آرامستان بقیع در مدینه، یکی از مزارهایی است که از همان سال های نخست هجری، مسلمانان توجه خاصی به آن داشته اند. زیارتگاهی که پیامبر خدا(ص) و ائمه معصومین(ع) به زیارت مدفونان آن عنایت ویژه‌ای داشته‌ و حرمت و جایگاه بسیار والایی برای آن قائل‌ بوده‌اند. حضور ائمه (ع) در این مکان  و طلب مغفرت برای ساکنین آن از یک سو و دستوری که به یاران و شیعیان خود نسبت به زیارت اهل بقیع داشته اند، نشان می دهد که پیامبر(ص) و اهل بیتش همواره در صدد بوده اند تا نگاه احترام آمیز به بقیع به یک سنت بین مسلمانان بدل شود.   

مرحوم حجت الاسلام و المسلمین دکتر سیدمحمود سامانی عضو گروه تاریخ و سیره پژوهشکده حج و زیارت در پژوهشی که با عنوان «جایگاه و آئین زیارت بقیع در سنت معصومین(ع)( از پیامبر (ص) تا امام رضا(ع)» در بهار سال گذشته در شماره شانزدهم پژوهشنامه حج و زیارت از ایشان منتشر شده ، سعی در پاسخ به این سوال داشته که «بقیع و زیارت آن در سنت معصومین از زمان پیامبر تا امام رضا(ع)، چه جایگاهی داشته است».

این پژوهشگر علت انتخاب این بازه زمانی را به دلیل حضور ائمه اطهار در مدینه و بازتاب سنت آنان در بقیع و زیارت ذکر کرده، چرا که اخبار چندانی از ابناء الرضا در این خصوص بازتاب نیافته است.

در یکصدمین سالروز تخریب قبرستان بقیع به دست جریان وهابیت که در هشتم شوال 1344 هجری قمری رخ داد، بر آن شدیم تا مبتنی بر این پژوهش، مروری بر جایگاه زیارت بقیع در سیره امام رضا(ع) داشته باشیم.

توصیه امام رضا(ع) به دفن در بقیع

 امام رضا(ع) به سبب عظمت و احترامـی کـه بقیع نزد آن حضرت داشت، توصیه می‌کرد که دوستداران و شیعیان خود را در این مکان دفن کنند؛ چنان که روایت شده هنگامی که یونس بن یعقوب در مدینه از دنیا رفت، آن حضرت افرادی را برای غسل و حنوط و کفن وی فرستادند و به دوستان خود و پدرش امر فرمودند که بر جنازه یونس بن یعقوب حاضر شوند. حضرت به آنها فرمود: «این شخص از دوستداران امام صادق(ع) و از شاگردان آن حضرت است که در عراق زندگی می کرده و اکنون در مدینه از دنیا رفته است» و فرمود: «قبرش را در بقیع حفر کنید». آنگاه امام رضا(ع) به یکی از شاگردان خود محمد بن حباب فرمان داد که به بقیع بـرود و بر جنازه یونس بن یعقوب نماز بگزارد. »( کشی، 1404ق، ج2 ص683؛ نوری، 1415ق، ج5 ،ص295)

به این افراد در بقیع سلام کن!

 امام رضا(ع) با اقتدای به نیاکان و اجداد طاهرینشان، بـه بقیع می‌رفتند و بر مدفونین بقیع سلام می‌دادند و از خداوند برای اهل بقیــع طلب مغفرت میکردند. علی بن اسباط می گوید: در روز عرفـه خـدمـت امـام رضا(ع) رفتم، حضرت به من فرمود: «مرکبم را آماده کن». پس آماده‌اش کردم. حضرت به سمت بقیع رفتند تا قبور اهل بیت(ع) را زیارت کنند، من نیز در خدمت حضرتش بودم. عرض کردم: «آقای من بــه چـه کسـانـی ســلام کـنم». فرمود: «سلام کن بر فاطمه زهرای بتول (س) امام حسن امام حسین، امام سجاد، امام محمد باقر، امام جعفر صادق و امام موسی کاظم (ع) که بر آنان بهترین درودها و کامل ترین سلام‌ها باد».(ابن حمزه طوسی، 1419ق، ص473)