قرص جوشان (Effervescent tablet) قرصی است که به منظور حل شدن در آب و آزادسازی دی‌اکسید کربن حاصل از واکنش یک اسید آلی با باز ضعیف در آب طراحی شده ‌است. در قرن‌های ۱۷ و ۱۸ میلادی دانشمندان شروع به کشف خصوصیات شیمیایی و مزایای فیزیولوژیکی نمک‌های متنوعی کردند. این نمک‌ها در چشمه‌های معدنی پیدا شده‌اند که زمانی در امپراتوری روم به عنوان آبگرم طبیعی مورد استفاده قرار می‌گرفتند و مردم حمام گرفتن و نوشیدن از آن آب غنی از مواد معدنی را برای سلامتی خود مفید می‌دانستند.

این تحولات منجر به تلاش برای ساخت مصنوعی مخلوط نمک یافت شده در آب معدنی مذکور با استفاده از مواد در دسترس شد. ترکیب این نوع نمک‌ها (به ویژه کربنات‌ها و تارتارات‌ها) با طعم دهنده‌هایی چون لیمو تشکیل قرص‌های جوشانی حاوی اسید سیتریک می‌داد که بسیار محبوب و مورد توجه مصرف‌کنندگان قرار گرفت. قرص‌های جوشان از بیش از ۲ قرن پیش در صنایع دارویی و غذایی به کار گرفته شده‌اند. این داروهای جوشان حاوی پاراستامول (یا استامینوفن) که برای کاهش تب و درد و کاهش علائم بسیار شایع در بیماری‌های شایع مانند سرماخوردگی، آنفولانزا و عفونت‌های تنفسی استفاده می‌شوند. قرص‌های جوشان حاوی ویتامین‌ها و مواد معدنی نیز اغلب توسط مصرف کنندگان برای بهبود سلامت، مکمل کلسیم و ویتامین سی و ... مورد استفاده قرار می‌گیرد.

روش مصرف

بهترین روش استفاده از قرص‌های جوشان این است که قرص کامل یا دوز مناسب را در یک لیوان آب تمیز حل کنید، صبر کنید تا قرص حل شود و سپس میل کنید. توجه داشته باشید که قرص جوشان را نشکنید و مانند سایر داروهای رایج خوراکی آن را مستقیماً قورت ندهید.

همچنین از مصرف داروهای حاوی ویتامین C و کلسیم در پایان روز باید خودداری کرد زیرا ممکن است باعث تحریک خفیف شود که منجر به اختلال در خواب می‌شود.

لحظه‌ای که قرص جوشان را درون یک لیوان آب می‌اندازید، این ماده بر اثر واکنش‌های شیمیایی، ویتامین‌های محلول را با مقداری گاز کربن دی اکسید از خود آزاد می‌کند. گرما باعث حرکت بیشتر مولکول‌ها می‌شود و در نتیجه حل کردن قرص در آب گرم به فرایند حل شدن قرص شدت می‌دهد. اما در عین حال می‌تواند کربن دی اکسید بیشتری تولید کند. به همین دلیل بهتر است برای مصرف قرص جوشان از آب گرم استفاده نکنید. از طرفی نوشیدن آب و مایعات سرد باعث ایجاد حساسیت‌های گوارشی می‌شود.

چه زمانی به قرص جوشان نیاز داریم؟

اغلب ما قرص جوشان را با ویتامین C می‌شناسیم و کاربرد آن را در هنگام سرماخوردگی جدی می‌گیریم. اما این نوع از قرص‌های محلول در آب، می‌توانند انواع ویتامین‌ها را در بر بگیرند. به همین دلیل اگر برای خرید یک قوطی از این قرص به داروخانه مراجعه کنید، با یک قفسه متنوع از ویتامین‌های جوشان روبه رو می‌شوید که شامل زینک، کلسیم، آهن و حتی مولتی ویتامین است. با این حال بهتر است ویتامین‌های جوشان متنوع با دستور پزشک و با توجه به نیاز بدنی مصرف شود.

وجه تمایز قرص جوشان با دیگر داروها

جوشان برای فرموله کردن داروهایی که هضم آنها دشوار است، داروهایی که باعث تحریک معده یا مری می‌شوند (مانند آسپرین) و داروهایی که به رطوبت یا pH حساس هستند (مانند آنتی بیوتیک‌ها یا داروهای بزرگ) مفید است. همچنین برای دوزهایی که بلعیدن آنها غیرممکن است (مانند آنهایی که حاوی بیش از 2 گرم دارو هستند)، یا شروع سریع اثر در آن‌ها مهم است (مثلاً مسکن‌ها) انتخاب مناسبی است.

فواید قرص جوشان

ویژگی اصلی قرص‌های جوشان قابلیت تبدیل شدن به حالت مایع قبل از مصرف است که مزایای خاصی را برای این دارو به همراه دارد:

• برای بیمارانی که در بلع مشکل دارند، کودکان، افراد مسن بسیار مناسب است. زیرا این افراد در استفاده از قرص‌ها مشکل دارند.
• قرص‌های جوشان با قابلیت جوشش و طعم دهنده‌ها ایجاد یک نوشیدنی دلپذیر ، جذابیت بیشتری برای مصرف دارو برای کودکان ایجاد می‌کند.
• در صورت استفاده با مقدار زیادی آب حل می‌شوند. و به هنگام انتقال سریع‌تر دارو به معده و جذب سریع‌تر در خون کمک می‌کنند تا اثرات مؤثری داشته باشند.
• افزایش فراهمی زیستی بالاتر برای بیمارانی است که از داروها استفاده می‌کنند.
• قرص‌های جوشان همچنین به کاهش تحریک مخاط معده داروهایی مانند آسپرین کمک می‌کند. زیرا قبل از ورود به معده، دارو بسیار رقیق شده است، اما قرص‌ها در نقطه‌ای ثابت در معده غلیظ می‌شوند.
• استفاده از داروی جوشان برای بیماران به سرعت علائم درد و هیپوترمی را کاهش می‌دهد و موجب بهبود سریعتر سردرد و درد مفاصل می‌گردد.

