روز دوشنبه اولین اجلاسیه شورای عالی نظام پرستاری و روسای هیات مدیره نظام پرستاری کشور برگزار شد؛ اجلاسیه ای که قرار بر رفع نواقص و ایرادات شغلی پرستاران و هماهنگی و همکاری به جامعه پرستاری بوده است. از آنجا که پرستاری یک حرفه است و نه یک صنف، سازمان‌های مسئول در وزارت بهداشت و سایر وزارت خانه‌ها همچون وزارت کار و رفاه، وزارت علوم و همچنین سازمان تامین اجتماعی و بیمه مرکزی در چند سال اخیر کوتاهی‌ها و قصوراتی، ولو غیر عمد نسبت به جامعه پرستاری داشته‌اند که منتج به آسیب‌های کمی و کیفی شغلی به کارکنان این حرفه شده است. ارتباط مستقیم بیمار و با پزشک در مراکز درمانی همچون بیمارستان‌ها و یا درمانگاه‌های بزرگ و کوچک نیازمند وجود پرستاران می‌باشد که ادامه روند درمان بدون حضور آنها امکان پذیر نیست و یا با مشکلات زیادی مواجه می‌شود.

حال پرستاران خوب نیست

محمد تقی جهانپور رییس کل سازمان نظام پرستاری، در نشست عالی شورای نظام پرستاری اعلام کرد : بر اساس آخرین آمار این سازمان (سالانه) ۲۷۰۰ نفر از پرستاران کشورمان مهاجرت می‌کنند که زنگ خطر جدی برای کشورمان می‌باشد. گویا رییس نظام پرستاری کشور تازه به این آمار رسیده و از عمق فاجعه خبر ندارد. چرا که آمارهای غیر رسمی عددی بیش از این را نشان می‌دهد. تشکیل کارگروه خیرین برای کمک به جامعه پرستاری همچون دارویی است که فقط درد را ساکت کند و توان درمان آن را ندارد. چرا که خیلی بعید است خیرین هزینه‌های زیاد جامعه پرستاری را پرداخت کنند، مگر اینکه عدد خیلی کمی را برای اینکار اختصاص دهند؛ چرا که این وظیفه وزارت بهداشت و سازمان‌های بیمه‌ای می‌باشد.

ظرفیت پذیرش بیش از ۱۰ هزار نفری دانشجوی پرستاری /  نیاز فوری به ۱۰۰ هزار پرستار در کشور

براساس آخرین آماری که شخص دکتر جهانپور اعلام کرده، ظرفیت پذیرش دانشجو در رشته پرستاری (کارشناسی) دانشگاه‌های کشور" ۱۰۵۰۰ " نفر است که فقط" ۱۵ "هزار نفر سالانه برای استخدام نیاز است. اما این که این نیاز سنجی را چه کسی و یا چه کسانی، چگونه و چرا یا اصطلا با چه فرآیندی انجام داده است، خود سوالی است که جواب صحیح آن ابهامات زیادی را برای جامعه پزشکی، پرستاری و همچنین مردمی که خدمات سلامت دریافت می‌کنند، مرتفع می‌سازد. این درحالی است که به گفته اعضای سازمان نظام پرستاری کشور با توجه به وجود" ۲۴۰ " هزار پرستار، نیاز فوری به (جذب و استخدام) ۱۰۰ هزار پرستار دیگر نیز داریم و عدم استخدام پرستاران نیز از مشکلات شغلی این حرفه است. نکته مهم‌تر اینکه سالانه ۶ هزار پرستار بازنشسته می‌شوند که جایگزنی نیروهای جدید الزامی مبرم می‌باشد. این موضوع را نباید از قلم انداخت که فارغ التحصیلانی هستند که شاید مهاجرت نکنند، اما تمایلی هم به ادامه شغل پرستاری ندارند و تقریبا در چند سال گذشته تعدادشان رو به افزایش است.

این موضوع به این جهت اهمیت دارد که رابط ارتباط درست، بین پزشک و بیمار در مراکز بهداشتی و درمانی به ویژه بیمارستان‌ها (اعم از خصوصی، دولتی و حکومتی وابسته به نیروهای مسلح) پرستارانی می‌باشند که برخلاف حجم کار زیاد حقوق کمی را دریافت می‌کنند. به گفته جهانپور، در دوسال گذشته ۱۶ هزار تخت به سرانه تخت‌های بیمارستانی کشور اضافه شده اما تعداد پرستاران استخدام شده خیلی کمتر از نیاز نظام سلامت کشور می‌باشد انجام شده است. اعتراف به کمبودها و مشکلات، از طرف رییس سازمان نظام پرستاری کشور جای قدردانی دارد، لکن نمی‌تواند کم‌کاری و کوتاهی‌های دستگاه‌ها و سازمان‌های خصوصی و دولتی مرتبط با پرستاران را در ایجاد سلسله مشکلات و معضلات این حرفه را در نظر نگرفت؛ حتی سازمان نظام پرستاری نیز در به وجود این مشکلات قصوراتی دارد.

