۲۵ محرم الحرام به روایتی سالروز به شهادت رسیدن امام سجاد(ع)، نواده راستین رسالت و سلاله پاک امین وحی الهی است. امامی که در دامان پر مهر سه امام الهی رشد پیدا کرد و زینت عبادت کنندگان و اسوه عرفان و سجده لقب گرفت.
گفت‌وگوی ما با حجت‌الاسلام دکتر احمد فلاح زاده، کارشناس و پژوهشگر تاریخ اسلام در مورد دوران زندگی آن حضرت و درس‌هایی است که می‌توانیم از سیره زندگی آن بزرگوار برای جامعه امروز بگیریم.
رویارویی امام سجاد(ع) با جریان‌های سیاسی
حجت‌الاسلام احمد فلاح‌زاده در ابتدا با اشاره به دوران امامت سیدالساجدین(ع) می‌گوید: دوران ۳۴ ساله امامت آن بزرگوار همزمان با ۶ خلیفه اموی و زبیری از جمله یزید بن معاویه، معاویه بن یزید، عبدالله بن زبیر، مروان بن حکم، عبدالملک بن مروان و ولید بن عبدالملک بود که هر کدام در سفاکی گوی سبقت را از دیگری ربوده بودند. در این دوران متفاوت انحرافات متفاوتی اتفاق می‌افتاد و عکس‌العمل امام(ع) نسبت به آنان نیز متفاوت بود و امام سجاد(ع) هر کدام را در زمان مناسب خود بررسی می‌کرد.
او ادامه می‌دهد: امام سجاد(ع) اندک زمانی بعد از حادثه کربلا، از مدینه خارج شد و در منزلی که با پشم شتر در بادیه برای خود تهیه کرد سکونت گزید. بنا بر آنچه سید بن طاووس(ره) در کتاب الاقبال بالاعمال‌الحسنه خود آورده امام سجاد(ع) سالها آنجا زندگی کرد. زندگی در بادیه تلاشی برای ترمیم وضعیت روحی و دوری از جامعه در شرایط بعد از عاشورا بود. همزمان با این ایام در مدینه، واقعه حره (سال ۶۳ هجری) اتفاق افتاد و امام(ع) که تجربه همراهی نکردن مردم مدینه با قیام امام حسین(ع) را داشت، به قیام مردم مدینه علیه یزید وارد نشد اما منزل ایشان محل امنی شد برای کسانی که در قیام نقشی نداشتند، به همین دلیل افراد و خانم‌های زیادی در منزل امام(ع) پناه گرفتند و حتی خانواده مروان در هنگام محاصره او نیز به منزل امام آمدند و امام همه این افراد را به ینبع (مزرعه مربوط به موقوفات امام علی(ع) در اطراف مدینه) فرستاد. از این زمان به بعد، بنی‌امیه و فرزندان مروان که بعداً خلیفه شدند، احترام ویژه‌ای را برای امام سجاد(ع) قائل شدند.
این استاد حوزه و دانشگاه با بیان برخی از انحرافات و واکنش امام سجاد(ع) به آنان انحرافات، توضیح می‌دهد: امام سجاد(ع) بعد از واقعه کربلا احساس کرد که حرکت‌های مسلحانه عمدتاً ناکام بوده و مایه به هم زدن جامعه شده و نتایج قطعی برایش متصور نیست. در این ایام زبیریان تلاش می‌کردند روایت‌هایی را منتشر کنند که در آنها فضایل بنی‌هاشم کمرنگ شده و از طریق احادیث جعلی فضائل خاندان خود را والا جلوه دهند. این اقدام انحرافی در جهان اسلام آن دوره تاثیرگذار بود و حتی بعد از بین رفتن دولت آل زبیر شاگردان این مکتب طی سالها در سراسر جهان اسلام همان آرا را منتقل کردند. نکته انحرافی دیگر این بود که بنی‌امیه در دوره معاویه و یزید بسیار تلاش می‌کردند مردم را با خود در مساله فتوحات و حمله به روم که در واقع به قصد غنیمت گردآوردن بود همراه کنند. در این میان، گاهی حکومت بنی‌امیه مظلوم نمایی کرده و خود را اسلام ناب جلوه می‌داد. مردم هم فریب تبلیغات حکومت را می‌خوردند. به طور نمونه آنها در اثر این انحرافات از امام سجاد(ع) می‌خواستند برای جهاد در رکاب آنان اقدام کند و به جای حج به جبهه‌های جنگ برود. نمونه‌های تاریخی این اقدامات زیاد است و البته حضرت(ع) با سخنان خود و با بهره بردن از کلام خدا حقانیت خود را به آنان اثبات می‌کرد.
