ابتدا خودتان را برای مخاطبان معرفی بفرمایید.

محمد کرباسی هستم. تقریباً از سه ماه پیش به عنوان دبیر ستاد امر به معروف و نهی از منکر استان قم منصوب شده‌ام. پیش‌تر حدود یک سال معاون اجتماعی و مطالبه گری ستاد امر به معروف استان تهران بودم. قبل تر از آن نیز ۱۰ سال در حوزه فضای مجازی با رویکرد حکمرانی و مباحث حاکمیتی این فضا، در حوزه بحث‌های پژوهشی و ترویجی فعالیت‌هایی را با مجموعه‌هایی از دوستان دنبال کرده‌ایم.

برنامه های ستاد امر به معروف و نهی از منکر برای گسترش این فریضه دینی چیست؟

اساساً ریشه تشکیل ستاد امر به معروف و نهی از منکر قابل توجه است. نقلی وجود دارد که حکمی که حضرت امام (ره) درباره تشکیل ستاد امر به معروف داشتند که البته به عنوان ستاد نبوده و امام راحل نیز می‌فرمایند یک مجموعه‌ای به عنوان امر به معروف و نهی از منکر تشکیل شود. برخی می‌گویند این حکم را امام خمینی در روز ۱۷ بهمن ماه ۱۳۵۷ صادر نموده‌اند که یعنی پنج روز پیش از پیروزی انقلاب اسلامی در روز ۲۲ بهمن، اولین نهادی بود که به فرمایش حضرت امام (ره) تشکیل شد.

ستاد اجرایی فرمان امام(ره)، کمیته امداد، بنیاد مستضعفان و نهادهای مختلف دیگری بعد از پیروزی انقلاب به دستور حضرت امام تشکیل می‌شوند و طبق این نقل که امام خمینی (ره) نامه تشکیل ستادی برای امر به معروف و نهی از منکر که نگارش و ابلاغ کردند، قبل از پیروزی انقلاب بوده که نشان دهنده اهمیت این فریضه از منظر حضرت امام (ره) هست.

ایشان در حکم خود می‌فرمایند این نهاد و مجموعه بایستی جایگاهی داشته باشد که بتواند به تمامی ارکان حاکمیت و نظام امر و نهی بکند. اگر تخلف یا کوتاهی کردند بتواند بر آن‌ها اعمال حاکمیت کند. در آن حکم حتی حضرت امام می‌فرمایند: «در اجرای حکم و حدود الهی احدی‌ ‌مستثنی نیست حتی اگر خدای نخواسته رهبر انقلاب یا رئیس دولت مرتکب چیزی شد ‌که موجب حد شرعی است باید در مورد او اجرا شود. ‌» این جایگاهی است که مدنظر امام بوده است.

البته در ادامه بعد از زمان آن بزرگوار در اوایل دهه هفتاد ستاد احیای امر به معروف شکل می‌گیرد و بعدها تغییر نام می‌دهد و به عنوان ستاد امر به معروف و نهی از منکر تبدیل می‌شود. از عنوان بر می‌آید که بایستی در تمام معروفات و منکرات ورود پیدا بکند، اما یک تلقی در سطح جامعه شکل گرفته است که ستاد امر به معروف را بیشتر به عنوان ستاد عفاف و حجاب می‌شناسند. تلقی دیگری نیز وجود دارد که ستاد امر به معروف بیشتر به معنای برخورد سلبی است و وجهه نهی از منکر آن را در اذهان و افکار عمومی جامعه حتی میان نخبگان و مسئولان کشور بعضی از بزرگواران که با آن‌ها صحبت می‌شود این پیش فرض ذهنی را دارند که ستاد امر به معروف به معنای کار سلبی کردن در خصوص موضوع عفاف و حجاب است، اما واقع این است که ستاد امر به معروف یعنی تمام معروفات و تمام منکرات که بایستی جنبه ایجابی و فرهنگ سازی را دارا باشد و البته در جاهایی نیز جنبه کارها و اقدامات سلبی نیز قاعدتاً در دستور کار قرار بگیرد. البته جنبه ایجابی به نظر می‌رسد بایستی پررنگ‌تر جلوه کند که تأثیرگذاری خود را داشته باشد.

