به بهانه روز ملی «ادبیات کودکان و نوجوانان» بر آن شدیم تا با محمود پوروهاب؛ شاعر، نویسنده و پژوهشگر این حوزه به گفت‌وگو بنشینیم و نظر ایشان را درباره احوال امروز ادبیات کودک و نوجوان و مشکلاتی که این نوع ادبی با آن دست به گریبان است، بپرسیم. پوروهاب سال‌ها مسئولیت صفحات شعر نشریات کودک و نوجوان، دبیری جشنواره‌ها و برگزاری جلسات و نقد شعر شاعران جوان را در کارنامه دارد. سکوت خیس درختان، صدای زلال بلال، از اَحد تا اُحد، پر از بوی گلابی و تو با ما قدم می‌زنی از آثار او است. آنچه در ادامه می‌خوانید صحبت‌های این شاعر و نویسنده درباره معضلات امروز ادبیات کودک و نوجوان ماست.
مشکلات اقتصادی
محمود پوروهاب می‌گوید: یکی از معضلات و مشکلات آشکار که امروزه با آن مواجهیم، اختصاصاً نه در مورد ادبیات کودک بلکه در مورد ادبیات به معنای عام چه بزرگسال و چه کودک، مشکل اقتصادی است. به خصوص در این چند سال اخیر که گرانی کاغذ و چاپ کتاب مشکلات بزرگی برای ناشران دولتی و خصوصی ایجاد کرده است. البته گرانی کاغذ فقط مربوط به امروز نیست بلکه تقریباً از دهه ۷۰ مشکل کاغذ بوده و سهمیه‌بندی وجود داشته است. این مشکل کم‌کم بیشتر شد به خصوص در این چند سال اخیر که قیمت کاغذ سرسام‌آور شده است. چنان که بسیاری از ناشران امروزه دیگر امکان خرید کاغذ را ندارند، حتی اگر این توان را داشته باشند، با گرانی کاغذ و بالا رفتن قیمت‌ها کتاب فروش نخواهد رفت.
این شاعر با بیان اینکه ناشران نسبت به گذشته خیلی کم کتاب چاپ می‌کنند، بیان می‌کند: همین اندک کتاب‌هایی هم که منتشر می‌کنند، با تیراژ 300-200 جلد و خیلی همت کنند هزار جلد است. بنده خودم کتاب‌هایی داشتم که شاید تا 8- 7 سال پیش هر سال دو سه بار تجدید چاپ می‌شدند و آن زمان قیمتشان در حدود 7-6 هزار تومان بود اما اکنون دیگر آن کتاب‌ها چاپ مجدد نمی‌شوند. وقتی از ناشر دلیلش را سؤال می‌کنم، پاسخ می‌دهد اگر همان آثار را دوباره با همان کیفیت تجدید چاپ کند ۲۰۰ تا ۲۵۰ هزار تومان قیمت چاپ هر کتاب می‌شود. این مشکل بزرگ اقتصادی هرگز حل نشده و معلوم نیست تا کِی ادامه خواهد داشت!
یکسونگری ناشران و مدیران
پوروهاب در ادامه به مشکل دیگر ادبیات کودک ایران اشاره می‌کند و آن نگاه و جهان‌بینی بسته و محدود بیشتر ناشران و مدیرانی است که مسئولیت چاپ آثار را بر عهده دارند. او توضیح می‌دهد: من بر این باورم که ادبیات کودک و نوجوان ما شکل طبیعی خودش را ندارد و راهی را که آزادانه باید طی کند، نرفته است. آثار تولید شده حتماً باید از کانال‌های خاصی رد شوند. این مسئله موجب شده تنها چند گونه مورد توجه قرار بگیرند؛ موضوعاتی از قبیل انقلاب، مذهب، شهادت، جهاد و موضوعاتی از این دست. در حالی که ادبیات فراتر از این‌هاست. البته فی نفسه نوشتن از مقوله‌های مذهبی، انقلابی، شهادت، جهاد و این‌ها پسندیده است و کسی با آن‌ها مشکلی ندارد ولی مسئله اینجاست که ما روی همین چند گونه تأکید می‌کنیم. طبیعی است که نویسنده هم که به دنبال معیشت خود است، ناچار است بیشتر به همین کارها روی بیاورد در حالی که این نگاه فعالیت ذهنی نویسندگان و شاعران را محدود می‌کند و همین چند گونه نیز دیگر ناکارآمد می‌شوند. اینجاست که من معتقدم ادبیات کودک ما شکل طبیعی خود را طی نکرده است و ما توازن را به هم ریختیم.
