پدیده‌های اجتماعی در جامعه امروز، نیاز به تعاریف و مشخصاتی برای شناخت و درک بهتر موقعیت دارد؛ شناختی که لازمه آن آگاهی از پیش زمینه‌هایی مثل فرهنگ و انواع فرهنگ در جامعه مدرن امروزی را می‌طلبد.
فرهنگ در تعریف جامعه شناسی مدرن به معنای مجموعه رفتارهای اکتسابی و ویژگی‌های اعتقادی اعضای یک جامعه معین می‌باشد. رفتاری‌های اکتسابی که فرهنگ را از رفتارهای به ارث رسیده و سایر ویژگی‌های زیستی روزمره جدا می‌کند. در تعریف جامعه شناسی هیچ فرد بزرگسال و یا کودک بی فرهنگ نیست؛ افرادی که جامعه را به ۲ گروه با فرهنگ و بی فرهنگ تقسیم می‌کنند تصور درستی نسبت به مفهوم واژه فرهنگ ندارند. به طور مثال وقتی نوزادی به دنیا می‌آید و گریه می‌کند نشان دهنده ویژگی رفتاری است و نه خصوصیت فرهنگی؛ چرا که این موضوع در همه جای دنیا به یک شکل می‌باشد و جزء جداناپذیر ساختمان زیستی یک نوزاد است.
فرهنگ؛ قاعده‌ی مطلق هر اجتماعی از جامعه
از آنجا که فرهنگ متناسب با جامعه‌ای، برای‌شکل‌دهی زندگی اجتماعی افراد لازم و واجب می‌باشد وجود فرهنگی نظم دهنده امری اجتناب ناپذیر است. فرهنگی که منطبق با ارزشها باشد و بتواند نیازهای معنوی و روحی مردم آن را تامین کند. هرجامعه‌ای فرهنگی دارد که به نسل‌های بعدی منتقل میشود؛ این انتقال توسط مردمی که در نهادهای بنیادی همچون خانواده حضور دارند انتقال داده میشود. اما خانواده‌ای که صرفا فقط اسمی از آن باشد و عملا نتواند خودش را در جامعه نگه دارد و یا پس از مشکلات بازیابی کند، قطعا نمی‌تواند منتقل کننده باورهای اجتماعی به نام فرهنگ باشد. این باورها دین، مذهب و ارزش‌های اعتقادی مرسوم و متداول کشورها، سنت‌ها و صنایع مختلفی که مختص یا منتسب به موقعیت جغرافیایی خاصی شکل گرفته می‌باشد.
هنجارهای فرهنگی "جامعه شناسی مدرن"
برای درک بهتر فرهنگ مطلق اجتماع باید هنجارهای آن را بشناسیم؛ اما هنجارهای اجتماعی چیست؟ تعریف خلاصه و ساده شده واژه هنجار در جامعه شناسی مدرن، مجموعه رفتارهای ثابت افراد در یک‌گروه که به لحاظ فکری-عملی از افراد انتظار می‌رود را شامل میشود. رفتارهایی که تایید کننده وجه شخصیتی و یا غالب فکری بر اعمال آنهاست. اما هنجارهای فرهنگی چند نوع دارد :
۱- ارزشها؛ ارزشها احساسات ریشه دار و عمیقی است که اعضای یک جامعه در آن مشارکتی تقریبا فعال دارند. به طور مثال هر جامعه‌ای برای زندگی به حقوق شهروندی و موازین قانونی احتیاج دارد؛ نمی‌توان بدون در نظر گرفتن آنها به ادامه زندگی در جامعه ای بدون قانون امیدوار بود. همچنین احترام به والدین و حفظ حرمت افراد مسن‌تر نیز از الزامات هنجارهای فرهنگی اجتماعی است که اگر رعایت نشود روح جامعه خدشه‌دار خواهد شد.
۲- آداب و رسوم؛ آداب و رسوم به مجموعه‌ای از شیوه‌های رفتاری و گفتاری معمول در جامعه اطلاق میشود که در روستاها، شهرها و یا کشور وجود دارد. به طور مثال غذا خوردن در سه وعده، دیدن و معاشرت دوستانه با دوستان حفظ پیوندهای خویشاوندی و خانوادگی و یا مصرف میوه‌ها در ساعات مختلف شبانه روز از قبیل می‌باشند.
۳- رسوم اخلاقی؛ رسوم اخلاقی به مجوعه سنت‌های درست یا غلطی گفته میشود که در نظام هر جامعه‌ای به شکل اعتقادی و دینی- مذهبی متبلور میشود. حتی میتوان گفت، قوانین بخشی از رسوم اخلاقی هستند که به صورت مقررات اجرا میشود و طبیعتا هرکسی مخالف این مقررات رفتار و یا گفتارکند با مجازات‌های قانونی از پیش تعیین شده مواجه میشود.
به طور مثال در هر جامعه‌ای برای حفظ حقوق شهروندان قوانینی وجود دارد که از این قوانین برای پیشگیری از وقوع جرم استفاده میشود. جرایمی همچون قتل، دزدی، قاچاق و ... از قبیل آن هستند. به غیر از این، مواردی دیگری نیز هستندکه اگر رعایت نشوند با واکنش شدید مردم مواجه میشود؛ برهنگی در محیط‌های عمومی و یا توهین به شعائر دینی از جمله این موارد می‌باشد.
تغییرات عمدی و غیر عمدی می‌تواند بر رسوم اخلاقی ذکر شده تاثیر گذار باشد؛ وضع قوانین در هر جامعه‌ای ضروری است، ولی عده‌ای به قانون هیچ توجهی نمی‌کنند و اعمال خلاف قانون مثل آدم‌ربایی، دزدی و فحشا را انجام می‌دهند. همچنین آداب-رسوم که زمینه ساز تصویب قوانین در هر کشوری است باید دوباره برای تقویت آن کمک کند، تا تعداد مجرمان کمتر و از آسیب‌ها بعدی پیشگیری شود.
لازم به ذکر است که فرهنگ موجود با فرهنگ آرمانی در هر اجتماع جامعی، تفاوت و فاصله‌ی زیادی دارد. فرهنگ موجود (واقعی) آن چیزی است که عملا در جامعه توسط افراد انجام می‌گیرد، ولی فرهنگ آرمانی الگوهای رفتاری آشکار و تایید شده را شامل میشود. بسیاری از گفتارها-رفتارهای که در محیط عمومی نهی میشود به شکل قابل توجهی در محیط‌های خلوت و خصوصی رواج دارد.
ناگفته نماند که الگوهای آرمانی فرهنگی، اغلب برای مدت طولانی در متن جامعه به عنوان یک رفتار پذیرفته شده حضور دارد. به طور مثال فرهنگ مطلوب درکشورهای مختلف سیگار کشیدن را امری ناپسند و ناخوشایند می‌دانند و یا احتکار اجناس مورد نیاز مردم و عبور از چراغ قرمز که همه این مثال‌ها یک خطا و خلاف قانون محسوب میشود اما در مدت زمان زیادی توسط عده‌ای از مردم انجام میشود.
حمید اسدی-خبرنگار تحریریه جوان قدس
نظر شما