ساختار ستاد از چه اضلاعی تشکیل شده است؟

ساختار ستاد به این شکل است که امام جمعه محترم در استان یا شهرستان به عنوان رئیس ستاد امر به معروف است. ستاد اعضایی دارد که تقریباً ۱۳ – ۱۴ نفر عضو دارد. استاندار، فرمانده سپاه، فرمانده نیروی انتظامی، رئیس اداره اطلاعات، رئیس آموزش و پرورش، رئیس سازمان تبلیغات، نماینده دانشگاه‌ها که یک نفر از میان رؤسای دانشگاه‌ها، یک نفر نیز به نمایندگی از حوزه‌های عملیه از سوی مرکز مدیریت حوزه و چند نفر دیگر از اعضای ستاد امر به معروف هستند. این ستاد یک نفر دبیر و دبیرخانه‌ای هم دارد.

بنده همواره در جلسات مختلف خدمت عزیزان بیان کرده‌ام که خود شما نیز هر یک ستاد امر به معروف هستید. آقای استاندار، سپاه، نیروی انتظامی، اداره ارشاد، اداره آموزش و پرورش، اداره سازمان تبلیغات و ... هر یک خود اعضای ستاد امر به معروف هستند و جدای از ستاد نیستند. ما در دبیرخانه نیز دبیری این عزیزان را داریم که بایستی امور ستاد امر به معروف را پیگیری کنیم.

با این مقدمه، ما در دبیرخانه شرح وظیفه و چارت سازمانی بیشتر رویکرد ستادی دارد. همانطور که از عنوان بر می‌آید رویکرد و شرح وظایف و تکالیفی که بر عهده داریم، اقدامات ستادی است. به این معنا که در دستگاه‌ها و نهادهای مختلف ۸۰-۹۰ دستگاه، سازمان و ارگان که داریم تماماً بایستی شورای امر به معروف در آن‌ها تشکیل شود. رئیس آن اداره و نهاد، رئیس شورای امر به معروف می‌شود. برای مثال در شهرداری، شخص شهردار محترم رئیس شورای امر به معروف است. یا در اداره آب و فاضلاب، رئیس اداره به عنوان رئیس این شورا فعالیت دارد. آن شوراها تشکیل می‌شود که باید یک دبیر معرفی کنند که به انتخاب رئیس آن دستگاه صورت می‌گیرد که آن دبیر نیز به عنوان رابط ما با دستگاه مربوطه به فعالیت می‌پردازد.

ما در قالب دبیرخانه شورای امر به معروف و نهی از منکر نیز پیگیری‌هایی را انجام می‌دهیم. این مسئله در اتحادیه‌ها و اصناف نیز تکرار می‌شود. آن‌ها شورای امر به معروف دارند. مساجد نیز چنین شورایی دارند. این شوراها بیشتر رویکرد ستادی دارند.

 ستاد برای مردمی سازی امر به معروف و نهی از منکر چه اقداماتی در دست اجرا دارد؟

میدان امر به معروف و نهی از منکر عرصه‌ای است که احساس می‌کنم در چارت سازمانی مقداری مورد غفلت قرار گرفته است. به آن نحوی که بایسته و شایسته است مورد توجه قرار ندارد. به این جهت با توجه به تجربه‌ای که در ستاد امر به معروف و نهی از منکر در استان تهران دنبال کردیم، طرح قرارگاه ناظران است.

این قرارگاه در استان تهران تأسیس شد. دوستانی که در آنجا بودند و با توجه به تجربه‌ای که داشتیم در استان قم نیز دنبال کردیم قرارگاه ناظران شکل بگیرد. دستور کار اصلی آن نیز حوزه صف امر به معروف است که یکایک آمران به معروف و ناهیان از منکر بیایند در قالب این قرارگاه با توجه به علائق و مهارتی که خودشان دارند و موضوعی که می‌خواهند به امر به معروف و نهی از منکر بپردازند. حوزه کار ما نیز صرفاً عفاف و حجاب نیست.

برای مثال در تهران یک روز پیرمردی آمد که بسیار هم سخت راه می‌رفت. او گفت من در اتوبان امام علی (ع) حرکت می‌کنم تابلوهایی که در اتوبان به خیابان‌های اطراف راهنمایی می‌کند دیدم که برای مثال نوشته ولیعصر به سمت راست و زیر آن نیز یکی از شخصیت‌های مطرح کشور که از دنیا رفته است، نوشته حضرت آیت الله فلان که در پایان نیز (ره) را نوشته است، اما آن عبارت ولیعصر نه پیشوند و نه پسوندی دارد. او می‌گفت که من بسیار ناراحت هستم که ولیعصر نیز پیشوند و پسوند نیاز دارد.

