چشمانش را تیز کرده و کار دستش را روی میلیمترها این طرف‌و آن‌طرف‌تر تنظیم‌ می‌کند، یک چشمش به کار است و یک چشمش به طرح و نقش. کارش دقت می‌طلبد و دقت! کاری که تمام هوش و حواس او را درگیر می‌کند تا بهترین نتیجه پیش چشمان زائران و مجاوران حرم مطهر رضوی رقم بخورد.

استاد محمدرضا وارث یک هنر خانوادگی است، او دست به آینه است و مانند پدرش در خلق قاب‌های ماندگار آینه‌کاری حرم مطهر رضوی نقش‌آفرینی کرده است. چه زائری باشی که دست و دل گم کرده و به دنبال خلوتی برای پیدا کردن خود به حرم مطهر آمده باشی و چه سرخوش و سرحال به این آستان قدم گذاشته باشی، حتماً بازی نور و آینه‌ها در سقف و بنای این صحن و سرا توجه تو را به این خوش‌نشینی تکه‌های برش خورده در کنار هم جلب کرده است. خوش‌نشینی‌ای که نتیجه ذوق و دقت هنرمندان آینه‌کار در این آستان است و نور را از این گنبد و بارگاه گرفته و به دل‌های زائران پیوند می‌زند. حاصل این پیوند نقش‌بندی آینه‌کاری حرم بر دل زائرانش شده است. برای همین ما زائران آستان رضا(ع) هر جای دنیا که تکه آینه‌ای می‌بینیم بر او سلام می‌فرستیم. محمد رضا جلالیان نیز یکی از همین هنرمندان چیره‌دست آستان علی بن موسی‌الرضا(ع) است. او و همکارانش سال‌هاست که تکه‌های آینه را به نیت صفابخشی بر دل زائران بر طاق و رواق این بستان نقش می‌زنند.

تماشا نخستین کارم بود

10سال بیشتر نداشت که پدرش او را کنار درس و مشق، وردست خودش سر کاربرد. حالا ۳۷‌سال از آن‌ روزها گذشته و پسربچه‌ای که دست به گچ می‌بُرد تا ملات پشت آینه را درست کند، حالا شده استاد آینه‌کاری که در زیباسازی بسیاری از پروژه‌های عمرانی حرم مطهر رضوی نقش ایفا می‌کند. او در سال‌های اول، کنار دست پدرش استادمحمود، فنون کوزه‌گری را آموخت و کم‌کم در اجرای پروژه‌ها کمک‌دست پدرش شد.

آینه‌کار چیره‌دست مشهدی که هنرش از شرق تا شمال و جنوب و کشورهای خارجه بر دیوار و سقف اماکن مذهبی نقش بسته است درباره‌ شروع کارش می‌گوید: یادم هست اول فقط کار را نگاه می‌کردم. در آن‌ زمان‌ درس هم می‌خواندم اما به این کار هم‌ علاقه داشتم. اول تهیه ملات را یاد گرفتم، بعد حاشیه طرح‌ها را می‌چسباندم‌ و کم‌کم نصب کار را یاد گرفتم.

هنر بی‌مرز پدر و پسری

معماران قدیم حرم مطهر رضوی استاد محمود را خوب می‌شناختند و بسیاری از کارهای آینه‌کاری را به او می‌سپردند. این استاد قدیمی، آینه‌کاری رواق‌های دارالسیاده، دارالولایه و توحیدخانه را از خود به‌جا گذاشته است. این‌ها شاخص‌ترین آثار پدر محمدرضا در حرم مطهر بودند.

هنر دست استادمحمود و پسرش به قدری ناب بوده که در این سال‌ها پروژه‌های مختلفی را در سراسر کشور و حتی کشورهای دور و نزدیک به آن‌ها سپرده‌اند. او توضیح می‌دهد: به واسطه کار، این فرصت نصیب ما شده بود که به شهرهای مختلفی سفر کنیم. در اصفهان امامزاده اسحاق، در تهران حسینیه فاطمیون، در کرمان هم حسینیه فاطمیون، در مالزی موزه هنرهای اسلامی، در بعلبک لبنان امامزاده سیدخوله و در قطر حسینیه الزهرا(س) را آینه‌کاری کردیم که تجربه‌های متفاوتی بود و این هنر موردپسند اهالی این‌ شهر و کشورها قرار می‌گرفت.

علاوه بر محمدرضا، چهار پسر دیگر استادمحمود هم در حرفه آینه‌کاری مشغول شدند و این‌ مرد هنرمند، تجربه ۷۰ سال کارخود را به آن‌ها منتقل کرد.

استاد محمود سال۱۳۸۹  از دنیا رفت، پدری که عمر گرانبهایی داشت و در سال‌های حیاتش هنر خود را آموزش داد و آثار کم‌نظیری را به یادگار گذاشت.

