آزاده خلیلی: داستانی که از سرزمینی حاصلخیز در کنار دجله آغاز شده است. می‌گویند کاظمین منطقه مشهوری در سرزمین عراق بوده است. منطقه‌ای که عمرش به پیش از میلاد مسیح می‌رسد و در دوره سامانیه باغ یکی از پادشاهان ایرانی بوده است. در جنگ نهروان این باغ به عنوان محل دفن شهدا برگزیده می‌شود و به این خاطر آن را مقبره‌الشهدا می‌نامند.
در ابتدای حکومت عباسیان، منصور عباسی شهر بغداد را به عنوان پایتخت تأسیس می‌کند و تصمیم می‌گیرد در باغ‌هایی اطراف آن که به نام شونیزیه خوانده می‌شود مقبره‌ای برای خاندانش بسازد. بر اساس نظر خطیب بغدادی (نویسنده کتاب تاریخ بغداد) در سال ۱۴۶ ه. ق بنای شهر بغداد به اکمال رسیده و بعد دور شهر دیوارهایی بلند و سنگر و غیره بنا کردند و این سنگر و دیوارها در سال ۱۴۹ ه. ق به پایان رسید. پس از اینکه ساخت قصر منصور به پایان رسید منطقه شمالی را «قبرگاه قریش» نامید که فقط مخصوص خاندانش بود و بعدها به مقبره «بنی‌هاشم» معروف شد. شیخ مفید (در کتاب ارشاد) در روایتی می‌گوید این آرامگاه برای بنی‌هاشم و بزرگان و اشراف آن زمان بود و نخستین شخص جعفر بن ابی‌جعفر منصور در سال ۱۵۰ ه. ق در این آرامگاه دفن شد. سپس دفن کردن در این مقبره آغاز شد تا در ۲۵ رجب سال ۱۸۳ ه. ق که امام موسی بن جعفر(ع) به زهر «سندی بن شاهک» به دستور هارون‌الرشید به شهادت رسید. جسد شریف امام را پس از تشییع، در آرامگاه قریش (کاظمین کنونی) دفن کردند.
شهری که در اطراف حرم بنا شد
بعضی از تاریخدانان می‌نویسند ایشان در قبری که از پیش برای خود خریده بود، دفن شد. آرامگاه امام به «باب‌التبن» معروف شد؛ برای اینکه قبر ایشان نزدیک به باب‌التبن (یکی از درهای آرامگاه) که نزدیک رودخانه دجله بود، قرارداشت، همچنین مسجد کنار قبر امام(ع) به مسجد باب‌التبن معروف شد. اواخر ذی‌القعده در سال ۲۲۰ ه. ق امام جواد بن علی الرضا بن موسی بن جعفر(ع) در بغداد به شهادت رسید. جسد مبارک ایشان را در کنار آرامگاه پدربزرگش دفن کردند و پس از خاکسپاری این دو امام بزرگوار(ع) آرامگاه قریش بزرگ و بزرگ‌تر شد و تعدادی از محبان اهل‌بیت(ع) در آن مکان ساکن شدند و از آن منطقه حمایت و نگهداری و به زائران این حرم کمک می‌کردند و این‌گونه، رفته رفته شهر کاظمین تشکیل شد. پس از آن، کاظمین حوادث بسیاری را تجربه کرد؛ حوادثی که برخی از آن‌ها طبیعی و برخی هم با جنگ و ویرانی همراه بودند.
شهری آباد شده از پس ویرانی
حرم کاظمین به دلیل نزدیکی به رود دجله، در دوره‌های مختلف بر اثر طغیان آن آسیب دیده است. همچنین در درگیری‌هایی که به دلیل اختلاف‌های مذهبی در این شرح رخ داده است. اما می‌توان گفت بزرگ‌ترین حادثه‌ای که بر این حرم رفته، در زمان حمله مغول به بغداد رخ داده است. به روایت منابع، در ماه محرم سال ۶۵۶ هـ. ق لشکریان مغول به رهبری هلاکو شهر بغداد را محاصره کردند، این شهر پس از چند روز محاصره عاقبت هجدهم محرم سقوط کرد و مغول‌ها خرابی فراوانی به شهر وارد کرده و تعداد زیادی از اهالی شهر را کشتند. هر چند در ابتدا ادعا کرده بودند به عتبات مقدسه آسیبی نمی‌رسانند اما در این حمله حرم مطهر کاظمین به آتش کشیده می‌شود و لشکریان غنایم بسیاری را از حرم با خود می‌برند. در این خصوص آمده است طلا و نقره و سنگ‌های گرانبهای به غارت رفته به حدی بود که سربازان، آن را روی زین اسب‌های خود می‌آویختند. پس از استقرار امیر مغول در بغداد، دستور بازسازی حرم کاظمین صادر می‌شود و آنچه بر سر حرم آورده‌اند را جبران می‌کنند. شاید این خاصیت سرزمین‌های حاصلخیز است که غم‌هایشان را زود از یاد می‌برند. هر چه هست باران‌های این سرزمین، چرک و غم را از شهر شسته و در سینه دجله رها می‌کند و به گفته منابعی تاریخی، پس از این ویرانی، بار دیگر شهر کم‌کم رشد کرده و یکی از شهرهای شلوغ و پر زائر عراق می‌شود. حمدالله مستوفی اوایل قرن هشتم این شهر را چنین توصیف می‌کند: شهر کوچکی است که طول آن حدود ۶ هزار گام و تعداد جمعیت آن حدود ۶ هزار نفر است.
شهری که میزبان علما و دانشمندان شد
آن‌طور که منابع تاریخی می‌گویند، نخستین خاندانی که مقبره‌ای در کاظمین ساختند، آل‌بویه بودند. این خاندان مرقد و بارگاهی بر مرقد امامان ساخته و حتی چند سرباز را برای امنیت حرم و خدمت به مردم در کاظمین مأمور کرند. گفته می‌شود سال ۳۵۳ هـ. ق در روز عاشورا عزای عمومی اعلام شد و مردم به نوحه و زاری پرداختند و در سال ۳۵۴ هـ. ق برای نخستین بار عید غدیر در بغداد جشن اعلام شد و مردم شادی‌کنان با صدای بوق و کرنا و دسته‌دسته به زیارت حرم مطهر کاظمین رفتند. کاظمین در اوایل قرن دهم از لحاظ استقلال، شهری مستقل به شمار می‌رفت. سال ۹۲۶ هـ. ق که عراق تحت تصرف امپراتوری صفوی واقع شد، شاه اسماعیل صفوی به زیارت کاظمین مشرف شده و دستور داد اداره مخصوصی برای مدیریت شهر به وجود آید و دادگاهی شرعی به ریاست یک قاضی که لقب «شیخ الاسلام» را داشت، تشکیل شود و همچنین دستور داد مرقد مطهر کاظمین تجدید بنا شده و حقوقی را برای خادمان مرقد تعیین کرد. به دلیل آبادی این شهر، مردم بسیاری در آنجا ساکن شدند و همچنین علما و بزرگان زیادی در این شهر زندگی کرده‌اند. بعضی از دانشمندان دینی شیعه مانند شیخ مفید و خواجه نصیرالدین طوسی در این شهر دفن شده‌اند.
نظر شما