«میثم» مشهور به «میثم تمار» خرمافروشی بود اهل دل و یار راستین پیامبر(ص) و علی(ع). اوایل اسلام بود که حضرت علی(ع) باطن پاک میثم را دید و او را از صاحبش خرید. میثم با پول با برکت علی(ع) از غلامی آزاد شد و آزادی او آغاز پابند شدنش به پای علی(ع) بود. او در مدت کوتاهی از صحابی خاص شد و از همان ابتدای کار، عشقش به علی(ع) او را تبدیل به عزیزی در چشم مولا کرد.

به نقل امام صادق(ع)، میثم رازدار اهل‌بیت(ع) و حضرت علی(ع) بود و فرزندانش نیز از رجال بنام شیعه و شیعیان پاک‌باخته‌ای در صف عاشقان مکتب امام سجاد(ع)، امام باقر(ع) و امام صادق(ع) شدند.

در سالروز شهادت محرم اسرار امیرالمؤمنین(ع) با حجت‌الاسلام دکتر محمدجواد یاوری سرتختی، استادیار دانشگاه باقرالعلوم(ع) به گفت‌وگو پرداختیم و از ویژگی‌های شخصیتی و مقام علمی مفسری شنیدیم که قرآن را در کلاس علی(ع) آموخت و در کنارش هزار درس ناگفته نیز خواند.

میثم تمار، شیعه خاص امیرالمؤمنین(ع)

حجت‌الاسلام دکتر یاوری با بیان اینکه میثم تمار شیعه خاص امیرالمؤمنین(ع) بود، می‌گوید: منظور از شیعه این است که وصایت علی(ع) را قبول داشته و معتقد به جانشینی امیرالمؤمنین(ع) به خلافت پس از پیامبر(ص) و نصب الهی او است. نکته دیگر که دلالت بر شیعه بودن او است، همراهی امیرالمؤمنین(ع) و دفاع از حق ایشان است. میثم تمار همواره از حق امیرالمؤمنین و اهل‌بیت(ع) او دفاع کرد و از نخستین افرادی بود که ولایت امیرالمؤمنین(ع) و امام حسن(ع) و حسین(ع) را پذیرفت. او به ولایت اهل‌بیت(ع) اقرار داشت و در مکتب و محضر اهل‌بیت(ع) مورد تکریم و احترام آنان به‌ویژه امیرالمؤمنین(ع) بود.

او تصریح می‌کند: در بیان شخصیت و سیره میثم تمار به‌طور معمول به ابعاد معنوی، عبادت‌ها و زهد و اخلاق و نوع رابطه‌ای که با مولای خود داشت پرداخته می‌شود اما شخصیت علمی میثم تمار هم بسیار جالب توجه است. او فردی عالم و فرهیخته بود که در دو حوزه حدیث و تفسیر هم صاحب اثر و کتاب و متخصص و دانا به این دو موضوع بود.

این پژوهشگر سیره اهل بیت(ع) اضافه می‌کند: میثم تمار، فرزندانی به نام صالح، عمران، حمزه، شعیب و یعقوب داشت که همه اهل علم بودند و حتی نوه و نتیجه جناب میثم تمار هم جزو علمای امامیه به شمار می‌آیند. نکته برجسته زندگی میثم تمار این است که تمام فرزندان او بی‌استثنا مهر و محبت به امام علی(ع) و خاندانش و دشمنی با مخالفان و معاندان آن حضرت داشته و با تمام وجود، مکتب تشیع را پاس داشتند. علاوه بر آن، در گسترش فرهنگ ناب شیعه از نمونه‌های موفق تاریخ به شمار می‌روند.

میثم تمار و فرزندانش بهترین مدافع ولایت

استادیار دانشگاه باقرالعلوم(ع) به یکی از نواده‌های میثم تمار اشاره کرده و توضیح می‌دهد: یکی از مدافعان امامت حضرت رضا(ع) علی بن اسماعیل میثمی بود. او از نواده‏های میثم تمار، یار باوفای امیرالمؤمنین علی(ع) و همانند جدش در وفاداری به امام خود و در شجاعت و رشادت دارای ویژگی‌هایی است و از متکلمان برجسته شیعه به شمار می‏آید. از میان کتاب‌های فراوانی که نوشته دو کتاب الامامه و الاستحقاق او جایگاه خاصی دارد. علی بن اسماعیل در بحث‌های اعتقادی و فن مناظره قدرت فوق‌العاده‏ای داشت به‌طوری که بارها با متفکران و اندیشمندانی چون ضرار بن عمرو الضبی و ابوالهذیل العلاف که خود را از ارکان اندیشه می‏دانستند، مناظره و در موارد بسیاری بر آن‌ها غلبه کرده است.

