فصل پاییز که می‌شود یکی از مشکلاتی که گریبانگیر کلان‌شهرها می‌شود آلودگی هوا است. معضل بزرگی که بسیاری از مردم گرفتار خود می‌کند. تعطیلی مدارس، اداره‌ها و مشکلاتی که بعد از آن ایجاد می‌شود، بیماری‌هایی که این هوا ایجاد می‌کند آلودگی را یکی از مصائب بزرگ روزهای سرد سال می‌کند.
آلودگی هوا به وضعیتی اشاره دارد که در آن هوا با مواد و ذرات آلوده‌کننده از جمله گازهای ناخالص، ذرات معلق، ترکیبات شیمیایی و مواد زائد، به‌گونه‌ای پر می‌شود که ارتباط انسان با محیط‌زیست و سلامت را تهدید کند. از جمله عوامل اصلی آلودگی هوا می‌توان به انتشار گازهای دی‌اکسیدکربن، دی‌اکسید نیتروژن، ذرات معلق (PM۲.۵) و (PM۱۰)، بخارات شیمیایی ناشی از صنایع، وسایل نقلیه و فعالیت‌های انسانی دیگر اشاره کرد.
سازمان بهداشت جهانی آلودگی هوا را یکی از مهم‌ترین عوامل تهدیدکننده سلامت جهانی می‌داند که نیاز به توجه و اقدام فوری دارد.افزایش تعداد ذرات آلاینده به‌عنوان اصلی‌ترین عامل آلودگی هوا در جهان شناسایی شده است.آثار آلودگی هوا می‌تواند به‌سلامت انسان‌ها، حیوانات و گیاهان آسیب بزند، منجر به بروز بیماری‌های تنفسی، افزایش میزان آلرژی‌ها و بیماری‌های قلبی عروقی و حتی افزایش مرگ‌ومیر در جوامع شهری و صنعتی گردد. اما شناسایی عوامل اصلی آلودگی هوا اولین گام برای برطرف‌کردن این مشکل است.
در این رابطه با داریوش گلعلی‌زاده سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست ایران مصاحبه‌ای انجام دادیم که در ادامه می‌خوانید.
اسقاط نشدن مشکل بزرگ
علت آلودگی هوا همان دلایل سال‌های قبل است، سهم منابع متحرک و ثابت در هر کلان‌شهر متفاوت است. در این سال‌ها به تعداد منابع متحرک اضافه شده، سال گذشته در منابع متحرک یک میلیون ۴۷۰ هزار دستگاه خودرو در سطح کشور شماره‌گذاری شده است و فقط در شهر تهران ۶۵۰ هزار خودرو شماره‌گذاری شده و وارد معبر شده‌اند. این در حالی است که در سال گذشته تنها بیست هزار و ۸۰۰ خودرو اسقاط شد و امسال در ۶ ماهه اول سال حدود ۳۵ هزار خودرو اسقاط شد، هر سال به تعداد خودروها و سن آن‌ها اضافه می‌شود.
فرسودگی ناوگان حمل و نقل عمومی
حمل و نقل عمومی به ویژه در حوزه اتوبوس که پیمایش بیشتری دارند سن بالایی دارند حدود ۸۰ تا ۸۵ درصد اتوبوس‌ها، سن آن‌ها بالای ۲۰ سال است و فرسوده هستند.این سن بالا باعث‌می‌شود که مصرف سوخت بیشتر و انتشار آلاینده‌های بالاتر برود. در تهران می‌توان مشاهده کرد که ترافیک در تمام ساعات روز وجود دارد و خودروها در ترافیک هستند و درجا کار می‌کنند آلودگی بیشتری تولید کرده‌اند.اما بررسی‌ها منابع جدیدی برای آلودگی شناسایی نشده است.
آیا مازوت‌سوزی در نیروگاه‌ها داریم؟
متاسفانه یکی از اعضای شورای شهر اعلام کرد که ما مازوت‌سوزی در نیروگاه‌ها داریم ولی در هیچ یک از نیروگاه‌های تهران ما مازوت‌سوزی نداریم. نه در نیروگاه منتظر قائم کرج و نه تهران مازوت سوزی نداریم فقط همان منابع گذشته در آلودگی هستند، که تعداد آن‌ها اضافه شده است.