او می‌گفت چند بار به شهرداری مراجعه کرده‌ام اما کسی به من جوابگو نبود. دوستان ما در ستاد بلافاصله حکمی را به اسم این پیرمرد زدیم. مشخصات او را گرفتند و حکمی زدند و خطاب به شهردار آن منطقه نیز نوشتند که این آقا با کد ملی فلان به عنوان مسئول پیگیری اصلاح تابلوهای اتوبان امام علی (ع) به همان دغدغه‌ای که فرد داشت محدود شد و کاری که می‌خواست انجام دهد.

در ادامه حکم نیز نوشتیم که آقای فلانی شما این موضوع را از شهرداری پیگیری کنید و نتیجه را در ستاد امر به معروف گزارش دهید. این آقا به عنوان نماینده ستاد امر به معروف و نهی از منکر برای اصلاح آن تابلو شد. چند مدت بعد آن بنده خدا آمد و بسیار خوشحال بود و گفت من پیگیری انجام دادم و اصلاح انجام شد. او با موبایل خود عکس گرفته بود نشان داد که قبل آن یک کلمه حضرت اضافه شد و در ادامه نیز (عج) را در ادامه قرار دادند.

یک وقت این برخورد صورت می‌گیرد و یک وقت هم می‌آمد می‌گفتیم این تابلو اولویت نیست و مسائل و چالش‌های مهمترین در استان و کلانشهر بزرگ تهران وجود دارد که به آن‌ها رسیدگی کن. این مسئله بسیار کوچک است. ما این برخورد را صورت ندادیم و گفتیم دغدغه او همین مسئله کوچک است و ظرفیت ستاد امر به معروف و نهی از منکر را در اختیار او قرار دادیم تا برود یک موضوعی را حل کند.

قرارگاه ناظران که در استان قم تشکیل داده‌ایم، قرار است چنین کاری را دنبال کند. عرض ما به آحاد مردم جامعه این است که هر بزرگوار و عزیزی با هر دغدغه‌ای که دارد به ستاد بیاید و ما از او در راستای دغدغه‌ای که دارد از او حمایت می‌کنیم.

بنابراین امر به معروف و نهی از منکر آرمانی است که رهبر معظم انقلاب می‌فرمایند نوترین، شیرین‌ترین و کارآمدترین شیوه تعامل اجتماعی، امر به معروف و نهی از منکر است. یعنی یک ارتباط دوسویه است که تمام مردم می‌توانند بیایند در اینجا و ایفای نقش کنند. ستاد امر به معروف مکلف است که از تمام دغدغه‌ها در تمام معروفات و منکرات در حدی که البته در چارچوب تکالیف و اختیارات و گستره اختیارات قانونی، به حمایت از آحاد مردم بپردازد.

شما فرمودید که مردم برای امر به معروف و نهی از منکر بایستی از شما حکم بگیرند. آیا امکان دارد سازوکاری شکل بگیرد وقتی فردی می‌خواهد حرف حقی را به ارگان یا سازمانی بزند درحالی که بدون آن حکم به حرف شخص گوش نمی‌دهند، اما زمانی که این فرد حرف خود را بدون هیچ هوچی گری و خلاف منطق و حقیقت نیز بیان نمی‌شود چرا مسئولین و ادارات به سخن آن فرد که در حقیقت یک خواسته عمومی است، گوش نمی‌دهند؟

مثال حکم را که بیان کردم برای جایی است که فرد می‌گوید بدون این حمایت رسمی، آن نهاد آن طور که بایسته و شایسته است پاسخ نمی‌دهد. اینجا طبیعی است که ستاد می‌گوید این فردی که به اداره مراجعه می‌کند در حقیقت نماینده و نیروی ستاد امر به معروف و نهی از منکر است که به او رسمیت می‌بخشد، اما در جایی عموم مردم شخصاً مراجعه می‌کنند و اساساً بیان کرده‌ام که برخی می‌آیند می‌گویند ما در حوزه عفاف و حجاب می‌خواهیم تذکر لسانی بدهیم و نیاز به حکم داریم. تذکر دادن که نیاز به حکم ندارد و تکلیف شرعی است.

