بر اساس آخرین گزارش اعلام‌شده (دی ۱۳۹۸) از سوی دانشگاه علوم پزشکی زاهدان شاخص‌های سوءتغذیه در سیستان و بلوچستان دوبرابر استان‌های کشور است و دسترسی به غذای سالم موردنیاز در استان برای همگان به‌ویژه زنان باردار و کودکان امکان‌پذیر نیست.
در این گزارش آمده است؛ ۲۰ درصد کودکان زیر پنج سال در سیستان و بلوچستان مبتلا به سوءتغذیه هستند و به عارضه‌های لاغری، کم‌وزنی و کوتاه‌قدی دچار شده‌اند و ازنظر امنیت غذایی در مرز هشدار قرار دارند.
همچنین میزان شیوع کم‌خونی در همه گروه‌های سنی در سیستان و بلوچستان دوبرابر شاخص‌های کشوری است. به‌طوری‌که شاخص نرخ کم‌خونی در کشور به میزان ۲۰.۷ هست. درحالی‌که این شاخص در سیستان و بلوچستان دو برابر میانگین کشوری یعنی ۴۱.۷ گزارش‌شده است.
شاخص بالای ناامنی غذایی
بر اساس این گزارش سیستان و بلوچستان یکی از استان‌های دارای شاخص بالای ناامنی غذایی در کشور است که دراین‌بین افراد خانوار به‌ویژه مادران باردار به دلیل نیازهای تغذیه‌ای ویژه، بیشتر در معرض خطر سوءتغذیه هستند؛ زیرا تغذیه دوران بارداری علاوه بر تأمین نیازهای تغذیه‌ای مادر، رشد جنین را نیز فراهم کند؛ بنابراین سوءتغذیه مادران طی دوران بارداری و شیردهی عوارضی برای سلامت مادر و جنین به همراه دارد که این عوارض نه‌تنها بر سلامت مادر طی دوران بارداری و حین زایمان تأثیرگذار است؛ بلکه افزون بر عوارضی که بر رشد جنین می‌گذارد، پس از تولد نوزاد نیز در مراحل مختلف رشد او یعنی از کودکی تا نوجوانی و حتی جوانی تأثیرگذار است.
شیوع تولد نوزادان کم‌وزن یکی از شاخص‌های مهم بهداشتی است. نوزادانی که با وزن کمتر از ۲ هزار و ۵۰۰ گرم متولد می‌شوند بیشتر در معرض ابتلا به سوءتغذیه و بیماری‌های مختلف ازجمله اسهال بوده و خطر مرگ‌ومیر در آنان بیشتر از نوزادانی است که با وزن طبیعی متولدشده‌اند. در کشورهای درحال‌توسعه، سوءتغذیه مادر در بدو حاملگی، وزن‌گیری نامطلوب او به دلیل غذای ناکافی و کوتاهی قد مادر مهم‌ترین علل تولد نوزاد کم‌وزن است؛ بنابراین سوءتغذیه مادر مهم‌ترین عامل تولد نوزاد کم‌وزن در کشورهای درحال‌توسعه است. بر همین اساس اجرای برنامه‌های حمایتی و ارائه سبدهای غذایی مقوی و مغذی به این گروه ازجمله اقدام‌هایی است که می‌تواند آمار شیوع تولد نوزادان کم‌وزن را کاهش دهد.
هدف از اجرای این برنامه که با همکاری دانشگاه‌های علوم پزشکی و کمیته امداد امام خمینی (ره) انجام می‌شود، ارتقای سطح سلامت تغذیه‌ای زنان باردار و شیرده دچار سوءتغذیه بی‌بضاعت به‌منظور پیشگیری از تولد نوزادان کم‌وزن عنوان‌شده است.
کمبود شایع ویتامین‌ها در دختران
یک عضو هیئت‌مدیره انجمن پزشکان کودکان ایران در خصوص اهمیت تغذیه دختران به قدس می‌گوید: اهمیت تغذیه مادران نه‌تنها طی دوران بارداری بلکه قبل از آن یعنی طی دوران نوجوانی و جوانی نیز حائز اهمیت است.
علی فرجی می‌افزاید: درواقع سلامت دختران امروز که مادران آینده محسوب می‌شوند از دوران دبستان موردتوجه قرار می‌گیرد. زیرا لازم است مواد مغذی در تغذیه دختران تأمین شود تا از سلامت جسمی برخوردار باشند.
