جنگ مخاطره آمیز در شرق اروپا حالا دیگر دو سالگی خود را هم پشت سر گذاشت. هر چند بسیاری انتظار طولانی شدن آنچه که روسیه ۲۴ فوریه سال ۲۰۲۲ (۵ اسفند ۱۴۰۰) با عنوان عملیات ویژه نظامی علیه اوکراین کلید زد را داشتند، اما نقطه نگران کننده آن است که هیچ افق روشنی برای پایان نزاع قابل دیدن نیست. مسکو با پشتوانه پیروزی های اخیر میدانی با روحیه ظاهر شده و کی یف هم با اتکا به وعده های غرب همچنان بر طبل جنگ می کوبد. حال هیچ شاهدی موید اینکه جنگ به‌زودی پایان یابد به چشم نمی خورد. نه اوکراین، نه روسیه، و نه متحدان کلیدی دو طرف، زمینه‌ای برای حل‌وفصل درگیری و برقراری صلح نمی‌بینند.
در این گزارش به آنچه اکنون در صحنه نبرد روسیه و اوکراین در حال رخ دادن است و پیامدهای احتمالی آن در آینده منازعه نگاهی می‌اندازیم.
وضعیت فعلی چگونه است؟
جبهه اوکراین و حامیان غربی اش: برکناری «والری زالوژنی»، فرمانده کل نیروهای مسلح اوکراین که همین یکی دو هفته پیش اتفاق افتاد اوج اختلاف در اردوگاه درونی کی یف را به نمایش می گذارد. هر چند زلنسکی بعد تغییرات از آغاز ضد حملات جدید در اینده نزدیک خبر داده با این حال برکناری این فرمانده محبوب مردمی به بحران مشروعیت رئیس جمهور دامن زده و حتی بحث ها در مورد برکناری احتمالی رئیس جمهور را پیش کشیده. در جبهه حامیان کی یف هم دو دستگی عجیبی ایجاد شده و آنها نسبت به پیروزی کی یف به شک افتاده اند. بعد کلی بحث و جدل میان دو حزب دموکرات و جمهوری خواه ایالات متحده بر سر نحوه کمک به کی یف، سرانجام قانون‌گذاران مجلس نمایندگان آمریکا بدون رای‌گیری بر سر بسته کمک ۶۰ میلیارد دلاری برای اوکراین و رژیم صهیونیستی به تعطیلات زمستانی رفتند. پیرو همین مسئله است که نشریه «وال‌استریت‌ژورنال» می نویسد: «آیا آمریکا، اوکراین را رها می‌کند؟».
جبهه روسیه: در جبهه روسیه اما اوضاع متفاوت به نظر می رسد. در حالی که در یک سالگی جنگ به دلیل فشارهای گسترده غرب همه چشم انتظار عقب نشینی مسکو از اهداف اولیه را داشتند، اکنون تصرف دو شهر مهم و راهبردی «باخموت» و«آودیوکا» طی یک ماه اخیر، حداقل برای مذاکره دست سران مسکو را پر کرده و به روحیه سربازان آنها افزوده است. پیشرفت های نظامی در حالی است که اقتصاد روسیه هم حالا دیگر به وضعیت تحریمی عادت کرده و به آن خو گرفته است. طبق گزارش صندوق بین‌المللی پول انتظار می‌رود تولید ناخالص داخلی روسیه در سال جدید میلادی ۶/۲ درصد افزایش یابد که بیش از دو برابر برآوردها گذشته است.
به این موارد حمایت قاطع متحدان و بویژه چین را هم باید به خوشبختی مسکو افزود. چینی ها علاوه بر اینکه در مدت جنگ به مهمترین خریدار نفت و گاز تحریمی روسیه بدل شده اند، در مواقع حساس از در پشتیبانی روس ها در آمده و به نوعی به آنها در ادامه جنگ پشت گرمی می دهند.
چشم انداز مبهم
در این میان وجود سه فاکتور هر گونه چشم انداز برای صلح را مخدوش کرده است. با گذشت دو سال از آغاز جنگ اکنون روس ها ۱۸ درصد خاک اوکراین را در تسلط خود دارند. مسکو برای تن دادن به صلح علاوه بر پذیرش حاکمیت خود بر این مناطق، خلع سلاح اوکراین و کنار رفتن دولت کنونی حاکم بر کی یف را به عنوان شرط های خود در پذیرش هر گونه آتش بس مطرح کرده است. در مقابل زلنسکی علاوه بر چهار منطقه لوهانسک، دونتسک، خرسون و زاپوریژیا، خواهان باز پس گیری شبه جزیره کریمه که روسیه رسما ان را به خاک خود ملحق کرده نیز هست. از سوی دیگر کی یف خواهان دریافت تضمنی های امنیتی از سوی غرب برای مقابله با هر گونه تهاجم مسکو در آینده هم هست. این خواسته های یک طرفه دو طرفین منازعه راه را در شرایط کنونی بر هر گونه صلح و سازشی بسته است.
