عزم زیارت که می‌کنی و وارد صحن‌های حرم مطهر رضوی که می‌شوی، عطر گل‌ها و رایحه خوش عود، مشک، عنبر، اسپند و کندر به استقبالت می‌آید؛ تصویری که برای همه زائران این آستان ملکوتی بسیار خوشایند است. معطر کردن فضای حرم مطهر با رایحه‌های جان‌بخش و روح‌افزا مربوط به سال‌های اخیر نیست، بلکه استفاده از عطر، گلاب، مشک، عنبر، عود، اسپند و کندر برای معطر کردن و خوشبوسازی اماکن و بیوتات متبرکه حرم مقدس رضوی از دیرباز رایج و متداول بوده است. عودسوزی احتمالاً تاریخی به قدمت تاریخ تشریفات آستان قدس رضوی دارد.
قدیمی‌ترین سند تعطیر مربوط به 400 سال پیش
در برخی اسناد موجود در آستان قدس رضوی برای عودسوزی واقف و وقف‌نامه هم وجود دارد. این مراسم با استفاده از عطر، گلاب، مشک، عنبر، عود، اسپند و کندر از دیرباز در آستان ملکوتی امام هشتم(ع) انجام می‌شده و اسناد تاریخی موجود در آرشیو اسناد آستان قدس رضوی، آن را تأیید می‌کند. قدمت قدیمی‌ترین سند مرتبط به تعطیر حرم مطهر به سال ۱۰۱۷ قمری می‌رسد که به پرداخت حقوق علی‌اصغر نصیری، عودسوز حرم مطهر اشاره دارد. آنچه از بررسی عبارات نوشته شده در این اسناد بدست می‌آید مربوط است به هزینه‌های خرید گیاهان معطری مانند عود هندی، کندر، چوب ارسی، سعد کوفی، صندل سفید، علف هندی و... تا از آن‌ها برای خوشبو کردن حرم مطهر استفاده شود.
سند خرید صندل و عود هندی، دو مورد از سندهای تاریخی
سند مربوط به خرید گیاهان معطر برای حرم مطهر رضوی مانند صندل، عود هندی، کندر و چوب ارسی در سال ۱۲۸۸ هجری قمری و سند مربوط به هزینه‌های صورت گرفته برای خرید گیاهان معطر به منظور خوشبو کردن حرم مطهر امام رضا(ع) در سال ۱۳۱۷ هجری قمری دو مورد از سندهای تاریخی مربوط به عودسوزان است.
عنبرسوزی در رواق‌های حرم مطهر ممنوع
عطردان، عطرپاش، گلاب‌دان، گلاب‌پاش، بخوردان، بخورسوز، عنبردان، عنبرسوز، عوددان و عودسوز، برخی از وسایلی است که برای این کار استفاده شده است. البته در ابتدا از گلاب و عود برای عطرافشانی حرم مطهر استفاده می‌شد، اما با گسترش فضاهای سرپوشیده حرم مطهر، برای پرهیز از دود حاصل از سوخت عود و عنبر، عنبرسوزی در رواق‌های حرم مطهر ممنوع و تنها به فضای صحن‌ها محدود شد.
سند مصارف سوخت فتیله عنبرسوز در موقوفه شاه طهماسب
سند شماره ۲۳۲۴۰ موجود در مرکز اسناد آستان قدس رضوی در زمینه تحویل عود و عنبر برای مصارف سوخت فتیله عنبرسوز در موقوفه شاه طهماسب صفوی (مربوط به دوره صفویه) است. تاریخ و سال تنظیم این سند مربوط به سال ۱۳۲۷ هجری قمری مطابق با سال ۱۲۸۸ هجری شمسی است. در متن این سند به خط رایج در آن دوران (احتمالاً خط سیاق) آمده است:
به ایصال (توسط) اولیای آستان قدس، دام اجلالهم، جهت صرف سوخت فتیله عنبر هذه السنه (امسال) مطابق سنوات ماضی (سال‌های گذشته) در موقوفه مرحوم شاه طهماسب علیه رحمه در وجه اقل خدمتگزاران بیت شریف، غایب‌نویس و فراش فتیله عنبر حرم محترم امام همام علیه‌السلام ارواحنا فداه. نقد ۴۳ تومان و ۸ هزار و ۵۰۰ دینار شامل:
«عنبر مومی» ۱۲ عدد، فی هر عدد یک تومان [جمع] ۱۲ تومان. «صندل» ۸ عدد، هر عدد یک تومان [جمع] ۸ تومان. «عود هندی» چهار عدد هر کدام یک تومان و ۲ هزار دینار [جمع] ۴ تومان و ۸ هزار دینار. «علف هندی» یک من و ۸ سیر، فی هر من ۲ تومان [جمع] ۲ تومان و ۴ هزار دینار. «سعد کوفی» یک من و ۵ سیر، فی هر من ۳ تومان، [جمع] سه تومان و ۹ هزار و ۷۵۰ دینار. «سنبل الطیب» یک من و ۵ مثقال، فی هر من ۳ تومان و ۲ هزار دینار، [جمع] ۳ تومان و ۶ هزار دینار. «کندر» ۴ من و ۲۰ سیر فی هر من یک تومان و ۳ هزار دینار، [جمع] ۴ تومان و ۷ هزار و ۲۵۰ دینار و...
