زندگی نامه و تحصیلات دهخدا

علی اکبر دهخدا فرزند خانبابا خان در سال ۱۲۵۷ خورشیدی در محله سنگلج استان تهران چشم به جهان گشود. مادرش به منظور کسب علم او را نزد استادانی چون مرحوم "حاج شیخ هادی مجتهد نجم آبادی" و"شیخ غلامحسین بروجردی" روانه کرد و او علوم قدیمه را از صرف تا کلام در نزد این دو استاد به مدت ده سال آموخت.

او پس از به پایان رسانیدن علوم رایج آن زمان برای ادامه تحصیل در مدرسه سیاسی، زبان فرانسه فرا گرفت در کنار زبان فرانسه او علومی چون حقوق عمومی، حقوق بین‌ الملل، جنگ و دیپلماسی، حقوق بین المللی خصوصی، تاریخ و اقتصاد را به گونه کامل آموخت و با پایان رسانیدن تحصیلات خود و با توجه به شرایط سیاسی حاکم بر جامعه آن زمان و آغاز فعالیت‌های مشروطه خواهان، نخستین فعالیت سیاسی خود را در وزارت امور خاجه آغاز کرد.

فعالیت‌های ادبی، فرهنگی

دهخدا پس از چند سال فعالیت در وزارت خارجه به دعوت میرزا جهانگیر خان شیرازی و میرزا قاسم خان تبریزی، روزنامه صور اسرافیل را به چاپ رساند و سبک نوینی را در روزنامه نگاری ایجاد کرد، او همچنان با نوشتن طنز و انتقاد بر شرایط حاکم جامعه در ستون چرند و پرند، یکی از بنیانگذاران طنز در ایران نیز شناخته می‌شود او را از نخستین پایه گذاران ساده نویسی در ادبیات ایران نیز می‌دانند، در کنار این از آثاری نفیسی چون امثال و حکم، ترجمه عظمت وانحطاط رومیان، ترجمه روح القوانین، فرهنگ فرانسه به زبان فارسی، تعلیقات بر دیوان ناصر خسرو، تصحیح دیوان حافظ، مجموعه مقالات، پندها و کلمات قصار و دیوان دهخدا را می‌توان نام برد.

تبعید دهخدا

با در گذشت مظفرالدین شاه و روی کار آمدن محمد علی میرزا دوران آزادی بیان چون ابر بهاری زود گذشت، محمد علی میرزا که با آزادی بیان سر عناد داشت. با به توپ بسته شدن مجلس جمعی از آزادی خواهان دستگیر شد، دهخدا همراه با سیدحسن تقی‌زاده و عده‌ای دیگر از مشروطه‌خواهان در سفارت انگلیس متحصن شدند. این تحصن زمینه‌ساز تبعید آنها به کشورهای همجوار و اروپا شد. پس از ورود دهخدا و آزادی‌خواهان تبعیدی به پاریس، گروهی از آنها از جمله میرزا آقا فرشی، سیدحسن تقی‌زاده، معاضدالسلطنه و محمدعلی تربیت به دعوت ادوارد براون به لندن رفتند. اما معاضدالسلطنه اندکی بعد برای همکاری با دهخدا در انتشار دوباره صوراسرافیل به پاریس بازگشت. دهخدا پس از رد دعوت براون برای انتشار صوراسرافیل در لندن، با یاری محمد قزوینی و همراهی معاضدالسلطنه پیرنیا سه شماره دیگر از «صوراسرافیل» را با همان قطع و سیاق سابق در شهر ایوردن سوئیس تهیه کرد و در پاریس به چاپ رساند.

در همین ایام بود که دهخدا شعر معروف خود ( یاد آر ز شمع  مرده یاد آر) را به یاد دوست شهیدش میرزا جهانگیر خان سرود، پس از تبعید محمد علی میرزا دهخدا به ایران بازگشت و به عنوان نماینده مردم به مجلس شواری ملی راه یافت.

فعالیت‌های دهخدا پس از تبعید و ورود به ایران

او در کنار این که نماینده مردم در مجلس بود به تحریر مقالات سیاسی و انتقادی نیز مشغول بود. همزمان با آغاز جنگ جهانی اول مجلس نزدیک به سه سال تعطیل شد و به علت ضعف و ناکار آمدی دولت، اشغالگران روسی و انگلیسی از هر سو وارد ایران شدند و به همین دلیل دهخدا به یکی از روستاهای استان چهارمحال و بختیاری مسکن گزین شد.

این مدت را می‌توان یکی از اثرگذار ترین دوره زندگی دهخدا دانست چون او توانست در این زمان فرصتی پیدا کند تا طرح اولیه فرهنگ بزرگ خود را بریزد و نخستین مواد لغت‌نامه را در همانجا گردآوری کند.

پس از پاین جنگ دهخدا به تهران بازگشت و از سیاست کناره گیری کرد و به کارهای فرهنگی مشغول شد و تا پایان عمر به مطالعه و پژوهش ادامه داد و بزرگترین خدمت به زبان فارسی را در این دوران انجام داد.

لغت‌نامه دهخدا اثر ماندگار تاریخ ادبیات ایران

 علی اکبر دهخدا فعالیت سیاسی در دوره پادشاهی رضاخان نداشت و او در این دوره تمام همت بلند خویش را صرف جمع آوری و تدوین لغت‌نامه نمود. چاپ لغت‌نامه، نخست در سال ۱۳۱۹ در چاپخانه بانک ملی آغاز شد و یک جلد آن در ۴۸۶ صفحه به چاپ رسید اما بعد از چندی متوقف شد و سپس لغت‌نامه توسط مجلس شورای ملی و بعد از رسیدن لغت‌نامه به دانشگاه تهران، چاپخانه دانشگاه عهده دار چاپ آن شد.

لغت‌نامه بزرگ دهخدا حاصل بیش از چهل سال زحمات شبانه روزی او می‌باشد که در بیش از پنجاه جلد به چاپ رسیده است و شامل همه لغات زبان فارسی با معنای دقیق و اشعار و اطلاعاتی درباره آنهاست. این کتاب در بیست و شش هزار و چهار صد و هفتاد و پنج صفحه سه ستونی به قطع رحلی با تعداد شش هزار دوره، امروز در دسترس فارسی زبانان است.

وفات دهخدا

علامه دهخدا هفتم اسفند سال ۱۳۳۴ چشم از جهان فرو بست و به رحمت ایزدی پیوست. جنازه آن مرحوم در ابن بابویه در مقبره خانوادگی مدفون گردید.

خدابخش حکیمی- خبرنگار تحریریه جوان قدس