نبود میانجی تاثیرگذار در این بحران هم بر پیچیدگی اوضاع افزوده است. آمریکا و اروپا به دلیل دست داشتن در جنگ توان اثرگذاری مفید در این حوزه را از دست داده اند. از سوی دیگر در میان ناتوانی سازمان های بین المللی برای نقش آفرینی، طرح های صلح ارائه شده از سوی چین، اتحادیه آفریقا، برزیل و برخی دیگر کشورها هم به بن بست خورده و به جایی نرسیده است.
نکته سوم تمایل غرب و بویژه ایالات متحده امریکا بر ادامه بحران است. ترجیح واشنگتن ادامه بحران تا وادار کردن پوتین به نشست پای میز مذاکره با پذیرش شروط غرب است اما اینکه این خواسته کاخ سفید نشینان تا چه حد با واقعیت تطابق داشته و محقق شود باید منتظر ماند و دید که چه می شود.
فاکتورهای اثرگذار بر آینده جنگ
جنگ میان روسیه و اوکراین در بن بست کامل قرار دارد و راه حل قابل دسترسی برای برون رفت از این وضعیت هم قابل دیدن نیست. با این حال بروز وقایع و احتمالاتی در یک سال آینده می تواند در این صحنه تغییراتی ایجاد کند. نخستین عامل اثرگذار ساکن شدن دوباره دونالد ترامپ در کاخ سفید است. با توجه به وعده های ترامپ برای خروج از ناتو همه در غرب نگران هستند که در صورت بازگشت وی و تحقق این امر نه تنها اوکراین بلکه اروپا هم در مقابل لشکر پوتین تنها بماند. اگر چه روی گفته های دونالد به تنهایی نمی توان حساب باز کرد با این حال کاهش حمایت وی از اوکراین راه را بر پوتین برایی رسید به اهدافش هموار خواهد کرد.
دومین عامل اثرگذار اینده بر این بحران، خستگی و دل زدگی سیاستمداران و جامعه غربی از ادامه حمایت و کمک بی مهابا به کی یف هست. غرب تاکنون هم روی هم رفته ۱۵۰ میلیارد دلار در اختیار زلنسکی قرار داده که نتیجه ای در پی نداشته. اکنون ولی صداهایی در مخالفت با کمک به کی یف از سوی مقامات چند کشور اروپایی مانند مجارستان، صربستان، استونی و حتی هلند به گوش می رسد و تجمعات مردمی هم در مطالبه این خواسته شکل گرفته است. در صورت بالا گرفتن این موج می تواند در صحنه نبرد مذکور تاثیرات مهمی بر جای بگذارد.
عامل دوم در پی خود به عامل سومی ختم می شود و آن هم قربانی کردن ولودیمیر زلنکسی از سوی غرب و برای نیل به صلح است. در میانه نزاع رهبران سیاسی و نظامی کی یف، بسیاری از مقامات غربی زالوژنی را فردی شایسته تر از رئیس جمهور برای اداره اوکراین می یافتند. با این حال واشنگتن ترجیح داد برای جلوگری از فروپاشی سیاسی و نظامی این کشور فعلا بر حمایت از زلنسکی متمرکز شود. دیدگاه دگم و بسته زلنسکی درباره صلح شاید زمانی به این منجر شود که غرب برای دست یابی به توافقی از وی گذشته و با قربانی کردنش و روی کار اوردن مهره ای جدید به سمت مذاکره با مسکو برود.
عامل چهارم که می توان صحنه جنگ را در آینده تحت تاثیر قرار داده و غرب هم روی آن حساب ویژه باز کرده احتمال بروز شورش های داخلی علیه پوتین است. انتخابات روسیه بزودی برگزار می شود و این در حالی است که همه نظرسنجی ها از حمایت گسترده روس ها از رئیس جمهور خود حکایت دارد. با این حال مرگ مشکوک الکسی ناوالنی بهانه ای به دست غرب داد تا با موج سواری بر این تحول بر نارضایتی های داخلی علیه پوتین بدمد. نباید از یاد برد که در هنگام شورش و سپس مرگ مشکوک یوگنی پریگوژن رئیس شورشی گروه واگنر هم غرب چنین دسیسه ای را دنبال کرد که البته توسط ارتش روسیه سرکوب شده و به جایی نرسید. با این حال به رغم موفقیت های میدانی، قطعا طولانی تر شدن جنگ می تواند به مخالفت ها در درون روسیه شدت بخشیده و البته غرب هم مانند همیشه بر روی این فاکتور حساب ویژه ای باز کرده است هر چند که در شرایط کنونی همه چیز از اقتدار بی چون و چرا و تسلط کامل پوتین بر کاخ کرملین حکایت دارد.
استفن براین» مدیر ارشد پیشین کمیته فرعی خاور نزدیک که زیرمجموعه کمیته روابط خارجی سنای آمریکا است در مقاله‌ای که دو روز پیش در پایگاه «آسیا تایمز» انتشار یافت، در این باره می‌نویسد: «واشنگتن مشتاقانه امید داشت که یک تغییر رژیم را در روسیه رقم بزند. حالا اما تغییر رژیم نه در روسیه بلکه در کی یف محتمل تر به نظر می‌رسد. نبرد خونین اخیر بر سر شهر آودیوکا که هم‌اکنون خاتمه یافته کاتالیزور این تغییر رژیم در کی‌یف است
نظر شما