صحیفه سجادیه و راهکارهای تربیتی امام سجاد(ع)
این پژوهشگر تاریخ اسلام اظهار می‌کند: بخش مهم دیگری از اقدام‌های انحرافی ناشایست و بدعت‌های معاویه در دوران خلافتش، سب و لعن امام علی(ع) بود. او و دیگر امویان برای رسیدن به اهداف خود تمام راه‌های ممکن را طی کرده، از تمام امکانات بهره می‌گرفتند. در این میان، بعد فرهنگی یکی از راه‌های مؤثر برای این کار بود. به همین دلیل آنها ضمن تلاش برای فضایل سازی نسبت به خود، به سب و لعن امیرمؤمنان(ع) و تحمیل آن بر تمام جهان اسلام می‌پرداختند. امام سجاد(ع) در این موارد به شدت موضع گرفته و با بیانات خود باطل بودن این موارد را بازگو می‌کرد.
او می‌گوید: شیوه بیان مطالب اعتقادی از سوی امام سجاد(ع) بسیار دقیق بود. آن حضرت گام به گام از توحید، نبوت، قیامت، رابطه انسان با خدا، نحوه توکل، شیوه های عبادت و... تمام مسائل را در دعاهای ۵۴ گانه صحیفه سجادیه نقل کرده و بسیار دقت داشت که این متن صحیفه در اختیار بنی‌امیه و مخالفین قرار نگیرد چرا که بیم از بین رفتن آن وجود داشت. عبادت امام سجاد(ع) از همان ابتدا چاره‌ای برای جامعه و خود امام بود. این دعاها و عبادات سبب می شد که هم خود آرام شود و هم سبب می شد افرادی با امام(ع) آشنا شده و مطالب را از او یاد بگیرند. آموزش مطالب اعتقادی در قالب دعا، توسط امام سجاد(ع) باب شد. رفتار عبادی امام سجاد(ع) تربیتی و بیان اعتقادات بود.
درک صحیفه سجادیه نیاز امروز جامعه ما
این استاد حوزه و دانشگاه در پاسخ به این پرسش که از سیره امام سجاد(ع) چطور می‌توانیم در جامعه امروز بهره برده و از آن استفاده کنیم، توضیح می‌دهد: سیره زندگانی امام سجاد(ع) چند بعدی بود. امام(ع) متناسب با هر دوره‌ای رفتاری نشان می‌داد که خود، بنی‌هاشم و سایر مسلمانان را حفظ کند. امام(ع) با دولت‌ها رویکرد تعاملی داشت و این تعامل سبب می‌شد گزند کمتری به اهل بیت(ع) وارد شود. معارفی که توسط امام سجاد(ع) در کتاب صحیفه سجادیه معرفی می‌شود، دارای رویکرد تعاملی است. جامعه ما اگر آن موارد را دریابد، مسئله بیماری اخلاقی که این روزها گریبان جامعه را گرفته، به راحتی حل می‌شود. اگر مسائل اخلاقی مطرح شده در صحیفه سجادیه بیشتر از قبل بیان و شرح داده شود، بی‌شک رابطه مردم با خداوند بهتر شده و مسائل اخلاقی و اعتقادی از دل اخلاق برای مردم بیان خواهد شد. علاوه بر آن تعامل شیعه و سایر فرق اسلامی بسیار زیاد خواهد شد. مطالب تعاملی صحیفه سجادیه نیاز امروز جامعه ماست.
این کارشناس تاریخ اسلام عنوان می‌کند: مدارا با دوستان یکی دیگر از موارد مورد نیاز جامعه است که از سیره امام سجاد(ع) قابل پیگیری است. آن حضرت با اصحابش رفتار کریمانه و دلسوزانه داشت. رفتارهای او نمونه کاملی از صداقت، مهرورزی، سخاوت، حلم و جوانمردی بود. امام سجاد(ع) خطاکاران را می‌بخشید. برخی از شیعیان در محضر آن حضرت دچار خطاهایی می‌شدند که به علت سهوی بودن، آن حضرت آنان را عفو کرده و از گناهان آنان چشم پوشی می‌کرد. چشم‌پوشی و گذشت و دور بودن از جنجال آفرینی درسی بزرگ و نیاز امروز زندگی اجتماعی ماست.
دکتر فلاح‌زاده در پایان بیان می‌کند: همانطور که گفته شد در زمان امام سجاد(ع) عده‌ای فریفته جو ناسالم امویان شده بودند. امام سجاد(ع) با لحنی آرام و دلسوزانه با آنان سخن می‌گفت و تلاش می‌کرد حقایق را برایشان بازگو کرده و آنها را به راه راست هدایت کند. در کنار تمام این ملاطفت‌ها امام سجاد(ع) در مقابل دشمنان اسلام رفتار مناسبی داشت. او با رفتار در شأن دشمنان، بر اساس آیه «اشداء علی الکفار» عمل کرده و وقار آنان را از بین می‌برد.
نظر شما