جمعیتی که برای بهره مندی از تجربه ها و توانمندی های آن ها در بسیاری از کشورها برنامه های بلندمدتی تدارک دیده شده است.

متاسفانه بخش قابل توجهی از این عده که به آن جمعیت خاکستری گفته می شود در کشور ما مورد غفلت قرار گرفته اند و لازم است برای استفاده از این منابع ارزشمند تدبیری جدی اندیشیده شود.

سرمایه فرهنگی عظیم

اصغر مهاجری، پژوهشگر اجتماعی و استاد دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز با اشاره به اینکه جمعیت خاکستری شامل سه گروه ۶۰ تا ۷۵ سالگی یعنی گروه سنی قبل از سالمندی، ۷۶ تا ۸۲ سالگی سالمندی پویا و ۸۳ سال به بالا یعنی جمعیت سالمند پر هزینه می شود، به ما می گوید: بین کرانه سنی ۶۰ تا ۸۲ سالگی، به لحاظ منش و شخصیت، جمعیت قدرتمندی داریم که سرمایه فرهنگی عظیمی با تجارب زیسته بسیار ارزشمند و به دور از تب و تاب محسوب می شوند و مرکز و منبع ذی قیمتی برای مشورت، حل مسئله و تصمیم های ظریف و حساس محسوب می شوند که به لحاظ جسمانی نیز شرایط قابل قبولی دارند و می توان در تعریف های درست حوزه اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی از تجربه و مهارت های این دامنه سنی برای گذر از مسئله ها و بحران های کشور استفاده بهینه کرد و برکت آن را در زندگی نسل های بعدی دید.

وی اضافه می کند: جمعیت سالمند یکی از مسائل مهمی است که نه تنها جامعه، بلکه مسئولان و برنامه ریزان کشور نیز نسبت به آن بی توجه بوده اند،گرچه ممکن است در قالب نگرانی و یا طرح برخی از شعارها نسبت به جمعیت سالخوردگان اظهار نظر کنند، اما هیچ عزم جدی برای رفاه و افزایش بهره وری از این سرمایه انسانی از سوی جامعه و مسئولان وجود ندارد، در حالی که جمعیت خاکستری یکی از دغدغه های مهم همه کشورهایی که در ساختار جمعیتی خاصی واقع شده اند و مسئولان وظیفه دارند با انجام پژوهش های جدی و شناخت نیازهای این جمعیت برای افزایش رفاه و بهره وری بیشتر جامعه از این نیروی انسانی ارزشمند به طور دقیق برنامه ریزی کنند.

ضرورت باز تعریف بازه های سنی جمعیت

این استاد دانشگاه با بیان اینکه ما در حوزه جمعیت، به ویژه جمعیت سالمند به شدت دچار تغییر و در پی آن  نیازمند تعریف و باز تعریف هایی در خصوص بازه های سنی جمعیت هستیم، می افزاید: اکنون سن امید به زندگی نسبت به دهه های قبل تغییر کرده و ضرورت دارد با مطالعات به روز و دقیق در حوزه جامعه شناسی جمعیتی و رشته های مرتبط، نسبت به تعریف بازه های سنی اقدام کنیم و تعریفی مبتنی بر واقعیت ارائه کنیم. یعنی اگر در دهه های پیش بازه سنی بالای ۶۰ سال را جزو جمعیت سالمندان، ریش سفیدان و یا هر عنوان دیگری خاکستری می دانستیم، اکنون به دلیل تغییراتی که در حوزه سلامت و امید به زندگی رخ داده است، این تعریف منطبق با واقعیت نیست و لازم است بازه سنی سالمندی مدام باز تعریف شود. ضمن آنکه جمعیت سالمند امروز در مقایسه با جمعیت سالمند سده و حتی دهه های گذشته متفاوت هستند به این معنا که جمعیت سالمند امروز به دلیل تحصیلات بالا و تجربه های ارزشمند بیشتری که در حوزه های مختلف زندگی در مقایسه با سالمندان دهه های قبل کسب کرده اند متمایز کرده است.

مهاجری با اشاره به وضعیت هرم جمعیتی کشور در مقایسه با گذشته، ادامه می دهد: این مسئله نکته دیگری است که اهمیت باز تعریف جمعیت خاکستری کشور را دو چندان می کند چرا که اکنون جمعیت خاکستری کشور رو به افزایش است و ضرورت دارد جامعه به شناخت دقیق تری نسبت به نیازمندی ها آن ها برسد تا بتواند برای حفظ این سرمایه ارزشمند و بهره مندی از تجربه های آن ها برنامه ریزی کند.

