، علاوه بر این، هر قومی جایگاه ارزشمندی دارد، ما با شناخت این قومیت‌ها و ادیان، فرهنگ و هویت کشور را بیشتر می‌شناسیم و به این می‌رسیم که فرهنگ، گوهری است که به‌راحتی بدست نمی‌آید. ضمن اینکه وقتی چنین فرهنگ اصیلی را داریم غرورمان نیز افزایش می‌یابد.

وقتی مستندساز به ساخت مستند دینی می‌پردازد باید چه نکاتی را در تولید این آثار در نظر بگیرد؟
فرقی نمی‌کند مستند در چه زمینه‌ای باشد، اما تولید آن باید مبتنی بر پژوهش و سوژه خوبی باشد. شاید ارزش مستند داستانی از سینمای داستانی بیشتر باشد، زیرا مخاطب با مشاهده مستند به‌طورمستقیم با آدم‌ها و اتفاقات واقعی روبه‌رو می‌شود. علاوه بر این، در ساخت مستند صداقت بسیار مهم است؛ در این راستا مستندساز باید به سمت استفاده از منابع درست پیش رفته و در مرحله بعد برای تولید مستند چارچوب درستی بچیند تا مخاطب پس از تماشای اثر دچار سردرگمی نشود.

خبرنگار: مهدیه قمری