در سال ۱۶۱۲ میلادی برابر با ۹۹۵ خورشیدی به شاه‌عباس (شاه عباس یکم) خبر رسید که «طهمورث‌خان گرجی» با لشکری از مسیحیان گرجستان به فرمانده «قره‌باغ» (که در زمره حکومت صفوی قرار داشت) یورش برده‌ و او را کشته‌اند. شاه صفوی ارتش ایران ‌زمین را گرد کرد و از اصفهان، از پایتخت، به مقصد گرجستان به راه افتاد. خبر حرکت شاه صفوی کافی بود تا طهمورث خان گرجی نه تنها از قره‌باغ که از تفلیس هم بگریزد و به شاه عثمانی پناه ببرد. ارتش ایران وقتی به پشت دروازه‌های تفلیس رسید، روزها بود که طهمورث‌خان گریخته بود و اداره شهر را به طوایف محلی سپرده بود.
نبرد تفلیس، نبرد پرتلفاتی بود و بسیاری از مردم گرجستان به تاوان گردن‌کشی طهمورث‌خان، گردن به تیغ شاه صفوی سپردند. با فتح تفلیس، شاه عباس دستور داد ۱۳۰ هزار نفر از گرجی‌های تفلیس به ایران کوچانده شوند. این آغاز تاریخ بلند حضور گرجی‌ها در ایران ‌زمین است؛ هر چند پیش از این هم، خانواده‌هایی از گرجستان به ایران کوچانده شده بودند. 

الله‌وردی‌خان خدمه دربار صفوی
خانواده «الله‌وردی‌خان» (آلاوردی خان گرجی) یکی از همان خانواده‌هاست که پیش از فتح تفلیس در روزگار «شاه‌ تهماسب» به ایران آمده بودند. الله‌وردی خان در سال‌های نوجوانی به عنوان خدمه (غلام) به دربار شاه صفوی راه یافت. او در جوانی مسلمان شد و به خاطر کاردانی و هوشیاری، در مناصب درباری به کار گرفته شد. او عاشق فرهنگ و تمدن ایران ‌زمین بود؛ عاشق اصفهان، عاشق شیراز و البته مشهد. الله‌وردی‌خان در آستانه ۴۰سالگی به حکومت ولایت فارس رسید. سه سال بعد وقتی شاه عباس با ایجاد تغییراتی در ارتش، مقام «صدر لشکر» را ایجاد کرد، «الله‌وردی‌خان» با حفظ حکومت فارس، عهده‌دار مقام صدر لشکری شد. او تا پایان عمرش در همین منصب ماند. پس از او، پسرش «امام‌قلی» حکومت فارس را بدست گرفت و همچون پدرش، منشأ کاردانی‌ها و آبادی‌های فراوان شد. 
بنای پل الله‌وردی خان یا همان «سی و سه پل» در اصفهان، بنای مدرسه خان در شیراز، دعوت از «ملاصدرا» برای حضور در شیراز و تدریس در مدرسه خان تنها بخشی از فهرست بلندبالای خدمات الله‌وردی‌خان در سال‌های حکومت و صدارت است. 

گنبدخانه مدفن الله‌وردی‌خان
شاه عباس یکم پس از استقرار حکومت و توسعه اقتدارش، اقدام‌های عمرانی زیادی در شهر مشهد انجام داد. در چندین سفر به خراسان و مشهد که اغلب همراه بزرگان دربار بود، او دستور داد ساخت و سازهای فراوانی در حرم مطهر رضوی انجام شود. 
همزمان با این اقدام‌ها، برخی از رجال عصر نیز به تأسی از شاه، اقدام به ساخت و ساز در این عرصه کردند. یکی از آن‌ها الله‌وردی‌خان بود. الله‌وردی‌خان مشهد را بسیار دوست می‌داشت. او از ۱۰۱۳ و در میانه همین سفرهای سلطنتی شاه به خراسان، پیگیر ساخت گنبدخانه‌ای در حاشیه صحن تازه ساخته شده عباسی بود؛ گنبدخانه‌ای که بنا بود تجلی زیبایی و هنر عصر صفوی در حرم مطهر رضوی باشد. کار ساخت گنبدخانه هشت سال به طول انجامید. به دستور الله‌وردی‌خان گنبدی که بر بالای این گنبدخانه بنا شده بود، کوتاه‌تر و کوچک‌تر از گنبدی بود که بر بالای قبر مطهر حضرت علی‌بن موسی‌الرضا(ع) قرار داشت. 
او آرزو داشت پیش از مرگ، بنای گنبدخانه را ببیند. به طول انجامیدن ساخت گنبدخانه، الله‌وردی‌خان را به این باور رساند، پایان کار این بنا، پایان عمرش خواهد بود. او وصیت کرد پس از مرگ، پیکرش را در همین گنبدخانه در نزدیکی وجود مقدس حضرت رضا(ع) به خاک بسپارند. به گواهی تاریخ الله‌وردی‌خان گرجی در خرداد ماه ۹۹۲ خورشیدی (۱۰۲۲ قمری) چند ماه پس از پایان کار گنبدخانه‌ الله‌وردی‌خان درگذشت و همان ‌جا به خاک سپرده شد. 

دارالضیافه سرکار فیض‌ آثار
گنبد الله‌وردی خان یک گنبدخانه هشت‌گوش به ارتفاع ۱۶ و مساحت ۱۷۱ مترمربع است که جلوه بیرونی آن تنها یک گنبد بدون ساقه با نمای فلزی و یک ایوان ورودی باشکوه در شرق است که اکنون بخشی از رواق دارالضیافه به‌ شمار می‌آید. معمار این تالار کوچک در ساخت بنا کوشیده‌ است با ساخت یک گنبد کم‌خیز، جلوه بیرونی بنا را در برابر نمای گنبد طلا و صحن انقلاب به حداقل برساند و تمام هنرنمایی و شکوهمندی را درون گنبدخانه متمرکز کرده ‌است. از این ‌رو گنبد به ‌صورت یک پوسته کم‌ارتفاع ساده اجرا شده‌ است. این بنا که همزمان با مسجد شیخ ‌لطف‌الله اصفهان ساخته شده، با تناسبات دقیق و سازمان موزونش شاید کامل‌ترین عنصر معماری حرم مطهر رضوی باشد و شیوه بنا نشان می‌دهد معمار آن اصفهانی بوده ‌است. نمای گنبد تا این اواخر آجری بود و در دوره پهلوی دوم با خشت‌های مسی پوشیده شد. شروع گنبد یک دایره قطارهای مقرنس است که در هفت ردیف با نزدیک شدن به مرکز گنبد، از پایین به بالا کوچک‌تر می‌شوند و در نهایت به نورگیر شمسه معرق وسط سقف منتهی می‌شود. کاشی‌های گنبدخانه نقوش گیاهی، هندسی و جانوری دارند. همچنین در ضلع جنوبی، نمونه‌ای از بسم‌الله به خط طغرا با طرح پرنده کار شده ‌است. شکوه و فخامت گنبدخانه الله‌وردی‌خان سبب شد اواخر دوره قاجار، از این رواق به ‌عنوان میهمانخانه مخصوص حرم مطهر رضوی استفاده و به «دارالضیافه سرکار فیض‌ آثار» هم مشهور شود. ناصرالدین‌ شاه قاجار تنها یکی از بزرگانی است که در این شاهکار هنری پذیرایی شده است. 

خبرنگار: ناصر نیازی