شعر مذهبی باید از دل برآید
نویسنده کتاب «ملخ‌های گرسنه» با بیان اینکه شعر مذهبی باید از دل برآید تا بر دل نشیند، معتقد است در تولید آثار مذهبی حتماً باید در کنار کمیت به کیفیت هم توجه شود. او توضیح می‌دهد: اگر ما پیشتر مجموعه‌ای منتشر می‌کردیم که 20- 10 شعر در آن بود ناخودآگاه یکی دو شعر مذهبی و مناسبتی در مجموعه پیدا می‌شد؛ آثاری که از دل برآمده بودند و به سفارش کسی نوشته نشده بودند و این چند شعر در میان مجموعه درخشش خاصی داشت. بیشتر آثار مذهبی و مناسبتی که با کیفیت بالا تألیف و ماندگار شدند مربوط به همان دوره هستند. اینکه فکر کنیم در کشور ما اگر همه درباره چنین موضوعاتی بنویسند کاری کرده‌ایم کارستان، نگاه اشتباهی است. نویسنده اگر یک اثر خوب مذهبی داشته باشد بهتر از این است که ۱۰۰ اثر مذهبی با کیفیت پایین تولید کند. من معتقدم ما باید جهان‌بینی خودمان را گسترش بدهیم.
نویسنده را آزاد بگذارید!
به باور پوروهاب نویسنده کودک و نوجوان بدون سفارش هم بر اخلاقیات در آثارش توجه دارد چون ادبیات به طور کلی و خاصه ادبیات کودک و نوجوان بر انسانیت تأکید دارد. او می‌گوید: مگر یک شعر و داستان از چه حرف می‌زند، از کمک کردن، از بخشندگی، از انسانیت و خیلی مسائل دیگر که هم در دین، هم در قرآن و هم در روایت‌های زیادی به این مسائل توصیه شده است. اگر کسی از بهداشت صحبت کند یا از زیبایی صحبت کند، همه این‌ها خدامحور و انسانی هستند. پیامبر اسلام(ص) می‌گوید من آمده‌ام تا اخلاق را کامل کنم. در ادبیات هر چه هست در مورد اخلاق است.
او در همین مورد ادامه می‌دهد: تأکید و فشار بر اینکه همه بیایند در چند گونه مشخص بنویسند آسیب‌رسان است و سبب سلب آزادی‌های فرهنگی می‌شود. اگر نویسنده را آزاد بگذارند، قطعاً خودش به سمت نوشتن آثاری با موضوعات مذهبی و این گونه‌ها خواهد رفت و ادبیات جریان طبیعی خودش را به درستی طی می‌کند.
رفتار سلیقه‌ای ناشران
شاعر «دارد هوای تازه می‌آید» با اشاره به کم‌سوادی بعضی ناشران کودک و نوجوان به تأثیر این ناشران در انتشار آثار بی‌کیفیت اشاره می‌کند و می‌گوید: معضل دیگر این است که بیشتر ناشران شبیه به هم کار می‌کنند. خیلی از این ناشران کارشناس نیستند و ادبیات خوب و بد را تمیز نمی‌دهند و سلیقه‌ای رفتار می‌کنند. وقتی از آن‌ها درباره کیفیت آثاری که منتشر می‌کنند، پرسیده می‌شود، ادعا دارند ما بهترین آثار را تولید می‌کنیم اما ما وقتی به عنوان کارشناس به کتاب‌ها نگاه می‌کنیم، کتاب‌هایی خیلی ضعیف و تکراری می‌بینیم. البته اکنون خیلی کار جدید تولید نمی‌شود اما همان اندک کارهایی که تولید می‌شود خیلی شبیه به هم است و بیشتر آثار متأسفانه فاقد کیفیت هستند.
کمرنگ بودن جشنواره‌ها
پوروهاب با بیان اینکه در بررسی مشکلات و معضلات آثار کودکان و نوجوانان باید به کمرنگ بودن جشنواره‌های این گروه سنی هم اشاره کرد، معتقد است: نبودن و کمرنگ بودن جشنواره‌های کتاب سال به ادبیات کودک و نوجوان در این سال‌ها ضربه زده است. همان اندک جشنواره‌هایی هم که باقی مانده‌اند، اکثراً به موضوعات خاص اختصاص دارند. در یک جشنواره که من دبیر بودم ۴۰۰ اثر قرآنی به دستم رسید و متأسفانه در میان این ۴۰۰ اثر، چهار اثر قابل قبول هم یافت نمی‌شد. مشکل این است که برگزارکنندگان این جشنواره‌ها به این برنامه‌ها نگاه ابزاری دارند و تا وقتی این نگاه باشد چنین جشنواره‌هایی ثمر و نتیجه اثربخشی ندارد.
نظر شما