فرسایش سرمایه اجتماعی

این پژوهشگر اجتماعی در ادامه فرسایش سرمایه اجتماعی طی دو دهه اخیر را یکی از نگرانی های اساسی کشور عنوان می کند و می گوید: دامنه سنی جمعیت سالخوره یکی از بازه های سنی جمعیتی است که می تواند به بازسازی سرمایه اجتماعی کمک کند. از این رو جمعیت خاکستری کشور یکی از سرمایه های ارزشمند اجتماعی است که البته دلایل دیگری هم برای بازتعریف جمعیت خاکستری کشور وجود دارد که نشان می دهد باید برگشت، چشم ها را شست و با نگاهی دیگر جمعیت خاکستری کشور را دید و در واقع نادیده گرفتن تجربه های ارزشمند سالمندان غفلتی نابخشودنی است که هزینه های بسیار زیادی را به کشور تحمیل می کند. از این رو ضرورت دارد جمعیت خاکستری کشور را مبتنی بر یافته های پژوهشی و علمی دقیق و به دور از شعار زدگی با محوریت اصلاح سبک زندگی باز تعریف کنیم.

وی ادامه می دهد: سبک زندگی یکی از مهمترین مسائل جمعیتی و به طور ویژه در حوزه پیشگیری محسوب می شود و اگر برای این سبک از دوران کودکی برنامه ریزی مناسبی نداشته باشیم در جمعیت خاکستری دچار مشکلات جدی خواهیم شد. اما اگر بخواهیم  این جمعیت ما در بازه سنی ۷۰ و بیش از ۸۰ سال و به تبعیت الگوهای جهانی پیرامون  ۹۰ سالگی کم هزینه تر و پرفایده تر باشد، باید سبک زندگی را از دوره های کودکی، نوجوانی، جوانی، میانسالی و به طور ویژه برای دوران سالمندی مورد بازبینی قرار دهیم و نباید بدون توجه به اهمیت پیشگیری نسبت به درمان منتظر شویم جمعیت به سن سالمندی برسد، آنگاه برای آن امتیازهای بیمه ای، درمانی و اقتصادی بیشتری در نظر بگیریم. متاسفانه یافته های ما نشان می دهد؛ نوجوانان امروز در مقایسه با همسالان نسل قبل خود نزدیک به ۲۰ درصد بیشتر در معرض ابتلا به دیابت قرار دارند و نه تنها در زمینه پیشگیری برنامه ریزی نداشته ایم بلکه در بسیاری از موارد در خواب عمیق غفلت بوده ایم. در حالی که برای داشتن جمعیت سالمند پویا و کم هزینه ضرورت دارد از هم اکنون و برای گروه های سنی مختلف برنامه ریزی داشته باشیم.

توجه دولت در حد شعار باقی مانده است

به گفته وی برخلاف رویه کشورهای دولت رفاه که برای سن خاکستری دو حقوق(حقوق بازنشستگی به علاوه حقوق بزرگسالی) در نظر گرفته می شود و خدمات بیشتر را با کمترین هزینه در اختیار آن ها قرار می دهد، در ایران بیشترین بی توجهی از سوی جامعه، خانواده ها و به طور ویژه دولت در حوزه های مختلف حمایتی، درمانی، گردشگری و حتی اقتصادی شامل جمعیت خاکستری کشور می شود که نشان می دهد نه تنها هیچ برنامه ریزی دقیقی برای افراد بین کرانه سنی ۶۰ تا ۹۲ سالگی به بالا وجود ندارد، بلکه نگاه فرهنگی جامعه نیز بخشی از مسائل اقتصادی و معیشتی نسل های بعدی را به بهانه حمایت بزرگترها از جوانان و نوجوان و تکیه گاه بودن سالمندان در جامعه و خانواده را بر دوش آن ها گذاشته است و با وجود آنکه مقام معظم رهبری بارها در سخنان خود به تکریم سالمندان تاکید کرده اند، متاسفانه توجه دولت به جمعیت خاکستری کشور درحد شعار باقی مانده است. 

     خبرنگار: اعظم طیرانی