نو و کهنه
حالا ممکن است از خودتان بپرسید با وجود برج میلاد ۴۳۵ متری که ۱۶سال پیش در تهران قد کشید و فعلاً ششمین برج بلند دنیاست و با احتساب ضرب‌المثل معروف: « نو که آمد به بازار، کهنه شود دل‌آزار»، دیگر حرف زدن از«آزادی» ۴۵ متری چه لطفی دارد؟
واقعیت اما این است که ضرب‌المثل معروف درباره برج و میدان آزادی چندان صدق نمی‌کند. نو بودن «میلاد» و قد بلند و رعنایش البته به جای خود اما «آزادی» از اول هم قرار نبود جوری بلند ساخته شود که روی سازه‌های بلند تهران یا خاورمیانه را کم کند. «حسین امانت» طراح و معمار برج آزادی گفته است به دلیل اینکه مکان در نظر گرفته شده برای ساخت میدان و برج در مجاورت فرودگاه مهرآباد واقع شده بود، بنا نباید بیشتر از مقدار فعلی ارتفاع می‌داشت. ضمن اینکه ویژگی‌های فرهنگی لحاظ شده در ساخت این برج، به گونه‌ای که هم حدی از معماری مدرن در آن به چشم بیاید و هم اصالت ایرانی داشته باشد، هنوز هم آن را از برج‌هایی مثل میلاد متمایز می‌کند.
سال ۱۳۴۵ رژیم پهلوی در اصل تصمیم داشت میدانی را در تهران برای یادبود جشن‌های۲هزارو۵۰۰ ساله بسازد که وسط آن یک نماد معرف ایرانی هم قرار داشته باشد. این طرح بین معماران ایرانی به مسابقه گذاشته شد و در نهایت طرح حسین امانت که دانشجوی ۲۴ ساله دانشگاه تهران بود، برنده این مسابقه شد. سه سال بعد عملیات اجرایی ساخت این میدان و بنا به نام «شهیاد» آغاز شد. بنایی که به یادبود جشن‌های مثلاً شاهنشاهی ساخته شده بود چند سال بعد به مرکز و محل استقبال از امام(ره) تبدیل شد که برای سرنگونی رژیم شاهنشاهی به ایران بازگشته بود و مدتی بعد به میدان «آزادی» تغییر نام داد.
نبوغ ایرانی
طراح برج آزادی در مصاحبه‌ای گفته است: «... می‌خواستم اگر کسی از خارج می‌آید یا حتی مردم ایران بدانند این اثر به کجا و به کدام فرهنگ مربوط می‌شود... قوس اصلی وسط برج، نمادی از طاق کسری مربوط به دوره پیش از اسلام است... قوس بالایی از دوران بعد از اسلام حرف می‌زند... من از کودکی عاشق ویژگی‌های معماری در ایران بودم. رسم‌سازی‌های بین دو قوس برج را از گنبد مساجد ایران الهام گرفته‌ام که زیبایی آن همیشه برایم افسونگر بود... این گنبدها نشانه نبوغ ایرانی است...معماران قدیم از قاعده مربع بنا وارد دایره گنبد شده‌اند و این کار را با کمک رسمی بندی‌ها و مقرنس کاری‌های بسیار زیبا انجام داده‌اند.
در برج آزادی هم همین کار انجام شده. هندسه بنا یک هندسه مربع مستطیل است که از روی چهار پایه خود می‌چرخد و ۱۶ ضلعی می‌شود و بالاخره به صورت یک گنبد شکل می‌گیرد. البته شما این گنبد را از بیرون نمی‌بینید، اما از داخل برج قابل مشاهده است؛ دو طبقه داخل برج، یکی بالای قوس طاق اصلی و دیگری زیر گنبد است که با آسانسور به آن می‌رسید. این طبقه که به عنوان نمایشگاه طراحی شده با گنبدی از بتن سفید پوشیده شده. این گنبد، مقرنس ایرانی را به نوع تازه‌ای اجرا می‌کند و ارتفاع آن از بام آزادی بیرون می‌زند و از بام دیده می‌شود که با کاشی‌های فیروزه‌ای معرق ایرانی پوشیده شده است. مصرف بتن سفید در این قسمت و در سالن پذیرایی آن، در آن زمان یک کار جدیدی در ایران بود».
سرنوشت یک اثر ملی
البته همه دیدنی‌های میدان آزادی که گویا بزرگ‌ترین میدان مدرن خاورمیانه هم هست، فقط خود برج نیست. در طبقات مختلف آن از زیرزمینش گرفته تا طبقه سوم می‌توانید در سینما، موزه تالار کهن، نگارخانه اقوام، سالن ایران‌شناسی، کتابخانه، تالار آینه، راهرو فناوری، گذرگاه پیشینیان و... گشت وگذار کنید.
با وجود پیوندی که این برج با فرهنگ و هنر سرزمینمان دارد و با وجود اینکه به عنوان اثر ملی نیز ثبت شده است اما مثل خیلی از آثار دیگر در حفظ و نگهداری آن خیلی کوشا نبوده‌ایم. از حدود ۱۰سال پیش مشخص شد بخش‌هایی از بنای برج در معرض تخریب قرار گرفته است و تا مدتی هیچ سازمان و نهادی مسئولیت بهسازی را به عهده نمی‌گرفت. در سال۱۳۹۶ البته مدتی برج مسدود و عملیاتی با عنوان بهسازی روی آن انجام شد. سال۱۴۰۰ اما توپ‌های تحویل سال نو، داخل محوطه میدان و دقیقاً کنار گوش برج شلیک شد تا ترک‌های تازه‌ای نیز روی دیواره‌های بنای برج ایجاد شود!
خبرنگار: مجید تربت زاده
نظر شما