اگر چه در دین مبین اسلام، تجلیل از خوبی‌ها و ارزش‌ها، مختص به یک روز خاص نیست اما نامگذاری برخی از ایام به مناسبت خاصی، شاید جهت اندیشیدن بیشتر در آن مسئله، دارای اثری بیشتر و شایسته‌تر باشد. برای نمونه روز جهانی خانواده که در آن قرار داریم، فرصتی بس ارزشمند است تا انسان بداند که این نهاد مهم اجتماعی، مهمترین رکن اجتماع است که نقشی حیاتی در رشد یا افول جوامع ایفا می‌کند. زیرا مدیران کاردان و شایسته از بستر خانواده پا به عرصه اجتماع می‌گذارند و نقش‌آفرینی بسزایی می‌کنند.

اشاره: 40 چهارشنبه را میهمان کلمات گهربار و حیات‌بخش حضرت علی بن موسی‌الرضا(ع) هستیم و همراه خوانندگان، شرح یک حدیث رضوی را در گفت‌وگو با اساتید حوزه و دانشگاه بررسی خواهیم کرد. شرح حدیث این هفته را در محضر کارشناس و پژوهشگر حوزه، حجت الاسلام والمسلمین مجتبی کرم بابایی هستیم تا از جام معرفت کلمات رضوی، جان تشنه خویش را سیراب کنیم.

امروز روز جهانی خانواده است. از توصیه‌ها و سفارش‌های قرآن و اهل بیت(ع) به ویژه امام رضا(ع) نسبت به خانواده برای خوانندگان عزیز رواق بفرمایید.

با گرامیداشت این روز و تعظیم و تجلیل از مقام بزرگ خانواده در اسلام؛ عرض می‌کنم که اگر چه در دین مبین اسلام، تجلیل از خوبی‌ها و ارزش‌ها، مختص به یک روز خاص نیست اما نامگذاری برخی از ایام به مناسبت خاصی، شاید جهت اندیشیدن بیشتر در آن مسئله، دارای اثری بیشتر و شایسته‌تر باشد. برای نمونه روز جهانی خانواده که در آن قرار داریم، فرصتی بس ارزشمند است تا انسان بداند که این نهاد مهم اجتماعی، مهمترین رکن اجتماع است که نقشی حیاتی در رشد یا افول جوامع ایفا می‌کند؛ زیرا مدیران کارآمد، کاردان، صالح و شایسته از بستر خانواده پا به عرصه اجتماع می‌گذارند و نقش‌آفرینی بسزایی می‌کنند. بنابراین توجه به شاخصه‌های تربیتی در فضای خانواده از اهمیت بسیاری برخوردار است. از این رو توصیه‌های زیادی در قرآن و روایات نسبت به مراقبت از این نهاد مقدس و حیاتی به دست ما رسیده است که مطالعه این شاخصه‌ها ما را در اصلاح سبک زندگی و پیشرفت آن به سوی کمال و خوشبختی یاری می‌رساند.

قرآن کریم، نهاد خانواده را مایه آرامش فرد و جامعه معرفی کرده و با عبارت «لتسکنوا الیها» این مهم را گوشزد می‌نماید. همچنین این نهاد را همچون لباس واحدی معرفی می‌کند که یک جسم و جان را نگهداری و حفظ می‌نماید. جسم و روحی که بر اساس حُسن روابط استوار است؛ آنجا که می‌فرماید: «هُنّ لباسٌ لَکُمْ و انتم لباسٌ لَهُنّ» یعنی اعضای این نهاد حیاتی، هر کدام حافظ امنیت و منافع دیگری است و واحد جدانشدنی هستند.

در روایات اهل بیت(ع) هم یکی از الزامات برای انسان این است که بتواند چنان با این نهاد مهم اجتماعی رفتار نماید که آنها ادامه و همیشه با او زیستن را آرزو داشته باشند. امام رضا(ع) به این مهم، چنین اشاره می‌کنند:«ینْبَغِی لِلرَّجُلِ أَنْ یوَسِّعَ عَلَی عِیالِهِ لِئَلَّا یتَمَنَّوْا مَوْتَه؛ (من لایحضره الفقیه: ج2، ص 68)؛ یعنی شایسته است مرد بر اهل خانه گشاده‌دستی اقتصادی، اخلاقی، رفتاری و ... کند تا آنان، آرزوی نبودن او را نداشته باشند.

خانواده، کانون مهمی است که هر چه با صفا و گرم‌تر باشد، زندگی فردی و اجتماعی، شیرین‌تر خواهد شد. از این رو امام رضا(ع) در اشاره به اهمیت این نهاد، به بیان برخی از عواملی که در صفا و گرما بخشیدن به کانون خانواده مؤثر است، می‌پردازند. آن حضرت در سخنی نورانی از قول پیامبر مهربانی(ص) هم به حُسن رفتار در خانواده سفارش کرده و هم از نوع رفتار ایشان با همسر خویش خبر داده و می‌فرمایند: قَالَ رَسُولُ اللَّه(ص): أَحْسَنُ النَّاسِ إِیمَاناً أَحْسَنُهُمْ خُلُقاً وَ أَلْطَفُهُمْ بِأَهْلِهِ وَ أَنَا أَلْطَفُکمْ بِأَهْلِی(عیون اخبارالرضا(ع): ج2، ص38) کسی، ایمانش برتر از دیگران است که اخلاقش نیکوتر و به خانواده‌اش مهربان‌تر است و من نسبت به خانواده خود، مهربان‌ترینم.