مازوت سوزی در تهران، اصفهان، کرج و اراک امسال نداریم هرچند که این شهرها در شرایط آلودگی هوا وجود دارد. ۲ نیروگاه در داخل شهر اصفهان هستند به نام اسلام آباد و شهید منتظری شاهین شهر که در شعاع اثر گذار شهر اصفهان هستند صرفاً در حال سوزاندن گاز هستند و مازوت نمی‌سوزانند.
مصرف بالای انرژی در کشور
در کشور ما مصرف بنزین بسیار بالا است در نیمه اول امسال روزانه ۱۱۶ میلیون لیتر بنزین مصرف کرده‌ایم. مصرف انرژی هم در کشور هم بالا است. گاز در خودرو، منازل، صنایع و واحدهای تجاری مصرف می‌شود، اکسید نیتروژنی تولید می‌کند تبدیل به ذرات معلق ثانویه می‌شوند.
علت دیگر سایش و استهلاک است که در خودروها اتفاق می‌افتد. لاستیک یا لنت خودروها و به طور کلی تجهیزات خودرو است که می‌تواند با استهلاک این آلودگی را در شرایط خاص مثل وارونگی دمایی، سکون هوا که آلاینده هوا را تخلیه نکند آلودگی هوا را تشدید کند و شاخص کیفیت هوا را در شرایط ناسالم و بسیار ناسالم قرار دهد.
نیمه دوم سال زمان آلودگی
امسال نسبت به سال قبل در مدت مشابه از منظر روزهای ناسالم مخصوصاً در ۶ ماهه دوم سال، روزهای ما بیشتر نشده است . اما این نشان دهنده عملکرد نیست چون شرایط جوی است که اثر می‌گذارد. اگر تخلیه آلودگی هوا صورت بگیرد مثل فصل تابستان و بهار که آلودگی منتشر شده از منابع ثابت و متحرک در هوا منتشر می‌شود ولی هوا رقیق است، ظرفیت هوا طوری است که این آلودگی‌ها منتشر می‌شود و در سطح زمین انباشت نمی‌شود.
ولی در نیمه دوم سال چون پایداری و سکون هوا را داریم و باد با سرعت لازم وجود ندارد که این تخلیه را انجام دهد حتی در روزهای تعطیلی پنجشنبه و جمعه باز هم شاخص هوا در شرایط ناسالم قرار می‌گیرد، چون آلودگی‌های همان روز تعطیل هم بر آلودگی روزهای قبل که تخلیه نشده و انباشت شده است اضافه شده است.
خودروهای فرسوده چقدر تاثیرگذار هستند؟
شهرهایی با جمعیت بیشتر، خودروهای بیشتر و طبیعتاً ترافیک بیشتری دارند و دچار مشکل آلودگی بیشتر هستند. در کشور ما حدود ۷ میلیون خودرو فرسوده وجود دارد، خودروهایی که به سن فرسودگی رسیده‌اند ولی تعویض نمی‌شوند. شاید خودروی شخصی من به سن فرسودگی رسیده باشد ولی با آن زیاد حرکت نکنم و تاثیر کمتری در آلودگی هوا داشته باشد ولی خودرو حمل و نقل عمومی مثل تاکسی، اتوبوس درون شهری و برون شهری،کامیون و مینی‌بوس تاثیر بسیار زیادی در آلودگی دارند. اینها تردد بیشتری دارند، خودروهای دیزل سوز و گازوئیل سوز آلودگی بیشتری منتقل می‌کنند. ذرات معلق بخش اعظم از منابع متحرک دیزل سوز است. از ۶۰ درصد سهم منابع متحرک در انتشار ذرات معلق کمتر از ۲/۵ میکرون نزدیک ۳۲ درصد مربوط به خودروهای گازوئیل سوز است، مثل اتوبوس و مینی‌بوس.
