در دهه اخیر پیاده‌روی اربعین، یکی از پدیده‌های قابل توجه اجتماعی است که توانسته حامل انگاره‌های سیاسی و اجتماعی عظیمی باشد. در این راستا برای فهم بهتر این پدیده با محسن ردادی دکترای علوم سیاسی و پژوهشگر فرهنگی گفت‌وگویی داشتیم.

فرق پیاده روی اربعین با سایر مناسک دینی یا تجمعات بزرگ آیینی مثل آنچه که سالانه در رود گنگ هند رخ می‌دهد در چیست؟

مناسک جمعی آن هم از نوع دینی در سایر مذاهب و ملل دنیا انجام می‌شود و اربعین از همین سنخ است و جمعی بودن آن اهمیتش را دوچندان کرده است. اما پیاده‌روی اربعین از جهات مختلفی با بسیاری از مناسک دینی مثل همان مراسم هندوئیستی که در سؤال مطرح کردید تفاوت دارد. اولین تفاوت جنبه بین‌المللی آن است. ما در اربعین شاهد آن هستیم که زائران از کشورهای مختلف دنیا حضور پیدا می‌کنند. این تکثر ملیتی که ما در ایام صفر در کربلا شاهد هستیم، شاید امری کم‌نظیر یا بی‌بدیل باشد.  

جنبه متمایزکننده دوم در اربعین جمعی بودن این مناسک دینی است. افراد حاضر در این گردهمایی به شدت به یکدیگر گره خوردند و ارتباط عمیقی را با هم برقرار می‌کنند. کمک کردن، خدمت‌رسانی، ابراز محبت و... همگی نشانه‌های قوت ارتباط جمعی این مناسک دینی است؛ چیزی که شاید به این شدت در سایر مراسم‌های مذهبی دنیا دیده نشود. شاخصه سوم اربعین که ذیل شاخص دوم بوده؛ وجه انسانی این آیین است.

مهم‌ترین انگاره های سیاسی و اجتماعی در اربعین را چه می‌دانید؟

اکثر حاضران در مراسم اربعین از کشورهای محور مقاومت هستند؛ البته این حرف بدین معنا نیست که اربعین مختص این اشخاص است. ما شاهدیم که از اندونزی تا اروپا، از چین تا آفریقا، مردمانی بای زیارت اربعین در این پیاده‌روی حاضر می‌شوند. اما نکته قابل توجه این است که حضور پررنگ نیروها و مردم محور مقاومت، چهره سیاسی و مبارزاتی اربعین را برجسته می‌کند و به نوعی تداعی‌گر قیام و حرکت حضرت سیدالشهداست. آرمان قیام علیه ظلم را به شکل دیگری در پیاده‌روی اربعین شاهدیم؛ به این شکل که نیروهای محور مقاومت باوجود در اقلیت بودنشان، همچنان علیه استعمار و استکبار جهانی ایستادگی دارند؛ همانطور که امام حسین(ع) با نیروهای حداقلی خود برابر ظلم یزیدی ایستاد. در این راستا پیاده‌روی اربعین، نوعی تجدید بیعت با حضرت سیدالشهداست. از این جهت پیام سیاسی اربعین بسیار شدید و روشن است.

از بعد اجتماعی هم باید بگویم، آن نوع ارتباط جمعی و تعاملی که در اربعین شاهدیم، جلوه‌ای از مدینه فاضله و جامعه آرمانی است. جامعه اربعینی، جامعه مساوات و همراهی افراد با یکدیگر است؛ کسی گرگ دیگری نیست و منفعت جمع و هدف، به منفعت فردی تقدم دارد. برای همین بسیاری از افراد، معتقدند اربعین جلوه‌ای از جامعه عصر ظهور مهدوی است که در آن همراهی و تعامل بین فردی، بسیار پررنگ و برجسته است.  

رهبر انقلاب اربعین را قدرت جهان اسلام می‌نامند، از لحاظ سیاسی چگونه یک مناسک دینی قابلیت قدرت سازی برای یک امت را دارد؟

خلق قدرت برای ملت مسلمان در اربعین از این جهت است که ما در این ایام شاهد ایجاد یک وحدت بزرگ شیعی و اسلامی هستیم. متأسفانه به خاطر ملاحظات و سیاست‌های آل‌سعود این اتفاق در ایام حج نمی‌افتد و با تکفیر شیعیان از سوی جریانات تندوری وهابی، امکان برقراری ارتباط با سایر مسلمانان به شدت کم است. اما اربعین این ظرفیت را دارد که افراد با حضور در کنار یکدیگر بتوانند ارتباط عمیقی را برقرار سازند و درباره موضوعات مختلف جهان اسلام و تشیع به بحث و مبادله نظر بپردازند. همین موضوع است که موجب شده در چندسال اخیر رسانه‌های بیگانه اعم از وابسته به جریانات وهابی و استکبار جهانی علیه این رخداد دینی واکنش نشان دهند و تبلیغات سوء را در رسانه‌ها مخابره کنند.

در همین راستا باید گفت که اربعین به ما تظاهر اجتماعی را آموزش داد و رفته‌رفته جامعه ایرانی یاد گرفت که لازم است گاهی به وسیله همفکران و هم رأیان خود دست به یک تظاهر و گردهمایی اجتماعی بزند. مثلاً در سال‌های اخیر پدیده سرود سلام فرمانده، مهمانی ده کیلومتری یا تظاهراتی در پاسخ به اغتشاشات و درگیری‌های امنیتی یکی از تظاهرات اجتماعی مردم ما بود. موضوع مهم این است که چنین کنش‌های جمعی، برای کشور ما که همواره مورد هجوم و حملات فکری و فرهنگی است لازم و ضروری است تا از این جهت بتواند قدرت خود در برابر دشمن و جریانات رقیب را نشان دهد.