متن سند همچنان ادامه دارد تا آنجا که [جمع کل موارد فوق‌الذکر] ۴۳ تومان و ۸ هزار و ۵۰۰ دینار نوشته شده است.
مهر و امضای جلال‌التولیه وزیر اعظم آستان قدس
در این سند چهار نفر از مسئولان آستان قدس، سند را مهر و امضا کرده و دستور پرداخت داده‌اند به نام‌های: نفر اول، میرزا محمد شفیع بن میرزا محمدعلی معروف به «صدرالممالک» متولی‌باشی آستان قدس رضوی در سال ۱۳۲۷ هجری قمری. نفر دوم: مهر جلال التولیه حسینی، سید عباس بن حسین معروف به جلال‌التولیه وزیر اعظم آستان قدس. نفر سوم: مهر صدیق دفتر آستانه و نفر چهارم: مهر محمدشریف حسینی، ملا محمدشریف بن عبدالعلی، امین قبور آستانه.
عودسوزان در اختیار بخش صندلی چرخدار
به روزگار معاصر برگردیم. از سال ۱۳۸۴ بخش عودسوزی و گلاب‌افشانی در حرم مطهر رضوی با هدف معطرسازی فضای صحن‌های مقدس و رواق‌های متبرکه از مدیریت امور رفاه زائرین آستان قدس رضوی منفک و به اداره امور انتظامات صحن‌های مقدس واگذار شد، ضمن اینکه از هفتم شهریور ۱۳۸۴ این طرح به بخش سابق ارشاد برادران (بخش فعلی انتظامات افتخاری برادران) محول و توسط خدمتیاران این بخش انجام می‌شد.
در ۲۴ آبان ۱۳۸۵ خدمت عودسوزی از بخش ارشاد برادران به بخش بهداشت اماکن متبرکه محول و مقرر شد نیروهای مورد نیاز این خدمت توسط بخش صندلی چرخدار حرم مطهر رضوی تأمین شود.
خدمت عودسوزی به اداره امور انتظامات صحن‌های مقدس رسید
روزانه ۶ نفر(سه نفر شیفت صبح و سه نفر شیفت عصر) از خدمتیاران بخش صندلی چرخدار با عودسوز که توسط بخش بهداشت از قبل تهیه و آماده می‌شد، در دو نوبت در صحن‌های حرم منور رضوی اقدام به معطر کردن فضاهای مطهر می‌کردند. علاوه بر این در مناسبت‌های اسلامی و مراسم ویژه و روزهای خاص، با صلاحدید مسئولان و مدیران اماکن متبرکه حرم مقدس امام هشتم(ع)، طرح معطرسازی فضاها به وسیله عودسوزی توسط خدمتیاران این بخش صورت می‌گرفت.
آبان سال ۱۳۹۴ تمامی مراحل خدمت عودسوزی شامل آماده‌سازی و برنامه‌ریزی برای اعزام خدمتیاران، به بخش صندلی چرخدار حرم مطهر محول شد و سرانجام بنا به درخواست مدیریت امور انتظامات و تشریفات آستان قدس رضوی از ۲۵ خرداد ۱۳۹۵ خدمت عودسوزی به اداره امور انتظامات صحن‌های مقدس بارگاه منور امام رضا(ع) واگذار شد که تاکنون نیز ارائه این خدمت توسط خادمیاران این اداره به طور منظم انجام می‌شود.
آتشدان‌های مخصوص از جنس استیل
عودسوزها در حال حاضر آتشدان‌های مخصوص از جنس استیل بوده و صرفاً برای خدمت عودسوزی به منظور معطرسازی صحن‌های حرم منور رضوی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
نظر شما