خودرو وقتی فرسوده باشد یعنی استاندار یورو ۲ را دارد. این خودروها تجهیزات مرتبط با کاهش آلودگی را ندارند. در خودروهای دیزل سوز باید فیلتر جاذب دوده نصب شود که در خروجی دوده را جذب کرده که وارد محیط نشود. در خودروهای سواری کاتالیست کار تصفیه دود خروجی را انجام می‌دهد که آلاینده را هنگام خروج با فعالیت شیمیایی تبدیل به آب و گازهای غیر آلاینده می‌کند. اما وقتی کاتالیست خراب می‌شود یا از روی خودرو بردارند یا فیلتر جاذب دوده نباشد خودرو از حالت استاندارد خارج می‌شود. بخش اعظمی از خودروهای در حال تردد از حالت استاندارد خارج شده‌اند. در ماده ۱۰ قانون ساماندهی خودرو اسقاط خودروهای فرسوده مطرح است طرحی که متاسفانه توجه کمی به آن می‌شود.
موانع اسقاط خودرو چیست؟
اما برای اسقاط خودرو چند مانع وجود دارد. یکی از علت‌ها این است که اگر بخواهیم ۵۰۰ هزار تا یک میلیون خودرو را از رده خارج کنیم آیا می‌توانیم این تعداد خودرو در اختیار مردم قرار دهیم در حالی که خودروسازهای ما تا سال ۱۴۰۳ خودروهای خود را پیش فروش کرده‌اند.
در زمینه واردات هم ما این تعداد خودرو را نمی‌توانیم وارد کنیم در حال حاضر هم نزدیک به ۵ هزار خودرو را وارد کرده‌ایم چوم منابع ارزی ما محدود است . کار اسقاط خودرو نیازمند به یکسری زیر ساخت دارد. از سال ۹۶ هر سال به صورت متغییر ما تعدادی خودرو را اسقاط کرده‌ایم از ۳۰ هزار تا ۱۰، ۲۰، ۱۵ هزار چون واردات متوقف شده و خودرو تولید داخل هم غیر از یک نوع خودرو دیزل مشمول تعهد اسقاط نمی‌شود و این برگه‌های اسقاط برروی یکدیگر انباشته شده است.
خودرو برای اسقاط نداریم
در حال حاضر ۷ میلیون خودرو اسقاطی وجود دارد. حتی اگر بتوانی سالی ۵۰۰ هزار دستگاه خودرو را اسقاط کنید نزدیک ۱۴ سال زمان لازم است تا همین خودروهایی که فرسوده هستند اسقاط شوند. سالانه خودروهای جدید اسقاطی هم اضافه می‌شوند یعنی خودروهایی که در یک سال مشخص شماره‌گذاری شده همه اسقاطی می‌شوند. این طرح اسقاط در برنامه هفتم هم پیش بینی شده است.
انباشت تکالیف انجام نشده در قوانین گذشته مثل قانون حمل و مقل عمومی و مدیریت سوخت که مصوب سال ۱۳۸۶ است اما این قانون به خوبی محقق نشده است. قانون اصلاح الگوی مصرف در خصوص مصرف بهینه و درست انرژی به درستی اجرا نشده است. به علت محدودیت‌هایی که از تحریم داریم شاهد منابع جدیدی از آلودگی هستیم.
حمایت از نوسازی تجهیزات خودرو
حجم کار بسیار گسترده است اما آلودگی هوا مشکلی است که قابل حل است یا ازطریق حمایت‌های دولت یا سیاستگذاری درست جهت ورود بخش خصوصی، مثلاً ساخت نیروگاه‌های تجدیدپذیر یا ساخت خط تاکسیرانی برقی تا تاکسی جدید بیاید، تاکسی‌های اینترنتی به سمت برقی شدن حرکت کنند و ماشین‌هایی را در اختیار اعضای خود قرار دهند که بدون نیاز به سوخت فسیلی باشد و با استفاده از وام و اجاره به شرط تملیک ماشین‌های برقی را در اختیار رانندگان خود قرار بدهند. وگرنه حتی خودروهای جدید ما هم درسال‌های آینده از رده خارج خواهند شد. در بحث کاتالیست خودرو باید حمایت یارانه‌ای از مردم بشود تا تجهیزات به روزتری داشته باشند، این یک قطعه مصرفی است که باید بتوانیم آن را تعویض کنیم و گرنه خودرو از استاندارد خارج خواهد شد.