این متخصص کودکان با اشاره به اجرای تحقیقی که سال ۱۳۸۲ در مدارس دخترانه تهران (گروه سنی ۱۳ تا ۱۵ سال) انجام داده است، می‌گوید: بر اساس نتایج بدست‌آمده از این تحقیق کمبود ویتامین D و کلسیم در دختران تهرانی ۱۳ تا ۱۵ساله بسیار شایع بود که بررسی‌های انجام‌شده نشان داد فقر غذایی عامل اصلی کمبود ویتامین D و کلسیم در این دختران است، به عبارتی در تغذیه این دختران مقادیر کافی از ویتامین D و کلسیم نبود و به اولیای مدرسه و خانواده‌ها توصیه شد اگر این مهم موردتوجه قرار نگیرد و نیاز بدن آن‌ها به ویتامین D و کلسیم تأمین نشود، بی‌تردید در آینده دچار پیری زودرس و پوکی‌استخوان خواهند شد.
دکتر فرجی با تأکید بر اهمیت تغذیه مادران در دوران بارداری و شیردهی اضافه می‌کند: باتوجه‌به اینکه طی دوران بارداری سیستم بدن مادر علاوه بر نیازهای خود، نیازهای جنین را باید تأمین کند تا جنین بتواند به طور مناسب رشد کند، طی این دوران سلامت جسمی و غذایی مادر از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است بر همین اساس سازمان جهانی بهداشت همواره در مورد سلامت غذایی مادران طی دوران بارداری و شیردهی به کشورها توصیه می‌کند. چراکه سوءتغذیه مادران در دوران بارداری افزون بر عوارضی که بر سلامت مادران دارد، تبعاتی برای رشد و سلامت جنین نیز به همراه دارد.
مادران بارداری که دچار سوءتغذیه هستند
به گفته این متخصص مادرانی که طی دوران بارداری دچار سوءتغذیه هستند و به مقدار کافی پروتئین، کلسیم و مواد مغذی‌ای که برای ساخت و ترمیم بافت‌ها و تنظیم فرایندهای بدن به کار می‌روند را دریافت نمی‌کنند، بدن آن‌ها از ذخیره خود برای رشد و نمو جنین استفاده می‌کند به همین دلیل بدن مادر با کمبود شدید مواد مذکور مواجه می‌شود و افزون بر خطراتی که طی دوران بارداری سلامت مادر را تهدید می‌کند، هنگام زایمان نیز سلامت او را به مخاطره می‌اندازد که در برخی مواقع منجر به مرگ مادر می‌شود.
این عضو هیئت‌مدیره انجمن پزشکان کودکان ایران اضافه می‌کند: سوءتغذیه مادران طی دوران بارداری نه‌تنها موجب کم‌خونی مادر طی دوران بارداری، افزایش خطر مسمومیت بارداری می‌شود که در صورت عدم کنترل و درمان اورژانسی منجر به مرگ مادر و جنین خواهد شد؛ بلکه مخاطراتی همچون وزن‌گیری ناکافی جنین، کم‌وزنی نوزاد در زمان تولد و افزایش احتمال مرگ جنـین را به همراه دارد.
تأثیر سوءتغذیه بر جنین
دکتر فرجی در پاسخ به این پرسش که سوءتغذیه مادران طی دوران بارداری چه تأثیری بر هوش و سیستم عصبی جنین می‌گذارد، می‌گوید: سیستم عصبی یکی از مهم‌ترین دستگاه‌های بدن است که طی دوره جنینی رشد می‌کند و باتوجه‌به اینکه تفاوت سیستم عصبی با دیگر سیستم‌های بدن این هست که بخش قابل‌توجهی از تکامل آن طی دوران جنینی اتفاق می‌افتد (حتی رشد و تکامل سیستم عصبی در دوران شیرخوارگی در مقایسه با دوران جنینی بسیار ناچیز است)، بنابراین وقتی بارداری مادر، بارداری پرخطری باشد و مادر تغذیه مناسبی نداشته باشد، سیستم عصبی جنین یکی از مواردی است که تحت‌تأثیر قرار می‌گیرد و تأثیر مستقیمی بر هوش ارثی یا «IQ» نوزاد خواهد داشت.
این متخصص کودکان تولد نوزادان نارس را یکی دیگر از عوارض سوءتغذیه مادران قبل و طی دوران بارداری عنوان می‌کند و می‌افزاید: زایمان زودرس افزون بر مخاطراتی که برای مادر به همراه دارد موجب تحمیل هزینه‌های بسیار زیادی بر نظام سلامت کشور دارد. زیرا وقتی نوزاد نارسی متولد می‌شود باید در بخش ویژه مراقبت از نوزادان «اِن. آی. سی. یو» و با استفاده از امکانات بیمارستانی پیشرفته از او مراقبت شود و اینکه آیا بیمارستان‌های ما به‌ویژه در مناطق محروم و استان‌های سیستان و بلوچستان، کرمان، خراسان جنوبی و هرمزگان که بیشترین آمار سوءتغذیه رادارند وجود دارد یا خیر به‌عنوان پرسشی اساسی مطرح می‌شود.