تعرفه گذاری خدمات پرستاری، چالش همیشگی پرستاران

تعرفه گذاری خدمات پرستاری یکی از مهم ترین خواسته‌ها و نیازهای شغلی پرستاران کشورمان بوده و همچنان نیز می‌باشد. تعرفه‌ای که به افزایش کیفیت ارائه خدمات پرستاری منتهی می‌شود و کمیت-تنوع خدمات پرستاری در مراکز درمانی را نظم دهی می‌کند. ضمن اینکه اگر این موضوع درست اجرا شود، در بازه زمانی کوتاهی می‌توان اثرات مثبت و افزایش بهره‌وری ارائه خدمات درمانی سایر کارکنان بهداشت و درمان کشور را مشاهده کرد.

حذف کارانه درآمدی پرستاران در کنار حقوق اصلی‌ای که دریافت می‌کنند نیز مشکلی است که به دلیل اجرای ناصحیح تعرفه گذاری انجام شده است. این موضوع باعث کاهش قابل توجه درآمد پرستاران شده که به افزایش نارضایتی شغلی منجر شده است. هرچند رییس سازمان نظام پرستاری، راهکاری را برای جبران کاهش درآمدشان پیشنهاد داده اما این روش می‌تواند فقط بخشی از کسری درآمدی پرستاران را جبران کند.  

یکی دیگر از راهکارهای ارائه شده برای حل مشکلات پرستاران پیشنهاد تشکیل کارگروه خیرین می‌باشد که هدف آن کمک به پرستاران آسیب دیده است. سازکار تشکیل و کمک کردن این خیرین برای کمک کردن هنوز معلوم نیست و مشخص هم نشده چگونه قرار است به آسیب دیدگان این شغل کمک کند. چرا که عرفا خیرین سلامت برای ساخت و تجهیز مراکز درمانی کوچک و بزرگ در مناطق محروم و یا کمک به بیماران صعب العلاج اقدام می‌کنند نه اینکه به پرستاران آسیب دیده از شغلشان کمک کنند. قطعا وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی با توجه به سرانه درآمدی زیاد و ردیف بودجه‌ای که دارد، خیلی بهتر و حساب شده‌تر می‌تواند اوضاع و احوالات پرستاران را سر و سامان بدهد؛ ولیکن چنین اقداماتی، ولو با نیت صادقانه و خیرخواهانه هیچ سنخیتی با شان جامعه پرستاری و پیراپزشکی کشورمان ندارد. نکته اینجاست، که اگر قرار باشد برای حل مشکلات جامعه پرستاری دست به هر اقدامی زد، پس می‌توان هر اقدامی را حتی با اشتباهات قانونی و عرفی انجام داد. کما اینکه بعضی از مقامات در سازمان‌های مختلف اینکار را متاسفانه انجام داده اند، ولی این موضوع با روح پرستاری همخوانی ندارد.

بخشنامه اجرا نشده رفاهیات، موجبات نارضایتی پرستاران

بخشنامه اجرا نشده رفاهیات که مصوب دولت سیزدهم نیز بوده، که همچنان اجرا نشده از دیگران مسائل ناراحتی پرستاران می‌باشد. میزان اضافه کاری کم در بیمارستان‌ها هم مزید بر علت نارضایتی شده است. اخراج نیروهای طرحی که در"دوران کرونا ۶۶ ماه" مشغول به کار بودند از اقداماتی است که مشکلاتی را برای کادر درمان به خصوص پرستاران به وجود آورده است. در قانون برنامه چهارم و پنجم توسعه قرار بر استخدام سالانه ۱۰ هزار پرستار بوده، که تاکنون چنین کاری انجام نشده است؛ اما در برنامه هفتم توسعه به این موضوع که چه میزان دانشجوی پرستاری باید جذب شوند، و چه تعداد باید استخدام شوند اشاره نشده است؛ این موضوع میتواند باعث تعارض منافع در نظام سلامت نسبت دریافت مزایای بیشتر و ایجاد سازکارهای حمایتی بیشتر شود. به طور مثال باتوجه به اشاره افزایش و جذب تربیت نیروی انسانی در رشته‌های پرستاری، مامایی و پیراپزشکی، قطعا مدیران تصمیم‌گیر برای رسته خودشان دچار چالش‌هایی با یکدیگر می‌شوند؛ این موضوع یا باید توسط وزارت بهداشت و مجلس حل شود که بعید است درکوتاه مدت رفع مشکل شود، یا شورای عالی انقلاب فرهنگی که مسئول رسیدگی به مشکلات محیط-علمی دانشگاهی کشور است.   