کفشداری ۱۳ و هنر در خدمت بارگاه

محمدرضا جلالیان سال‌های زیادی است که توفیق خدمت در امور عمرانی حرم مطهر رضوی را دارد. او درباره نخستین کارهایش در حرم مطهر رضوی می‌گوید: نخستین بار که در این مسیر با پدر مرحومم همراه شدم، ایشان و گروهشان در دارالولایه مشغول کار بودند. چند سال کار آموختم و برش و چسباندن آینه را انجام‌ دادم تا نخستین بار پروژه آینه‌کاری کفشداری ۱۳ را دست گرفتم و هرچه آموخته بودم را در آن مکان برای زیبایی کار به خرج‌ دادم.

محمدرضا جلالیان اولویت کار خود را در این سال‌ها بر کیفیت و زیبایی تمام‌عیار قرار داده است. او می‌گوید: رابطه من و پدرم تا آخرین لحظه شکل شاگرد و استادی داشت و نصیحت ایشان به من این بود هیچ وقت به خاطر پول، کارت را خراب نکن، یعنی حتی اگر پول کم هم گرفتی بهترین کار خود را انجام بده. کار من در حرم مطهر هم چنین وضعیتی داشت، هیچ وقت به فکر پول نبودم و ذهنیتم از کار در این بارگاه کسب درآمد نبوده است.

پسر بزرگ خانواده که به‌خوبی این هنر را در ذهن و دستانش ماندگار کرده، حدود ۲۲سال است که مسئول بخش آینه‌کاری واحد هنری سازمان عمران و توسعه حرم مطهر رضوی  است.‌

ظریف‌کاری در بارگاه نور

چیدن تکه‌های یک ‌در یک سانتیمترمربعی روی سقف و دیوار، انرژی زیادی را از آینه‌کار می‌گیرد؛ کار ظریفی که دقت زیادی را طلب می‌کند. او توضیح می‌دهد: آینه‌کاری، ظریف‌کاری است. گاهی وقت‌ها باید ۱۰هزار قطعه آینه کنار هم چیده شود تا یک مترمربع از کار دربیاید. این کار حوصله زیادی می‌خواهد و البته نتیجه کار هم زیبا و لذت‌بخش است. کار آینه‌کاری با طرح شروع شده و در ادامه برش‌کاری، ملات‌ و چسباندن و تنظیف آینه انجام می‌شود. تمام مراحل کار مهم هستند اما برش و چسباندن کاشی نقش مهم‌ترین در کیفیت کار نهایی دارد.

استادکار ماهر حرم مطهر رضوی در این‌ سال‌ها در پروژه‌های مختلف آینه‌کاری حرم مشارکت داشته است؛ او در این سال‌ها از دارالحجه تا دارالمرحمه و رواق امام‌خمینی(ره) و کفشداری‌ها تکه‌های آینه را چسبانده و در پروژه‌ها مشارکت داشته است. اما در این میان، آینه‌کاری رواق دارالمرحمه و شیخ طوسی بیشتر در ذهنش ماندگار شده است.

هنری که به دردسرهایش می‌ارزد

هنر آینه‌کاری از جابه‌جایی آینه‌ بین هند و اروپا و رها شدن تکه‌های شکسته‌ بار در بخش‌هایی از ایران و چسباندن آن‌ها به همدیگر با ذوق هنری، پدید آمده است و قدمتی چندصد ساله دارد. بنابراین ماندگاری این هنر اصیل، اکنون حائز اهمیت است. جلالیان در این باره می‌گوید: خوشبختانه الان جوانان زیادی به این هنر علاقه نشان می‌دهند و گروه‌های آینه‌کاری زیادی در دسترس شهروندان هستند که این امیدواری را به وجود می‌آورد که هنر آینه‌کاری نسل به نسل منتقل شود.

استاد جلالیان ترکیب هنرها در حرم مطهر را مکمل زیبایی‌ بناهای حرم مطهر می‌داند و می‌گوید: اداره هنری سازمان عمران و توسعه حرم مطهر رضوی به مدیریت آقای محمدناصر آینه‌چیان که خودشان از هنرمندان بنام هستند، ترکیب‌هایی از هنرهای مختلف را در کنار هم قرار داده‌اند، به نظر من تلفیق این هنرها از گچ‌بری تا آینه‌کاری، کاشی‌کاری و... در کنار هم زیباترین قاب‌های هنری حرم منور رضوی را می‌سازند.

نگاه خیره به سقف و چشمان همیشه باز در بلندمدت سبب آسیب جدی به جسم آینه‌کار می‌شود، سختی‌هایی که البته لحظات خوبی را رقم‌ می‌زند؛ استاد آینه‌کار حرم مطهر رضوی می‌گوید: در مرور زمان آینه‌چسباندن، به گردن و کمر آسیب می‌رساند که عوارضش در میانسالی پدیدار می‌شود، برش آینه هم گرد جیوه پخش می‌کند که به ریه آسیب می‌رساند و همچنین لرزش دست هم به وجود می‌آورد.

او ادامه می‌دهد: البته وقتی می‌بینیم زائران حضرت رضا(ع)‌ محو تماشای کار و زیبایی آن می‌شوند خستگی از تنمان بیرون می‌رود.