عوارض قرص جوشان

• داروهای جوشان می‌توانند برای بیماران مبتلا به فشار خون مضر باشند و دلیل‌اش این است که جوشان حاوی یک ماده کمکی حل کننده گاز است که دارای مقدار زیادی نمک‌های قلیایی (کربنات سدیم یا بی کربنات سدیم) است و باعث افزایش فشار خون در بیماران مبتلا به این بیماری و همچنین بیماران پرهیز از نمک (در واقع بی کربنات سدیم) می‌شود. بنابراین، افرادی مانند افراد مسن که اغلب در بلع مشکل دارند و قرص‌های جوشان را برای راحتی انتخاب می‌کنند، به این مساله نیز توجه داشته باشند.
• قرص‌های جوشان وقتی در آب حل می‌شوند، اغلب محلولی با طعم لذیذ تشکیل می‌دهند که به راحتی افراد آن را به عنوان یک نوشیدنی استفاده می‌کنند. این امر می‌تواند منجر به مصرف بیش از حد داروهای موجود در جوشان شود و عوارض ناخواسته‌ای ایجاد کند.
• باید در یک محیط خشک نگهداری شوند. در مناطقی که رطوبت هوا بالا است، نگهداری آن‌ها کار دشواری است. اگر قرص‌های جوشان به خوبی نگهداری نشوند، واکنش‌های شیمیایی ایجاد می‌کند. که کیفیت آنها را کاهش داده، و حتی ممکن است به بدن آسیب برساند.
• به طور کلی برای بزرگسالان توصیه می‌شود که روزانه بین ۶۵ تا ۹۰ میلی‌گرم ویتامین C را مورد استفاده قرار دهند. حداکثر مقدار مجاز برای مصرف این ویتامین نیز روزانه ۲۰۰۰ میلی‌گرم است. بنابراین هرگز بیش از این مقدار نباید از ویتامین C در قالب مکمل غذایی استفاده نمایید. عوارض جانبی ناشی از مقادیر بالای مصرف ویتامین C معمولا با مصرف مکمل‌های غذایی حاصل می‌شود، نه از طریق مواد غذایی حاوی این ویتامین.

آیا قرص های جوشان سریعتر از قرص ها عمل می کنند؟

اگرچه قرص و قرص جوشان اثر یکسانی دارند، اما داروهای جوشان همچنان ارجحیت و محبوبیت بیشتری دارند. از آنجا که قرص‌های جوشان اغلب طعم جذابی دارند، نوشیدن راحت تری دارند و به دلیل حلالیت در آب از معده سریعتر تخلیه و در روده سریعتر جذب می‌گردند لذا تاثیر سریع تری نسبت به قرص‌های فشرده دارند.

برای استفاده صحیح از قرص‌های جوشان و دستیابی به اثرات خوب، موارد زیر را رعایت کنید:

فقط زمانی از قرص‌های جوشان استفاده کنید که قرص‌ها هنوز سالم هستند.

اگر پوست آن پاره شد یا دارو کپک زده و رطوبت دار شده است، نباید استفاده گردد.

فقط پس از حل شدن کامل دارو در آب مصرف شود.

دارو را مستقیماً در دهان قرار ندهید و قرص جوشان را نشکنید.

نباید بعد از نوشیدن نوشابه‌های گازدار از داروی جوشان استفاده کرد.

عوارض مصرف قرص جوشان بدون آب را جدی بگیرید

به طور کلی مصرف طولانی مدت و خود سرانه قرص ویتامین جوشان، ممکن است باعث ایجاد مشکلاتی مانند بیماری‌های گوارشی، افزایش فشار خون، ایجاد حساسیت و ضعف در سیستم ایمنی بدن شود. به همین دلیل اگر قصد مصرف طولانی مدت این ویتامین‌ها را دارید، حتما با یک متخصص مشورت کنید. از طرفی بسیاری از افراد قرص جوشان را بدون آب مصرف می‌کنند. این کار می‌تواند مشکلات جبران ناپذیری برای دستگاه گوارش و به ویژه معده به وجود آورد. زیرا آزاد شدن یک باره و پر سرعت ویتامین‌ها و گاز کربن، آلرژی‌های شدید داخلی را در فرد ایجاد می کند.

توجه داشته باشید که تمامی عوارض یاد شده در این متن هنگامی رخ خواهند داد که شما بنابر دستور پزشک عمل نکرده و بیشتر از دوز مورد نیاز استفاده کنید، اما چنانچه موارد اصولی را رعایت فرمایید شاهد عارضه خاصی نخواهید بود، البته افرادی که مبتلا به فشار خون بالا هستند می‌بایست در مصرف تمامی انواع قرص‌های جوشان دقت کرده و با احتیاط مصرف نمایند.

نیایش احمدی _ خبرنگار تحریریه جوان قدس