حکم در جایی تعریف پیدا می‌کند که شما نیاز دارید یک هماهنگی با سایر نهادها شکل بدهید که اقدامتان از نظر تأثیر گذاری و نفوذ قوی‌تر باشد، این حکم کارآیی پیدا می‌کند.

اساساً اصل امر به معروف و نهی از منکر نیاز به حکم ندارد و وظیفه شرعی آحاد مردم است. طبیعی است آنجایی که بزرگواری به نهادی مراجعه کند و از سمت آن نهاد ایجاد ممانعت، مزاحمت یا احیاناً همراهی نکنند و پاسخ مقتضی ندهند، ستاد ورود می‌کند. البته ورود ستاد در چارچوب قانون حمایت از آمران به معروف و ناهیان از منکر است. گستره تأثیرگذاری ما و اینکه در چه موضوعات و به چه نحوی می‌توانیم ورود کنیم در چارچوب قانون است و نهادهای دیگر نیز نهایتاً در این چارچوب به ما پاسخ می‌دهند و فراتر از قانون نیست.

یک موقع یک مسئول به دلیل علاقه و دغدغه‌ای که دارد که الحمدلله در استان قم نیز در این مدت محدود همراهی خوبی دارند و تصریح می‌کنند فراتر از تکلیف قانونی نیز با ستاد همراهی می‌کنیم، چون فریضه امر به معروف و نهی از منکر را مهم می‌دانند در راستای این تکلیف شرعی هرچقدر بتوانند کمک می‌کنند.

در سخنانتان تأکید کردید که ستاد امر به معروف و نهی از منکر فراتر از موضوع عفاف و حجاب، در مسائل مختلف اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و ... چه نسبت به مردم و چه نسبت به مسئولین چه برنامه‌های ایجابی و سلبی دارید؟

همانطور که بیان کردم گستره کار بایستی فراتر از حوزه عفاف و حجاب تعریف شود. تأمل بنده این است یکی از کارهایی که در دستور کار خودم قرار دادم و به دوستان گفته‌ام این است که کاری کنیم تلقی از ستاد تغییر یابد. انتظار من از شما در جایگاه خبری که پل ارتباط ما با آحاد جامعه هستید می‌خواهم رسانه این تعریفی که از امر به معروف و نهی از منکر وجود دارد را روشن‌تر کند. این تلقی که در اذهان عمومی جامعه وجود دارد که ستاد امر به معروف یعنی ستاد عفاف و حجاب و آن هم از نوع سلبی باید تغییر پیدا کند.

البته این نکته به معنای کم اهمیتی یا بی اهمیتی موضوع عفاف و حجاب نیست. آن موضوع سرجای خود اهمیت و جایگاه لازم را دارد. ستاد امر به معروف فراتر از این‌هاست. اگر مردم در یک موضوعی ورود کردند و غیر از بحث عفاف و حجاب در مباحث اقتصادی، مدیریت شهری، بحث‌های آموزشی و در ارتباط با نهادهایی که در حوزه آموزش تکالیفی دارند، اگر ورود کردند و با مانعی مواجه شدند، ستاد باید ظرفیت قانونی خود را در حدی که توان دارد و می‌تواند پیگیری و حمایت کند در اختیار مردم قرار دهد.

این پیام به ذهن من می‌رسد که اصحاب رسانه باید این را منتقل کنند. ستاد امر به معروف و نهی از منکر صرفاً موضوع عفاف و حجاب را دنبال نمی‌کند و ظرفیت خود را در تمام موضوعات قرار داده است.

برنامه ستاد امر به معروف و نهی از منکر برای حمایت از آمران و ناهیان به چه شکل است؟

قانونی در خصوص حمایت از آمران به معروف و ناهیان از منکر در سال ۱۳۹۴ تصویب و ابلاغ شد. در آن قانون یکی از تکالیفی که بر عهده ستاد امر به معروف گذاشته شده و تصریح نیز دارد، حمایت حقوقی و قضایی از آمران است. اگر احیاناً آمر به معروف و ناهی از منکر به واسطه این اقدام امر به معروف و نهی از منکر اگر اقدامی کرد و مشکل حقوقی و قضایی برای او پیش آمد، تکلیف قانونی ما بر این است که از او حمایت کنیم. حمایت از او در قالب وکیل معاضدتی می‌تواند دنبال شود که ستاد مکلف است که اگر آمر شکایتی کرد که باز تصریح دارد که حتی اگر کسی به ممانعت از امر و نهی یک آمر به معروف یا ناهی از منکر کرد می‌تواند شکایت کند و ستاد نیز مکلف است برای او وکیل بگیرد و امور قضایی را پیگیری کند.