موتورسیکلت‌ها هم در این آلودگی نقش دارند و باید آن‌ها هم به سمت برقی شدن بروند. اما راه حل اساسی و مهم این است که باید به سمت نوسازی و تجهیز ناوگان حمل و نقل عمومی برویم به طور مثال مترو را گسترش دهیم و خطوط اتوبوس برقی را ایجاد کرده و آن‌ها را توسعه بدهیم اما باید توجه کرد که برق این اتوبوس ها را از نیروگاه‌های فسیلی تهیه نکنیم بلکه از نیروگاه‌های تجدید پذیر استفاده کنیم تا آلودگی را از نقطه ای به نقطه دیگر منتقل نکنیم.
درباره کیفیت بنزین‌ها بفرمایید، الان این بنزین ها چه استانداری دارند؟
درحال ما بنزین و نفت و گاز حاضر را نمونه برداری می کنیم شرایط خوبی دارد ولی کافی نیست به مرور با بحث اسقاط خودرو و توسعه حمل و نقل عمومی باید کیفیت بنزین پالایشگاه‌ها را هم ارتقا بدهیم و به گونه‌ای باشد که در سطح کشور سوخت استاندارد داشته باشیم.در استان تهران در همه نقاط بنزین یورو ۴ توزیع می‌شود ولی در مسافرت‌ها این بنزین با این کیفیت وجود ندارد و مردم با بنزین بی‌کیفیت داخل شهرها می‌شوند. بنزین و عملکرد خودرو باید با هم اصلاح شوند یعنی بنزین خوب در یک خودرو بی کیفیت تاثیر مثبتی ندارد.باید در کل کشور بنزین خوب توزیع شود.
وابستگی زیاد به سوخت فسیلی
یکسری تکالیف که براساس مطالعه و بررسی سال‌های قبل در قانون هوای پاک برای دستگاه‌ها پیش بینی شده که اگر اجرایی شود شرایط بسیار بهتر خواهد شد و بسیار از مشکلات ما کم خواهد شد البته به صفر نخواهد رسید. در شرایط وارونگی دما و سکون هوا با این حجم از مصرف سوخت‌های فسیلی و این موضوع که ۹۴ درصد تولید انرژی کشور وابسته به سوخت فسیلی است.
تمام خانه‌ها گاز سوز است که اگر تبدیل به برق شود بسیاری از مشکلات ما حل خواهد شد، خودروها و صنایع هم گاز سوز هستند گاز هم سوخت فسیلی است درست است که گاز یک سوخت بهتری است نسبت به سوخت‌های سنگین ولی سوختی نیست که انتشار صفر داشته باشد. اگر از اول گاز را در اختیار نیروگاه‌ها قرار می‌دادیم و بعد به خانه‌ها می‌بردیم و تمام سیستم گرمایشی و سرمایشی وابسته به برق می‌شد از منظر آلودگی هوا و مدیریت بحران وضعیت بهتری داشتیم اگر زلزله می‌آمد دغدغه نشت گاز و انفجار را ما نداشتیم .
وزارت صمت و شهرداری کلان‌شهرها به دنبال آوردن اتوبوس برقی هستند. شهرداری تهران به دنبال آوردن ۱۰۰۰ دستگاه اتوبوس برقی است ولی مشکلات ما را حل نمی‌کند چون سطح معابر روی زمین ما کم است و معابر ما محدود است حتی اگر چند هزار دستگاه اتوبوس هم بیاوریم همزمان به مترو هم باید توجه کرد چون هم سرعت لازم برای جابجایی را دارد و هم از ظرفیت جدید برای جابجایی استفاده می‌کند آن هم زیر زمین است و مصرف سوخت مایع را هم ندارد.
باید از همه مولفه‌ها استفاده کرد، تاکسی برقی و گاز سوز، اتوبوس برقی و گاز سوز و حتی اسکوتر برقی هم استفاده کنیم ولی متاسفانه در شهرها به اسکوتر برقی فکر نکرده‌ایم. در شهرها برای مسیرهای کوتاه می‌توانیم از اسکوتر برقی استفاده کنیم. این وسیله آلودگی ندارد و برای مسیرهای کوتاه مطلوب است.
نظر شما