او ادامه می‌دهد: براساس آنچه مورخان نوشته‌اند، نخستین کسی که لقب ممطوره را به واقفیه داد علی بن اسماعیل بوده است. او به همراه همرزم و همراهش یونس بن عبدالرحمان در یک بحث طولانی با واقفیه شرکت کرد. محور سخن چنین جلسه‏ای که طرف مقابل، معتقدان به زنده بودن امام کاظم(ع) هستند و در امامت توقف کرده‏اند چه موضوعی غیر از امامت می‏تواند باشد؟ واقفیه در برابر منطق سلیم، سر تسلیم فرود نیاورد و هرچه بیشتر بر لجاجت و دشمنی خود و انکار امامت حضرت رضا(ع) اصرار داشتند تا جایی که علی بن اسماعیل میثمی آنان را مورد خطاب قرار داد و گفت: «ما انتم من الشیعه و انما انتم کلاب ممطوره» یعنی شما شیعه نیستید و سگان باران خورده هستید. انتخاب تعبیر و شیوه‏ بیان و نوع برخورد او بسیاری از ناگفته‏ها را در مورد واقفیه برای ما روشن می‏‌کند.

این استاد حوزه و دانشگاه تأکید می‌کند: نوه جناب میثم تمار از متکلمان شیعه و صاحب دانش کلام و اهل مناظره بود. او با افرادی که مخالف شیعه بوده و طعنه می‌زدند، مناظره و بحث جدی می‌کرد. نکته جالب این است که میثم تمار و نسل پس از او همگی افرادی تیزبین، نکته‌سنج، سخنور و حاضر جواب بودند و با تسلط خود می‌توانستند از مکتب اهل‌بیت(ع) دفاع کنند.

میثم، راوی حدیث در صدر اسلام

عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) عنوان می‌کند: جناب میثم تمار به دانش تفسیر مسلط بود و رجال و مفسر بزرگ شیعه مانند عبدالله بن عباس، بخشی از دانش خود را از او داشت. این امر نشان می‌دهد میثم تمار همنشین امیرالمؤمنین(ع) بوده و با آن حضرت مراوده بسیاری داشته است، همچنان که خودش در تفسیر می‌گوید من شاگرد امام علی(ع) هستم. نکته دیگر اینکه حضرت علی(ع) حوادث آینده مانند کیفیت شهادت میثم تمار را به او گفته بود. نقل شده روزی در مدینه میثم به عبدالله بن عباس گفت: قلم و کاغذ بیاور و آنچه می‌گویم، بنویس و حوادثی از آینده نقل کرد که ابن عباس باور نکرد و کاغذ را پاره کرد. میثم به ابن‌عباس گفت: کاغذ را الان پاره نکن، اگر این پیشگویی‌های من اتفاق نیفتاد، آن وقت پاره کن.

او اظهار می‌کند: بخشی از دانش تفسیری جناب میثم تمار را عبدالله بن عباس منتقل کرد. میثم تمار دفتر حدیثی از سخنان امیرالمؤمنین(ع) داشت که در دسترس فرزندانش قرار داشت. میثم با آن استعداد خاص و موقعیت‏ خوب، احادیث زیادی از حضرت علی(ع) شنیده بود و آن‌گونه که از گفته‌های پسرش برمی‏آید، حتی کتابی که مجموعه‌ای از احادیث ‏بود تألیف کرده است، اما متأسفانه از نوشته‌های او چیزی باقی نماند و راویان دیگر هم به خاطر درک نکردن موقعیت و اهمیت آن به نقل از وی نپرداختند و بیشتر آن‌ها از دسترس دور ماند. فقط اندکی از روایات میثم در کتاب‌های حدیث نقل شده اما پسرانش یعقوب و صالح از نوشته‌های او روایت نقل می‌‏کردند. میثم تمار زبان تیزی داشت و ظلم و جنایات بنی‌امیه را روایت می‌کرد. او محکم بر اعتقادات خود پافشاری کرده و حرف خود را می‌زد تا اینکه در نهایت هم به دست بنی‌امیه به شهادت رسید.

حجت‌الاسلام یاوری در پایان تصریح می‌کند: بیشتر اوقات هنگام شناخت صحابه، فقط شخصیت رجالی او را بررسی می‌کنیم اما در مورد شخصیتی مانند میثم تمار حفظ میراث علمی و روایی امیرالمؤمنین(ع) برجسته‌ترین قسمت زندگی او است. او به‌عنوان یک دانشمند در آن شرایط سخت و دورانی که منع نقل و نگارش حدیث شده بود، دست به قلم شد و سخنان امیرالمؤمنین(ع) را برای آیندگان نگارش و از آن مراقبت کرد. نحوه تربیت فرزندان هم نکته تربیتی بسیار والایی دارد. جناب میثم تمار فرزندانی را تربیت کرد که هر کدام عالم هستند، دفتر حدیثی پدر را حفظ کردند، محب مکتب اهل بیت(ع) بوده و در مسیر این مکتب باقی مانده‌اند. آن‌ها متکلمانی هستند که زبان خوب، پویا و برنده‌ای برای دفاع از شیعه دارند و اهل‌بیت(ع) به نیکی از آنان یاد می‌کنند. باید این شیوه تربیتی را الگویی برای نسل امروز قرار دهیم. متأسفانه بسیار مشاهده می‌کنیم که برخی افراد اعتقاداتی به ارزش‌های دینی دارند اما فرزندانشان کاملاً از آن‌ها جدا هستند. ارتباط میثم تمار و مکتب اهل بیت(ع)، حلقه وصل مهمی است که درون فکر و اندیشه فرزندان خود نهادینه کرده است.