از طرفی از جانب مخالف اگر کسی از یک آمر به معروف یا ناهی از منکر شکایتی کرد، حمایت قضایی تکلیف قانونی ستاد امر به معروف است که بایستی به وظیفه خود عمل کند. البته تأکید می‌کنم که این حمایت منحصر به موضوع عفاف و حجاب نیز نمی‌شود و در تمام حوزه‌های مربوط به معروف و منکر این حمایت‌ها وجود دارد.

ما در چارت خودمان اداره حقوقی داریم که قبلاً خیلی فعال نبود. الآن با فردی که مؤسسه حقوقی دارد صحبت کرده‌ایم که هفته‌ای ۲-۳ روز در ستاد استقرار دارد و ۲۴ ساعته به گوش است و به لحظه پیگیری مسائل را انجام می‌دهد. اگر موردی پیش بیاید حتماً آن‌ها را پیگیری می‌کنیم.

 چه حمایتی از سوی ستاد از خبرنگارانی که با شجاعت و صراحت در حقیقت به عنوان آمر به معروف و ناهی از منکر با مسئولان اعم از دولت، مجلس در سطوح مختلف فریضه دینی خود را دنبال می‌کنند، وجود دارد؟

بحث خبرنگاری به عنوان یکی از مقدس‌ترین مشاغلی است که می‌توان از آن نام برد. خبرنگاری به واسطه جایگاه منحصر به فردی که رسانه دارد، تقدس دینی پیدا می‌کند.

در حوزه خبرنگاری وقتی خبرنگاری به یک موضوع و چالش اجتماعی ورود می‌کند و می‌خواهد یک مطالبه گری از یک مجموعه یا نهادی انجام دهد، اگر پیگرد قضایی یا ایجاد مانع از سوی آن مجموعه و نهاد برای خبرنگار شکل بگیرد، طبیعی است که خبرنگار در عین خبرنگار بودن برای ما عنوان آمر به معروف و ناهی از منکر پیدا می‌کند و دیگر او را یک خبرنگار نمی‌بینیم و یک آمر و یک ناهی می‌دانیم. طبیعی است که همان وظیفه‌ای که نسبت به یک آمر به معروف یا ناهی از منکر داریم را نسبت به آن فرد اجرا می‌کنیم.

بحث پیگیری قضایی و حمایت حقوقی از او نیز بلکه اولویت‌دار شکل می‌گیرد، چون اینجا وقتی یک خبرنگار می‌خواهد خبری را در این حوزه تولید کند، در واقع خبر او با توجه به آن تعداد بازدید، وزن بیشتری دارد نسبت به فردی که یک نفر به صورت انفرادی ورود می‌کند و یک موضوعی را می‌خواهد از نهادی پیگیری کند. برای همین حمایت از خبرنگاران به عنوان حمایت از آمران به معروف و ناهیان از منکر طبیعی است که وظیفه ستاد هست.

به همین جهت به ذهن اینجانب می‌رسد که ارتباط میان ستاد امر به معروف و نهی از منکر و اصحاب رسانه و در واقع کمکی که این دو نهاد و قشر می‌توانند داشته باشند یک تعامل حداکثری و ارتباط دوسویه و همه جانبه‌ای می‌تواند باشد. هم اصحاب رسانه به ما کمک بکنند که پژواک صدای ما به مسئولان و مردم با همان رویکردی که بیان و تأکید کردم باشند و هم از طرفی ستاد امر به معروف نیز تا جایی که خبرنگاران عزیز و زحمت‌کش نیازمند حمایت‌های قضایی و غیرقضایی باشند و کاری از دست ستاد بر بیاید و قطعاً نیز ستاد بایستی با خبرنگاران به عنوان آمران به معروف و ناهیان از منکر حداکثر حمایت و پشتیبانی را انجام بدهد.