تامین کمبود نیروی پرستار با مدارس بهیاری؟ / نظام پرستاری : موافقیم، شورای عالی نظام پرستاری : مخالفیم

یکی از پیشنهاداتی که عده‌ای از کارشناسان اجتماعی-سلامت برای رفع نیاز نظام بهداشت و درمان کشور می‌دهند توسعه و تجهیز مدارس بهیاری می‌باشد؛ جالب‌تر اینکه سازمان نظام پرستاری موافق افزایش و گسترش مدارس بهیاری می‌باشد، اما شورای عالی نظام پرستاری با افزایش مدارس بهیاری مخالف است. سه دلیل قابل توجه برای این موافت و مخالفت این موضوع وجود دارد.

اول؛ حدود ۱۵-۱۶ هزار پرستار در کشور در صف استخدام وزرات بهداشت میباشند که گسترش مدارس بهیاری یعنی به خطر انداختن آینده شغلی آنها، حتی با وجود استخدام نشدن در وزارت بهداشت است. به‌طور مثال با افزایش تعداد بهیاران، افزایش سهمیه بهیاران در کنکور سراسری را برای قبولی در دانشگاه‌ها می‌طلبد که ظاهرا وزارت علوم و بهداشت تمایلی به انجام این کار ندارند. این موضوع باعث اثر گذاری منفی و بی‌انگیزه شدن داوطلبان کنکور سراسری (به ویژه رشته تجربی) که متقاضی قبولی در رشته پرستاری هستند می‌شود. اما در نقطه مقابل می‌تواند در کوتاه و میان مدت خلاء کمبود شدید نیروی پرستار در کشور تا حد زیادی مرتفع کند.

دوم؛ به گفته رییس شورای عالی نظام پرستاری، بهیاران مسئولیت فنی و علمی لازم را برای مراقبت را ندارند؛ هرچند که اگر مسئولین مربوطه کشور بخواهند، می‌توانند به راحتی مسئولیت فنی و صلاحیت علمی را به بهیاران در قالب آموزش‌های مصوب و تدوین شده وزارت بهداشت بدهند؛ کما اینکه در حال حاضر تعداد زیادی از بهیاران در قالب مراکز درمانی خصوصی، دولتی و یا مراکز درمانی غیردولتی و حتی مراکز درمانی وابسته به سازمان‌های نیروهای مسلح، مشغول به فعالیت حرفه بهیاری با ارائه خدمات پرستاری آن هم به طور کامل هستند. اما پاراکیلینک‌ها، کیلینک‌ها و درمانگاه‌های محلی (خصوصی و دولتی) احتیاج مبرمی به بهیاران برای جذب نیرو دارند که با میزان حقوق پرداختی توافقی بین طرفین نیازهای‌شان را رفع می‌کنند. این درحالی است که خیلی از پرستاران حاضر به کار زیاد و حقوق نسبتا کمتر در مراکز درمانی کوچک نمی‌شوند.

سوم؛ ضریب کیفیت در بخش پرستاری را کاهش می‌دهد و باعث می‌شود وزارت خانه‌ها و سازمان‌هایی متولی که برای حرفه‌ی پرستاری تصمیم‌گیری می‌کنند، اقدامات لازم و واجب مثبتی را انجام ندهند و بهانه‌های‌ای بیاورند از جمله اینکه با وجود بهیاران حجم کاری پرستاران کمتر می‌شود و احتیاجی به افزایش پایه درآمدی (میزان دریافتی حقوق) و اعاده حقوق شغلی لازمه آنان نکنند. اما از طرفی، افزایش تعداد بهیار باعث کمتر شدن حجم کاری پرستاران و ماما می‌شود و رضایت شغلی و آرامش روانی شخصی را نسبت به حرفه‌ای به آنها بدهد که این موضوع منتج به افزایش کیفیت ارائه خدمات پرستاری به بیماران می‌شود.

لازم به ذکر است که، توسعه و تجهیز مدارس بهیاری اگر به طور کامل زیر نظر مستقیم وزارت بهداشت باشد و جذب دانش‌آموز و هنرآموز، تهیه و تدوین سرفصل‌ها و متون آموزشی و اجرای کامل فعالیت‌ها و کارورزی‌ها در بیمارستان را با نظارت کامل و هدفمند اجرا کند، نه تنها می‌تواند اثر بخشی مثبتی برای جایگزنی کمبود نیروی پرستاری شود که قطعا بازخوردهای مثبتی را از خود جامعه پرستاری دریافت می‌کند؛ البته این موضوع نباید به گونه‌ای باشد که از حقوق حقه مادی-معنوی پرستاران کم کند و نافی مزایای شغلی آنان و بی انگیزگی داوطلبان رشته تجربی کنکور سراسری که متقاضی این رشته هستند شود.

حمید اسدی -خبرنگار تحریریه جوان قدس