آن حضرت در فرمایش دیگری از قول رسول خدا(ص) می‌فرمایند: «أَقْرَبُکمْ مِنِّی مَجْلِساً یوْمَ الْقِیامَةِ أَحْسَنُکمْ خُلُقاً وَ خَیرُکمْ لاهْلِهِ» یعنی نزدیک‌ترین شما به من در روز قیامت کسی است که خوش خلق‌تر باشد و برای خانواده خود بهترین باشد.

از دیدگاه روایات، مهر و محبت می‌تواند چه نقشی در تحکیم و استوارکردن این نهاد ارزشمند ایفا کند؟

اصل محبت را خداوند در قلب زن و شوهر و اعضای خانواده قرار داده است و بر آنان است که این نعمت باطنی و حالت قلبی را که موجب آرامش زندگی و صفا است به وسیله گذشت و فداکاری، خوش اخلاقی و حفظ شئون و شخصیت طرفین حفظ کنند.

زن و شوهر در روابط عاطفی با یکدیگر باید این بیان گُهربار امام رضا(ع) را نصب العین خود قرار دهند که فرموده است: «اگر مؤمنی خشمگین شود عصبانیت، وی را از طریق حق بیرون نمی‌برد و اگر شادمانی یابد این خرسندی وی را دچار باطل نمی‌سازد و چون به اقتداری می رسد بیشتر از آنچه حق دارد، نمی‌گیرد». (فقه الرضا: ص14)

حضرت امام علی بن موسی الرضا(ع) در سیره عملی خویش، جهت تقویت عواطف و تکریم شخصیت حاضران در خانه و در جمع معاشران، الگو و نمونه بودند. حتی آن حضرت برای شاد کردن اهل خانه، برنامه‌های تربیتی در نظر داشتند. ایشان در روایتی فرموده است: «در هر جمعه برای خانواده خود از میوه و گوشت، چیزی تحفه ببرید تا به آمدن روز جمعه شادمان شوند. أَطْرِفُوا أَهَالِیَکُمْ‏ فِی کُلِّ جُمُعَةٍ بِشَیْ‏ءٍ مِنَ الْفَاکِهَةِ وَ اللَّحْمِ حَتَّی یَفْرَحُوا بِالْجُمُعَة»(الکافی، ج‏6، ص299)

آیا از حضرت رضا(ع) درباره مسائل به ظاهر جزئی در خانواده، مانند حفظ آراستگی هم سفارشی به ما رسیده است؟

در توصیه‌های دین مبین اسلام آمده است خداوند زیبا آفرین، جمال و زیبایی را دوست دارد و می‌خواهد آثار این نعمت را در بندگان خود ببیند و چون بانوان مظهر این صفت هستند زینت برایشان زیبنده‌تر است و البته در خانواده، این مسئله مهم‌تر و شایسته‌تر جلوه می‌نماید. حضرت امام رضا(ع) می فرمایند: «لقد ترک النساء العّفة لترک ازواجهن التهیة لهُنّ؛ یعنی چه بسا که بی‌توجهی مرد به آراستگی ظاهر، سبب گردد که زن از پاکدامنی فاصله بگیرد».

حضرت(ع) در توصیه‌ای عمومی به همگان، نظافت و آراستگی را از مهمترین اخلاق پیامبران الهی توصیف کرده و فرموده است: «من اخلاق الانبیاء التّنظُفُ؛ یعنی پاکیزگی از خلق و خوی پیامبران است».

با توجه به این روایات، زن و شوهر که دو رکن اصلی خانواده هستند، باید پاکیزگی در بدن، لباس و حتی منزل و لوازم آن را مورد مراعات قرار دهند و در این زمینه مرد باید به همسرش کمک کند و بر زن هم لازم است با رعایت نظافت در امور خانه و آراستگی ظاهری، اسباب خشنودی پروردگار و شادمانی همسر خود را فراهم کند تا از این راه، سلامت خانواده تأمین گردد.

آن حضرت از پدران بزرگوار خود روایت نموده‌اند که: «زنان بنی اسرائیل از عفت و پاکی دست برداشتند و این مسئله هیچ دلیلی نداشت جز آن که شوهران آنان، خود را نمی‌آراستند. سپس آن حضرت افزودند: انّها تشتهی منک مثل الّذی تشتهی منها؛ یعنی زن هم از مرد، همان انتظاری را دارد که مرد از او دارد».

توصیه شما برای خوانندگان محترم رواق در این باره چیست؟

الحمدلله مردم مسلمان ایران، دارای تمدنی با عظمت در زمینه خانواده هستند که اسلام هم بر خوبی‌های این تمدن، صحّه گذاشته و آنها را به افزایش آن تشویق کرده است. تقویت نهاد خانواده، همسرداری شایسته، فرزندداری نیکو، اسم خوب بر فرزندان نهادن، با احترام و ادب نسبت به همسر صحبت کردن، تربیت خوب فرزندان، حفظ حیا و پاکی در جامعه، از مهمترین ویژگی‌های جامعه متمدن ایرانی است که اسلام هم بر آن تأکید ورزیده است. پس چه خوب و شایسته است که مردان و زنان و فرزندان ایران، این هویت اسلامی و ایرانی را حفظ و تقویت کنند و هر چه بیشتر در جهت تحکیم نهاد حیاتی خانواده در جامعه بکوشند.