اهمیت تغذیه با شیر مادر
فرجی در خصوص تأثیر سوءتغذیه مادران طی دوران شیردهی بر سلامت کودک در مراحل مختلف رشد می‌گوید: نتایج تحقیقات بین‌المللی انجام‌شده در دانشگاه‌های بزرگ کشورهای مختلف نشان می‌دهد؛ تغذیه کودک با شیر مادر در سلامت و رشد و نمو کودک بسیار تأثیرگذار است و تفاوت معناداری با تغذیه کودک با شیر مصنوعی یا شیرخشک دارد، به‌این‌ترتیب کودکانی که از شیر مادر تغذیه می‌کنند، در مراحل رشد و تکامل خود از سلامت بیشتری برخوردارند و در مقایسه با کودکانی که از شیرخشک تغذیه می‌کنند سیستم دفاعی قوی‌تری دارند و کمتر به بیماری‌های مزمن مبتلا می‌شوند؛ بنابراین مادر افزون بر دوران بارداری، طی دوران شیردهی نیز باید به لحاظ تغذیه و شرایط روحی - روانی در وضعیت خوبی قرار داشته باشد. اما وقتی مادر بارداری طی این دوران دچار سوءتغذیه باشد بی‌تردید به لحاظ روحی و روانی نیز از شرایط مطلوبی برخوردار نیست طی این دوران در اضطراب و افسردگی به سر می‌برد که نه‌تنها رشد جسمی بلکه رشد روانی جنین و نوزاد را به مخاطره می‌اندازد که این عامل می‌تواند در آینده احتمال ابتلا کودک به بیماری‌های جسمی را افزایش دهد و پیش‌زمینه‌ای برای، افت تحصیلی او شود.
این عضو هیئت‌مدیره انجمن پزشکان کودکان ایران با تأکید بر اهمیت تغذیه کودک در مراحل مختلف رشد به‌ویژه آغاز تغذیه کمکی اظهار می‌دارد: پس از دوران شیردهی نیز باید توجه داشته باشیم هنگامی‌که تغذیه کمکی برای کودک شروع می‌شود، کودک نیازمند پروتئین کافی، مصرف غذاهای غنی‌شده از ویتامین D، کلسیم میکرو اِلمان‌ها و دیگر ویتامین‌ها نیز هست.
کودکان دو تا پنج‌ساله دچار فقر غذایی
این پزشک جهادی ادامه می‌دهد: در بسیاری اردوهای جهادی که برای درمان کودکان به مناطق محروم ازجمله سیستان و بلوچستان و جنوب کرمان سفرکرده بیشتر کودکان دو تا پنج‌ساله به دلیل تغذیه ناسالم و فقر غذایی دچار سوءتغذیه بوده‌اند به‌طوری‌که بسیاری از خانواده‌های این مناطق توان تهیه مواد پروتئینی را ندارند و کودکان دوساله خود را با برنج خالی و تنقلات ناسالم همچون پفک تغذیه می‌کنند و به‌ندرت می‌توانند در طول ماه یک یا حداکثر دو بار پروتئین مصرف نمایند. درحالی‌که یکی از نیازهای اساسی کودکانی که در سن رشد قرار دارند مصرف روزانه پروتئین و مواد غذایی سالم است؛ بنابراین حمایت تغذیه‌ای دولت و نهادهای حمایتی از مادران باردار و مادران شیرده مبتلا به سوءتغذیه در مناطق محروم و استان‌های کم برخوردار نه‌تنها یک ضرورت اساسی بلکه یک‌فوریت جدی است که باید موردتوجه دولتمردان قرار گیرد.
دکتر فرجی با اشاره به اعلام شیوه‌نامه‌های سازمان جهانی بهداشت در خصوص پیشگیری از سوءتغذیه کودکان، مادران باردار و شیرده به همه کشورها می‌گوید: در کشورهای توسعه‌یافته علاوه بر اینکه انواع مواد غذایی غنی‌شده است، به طور طبیعی از مادران باردار تا پایان دوران شیردهی حمایت ویژه می‌شود به‌طوری‌که مرخصی زایمان در برخی از این کشورها دو سال لحاظ شده است؛ چراکه سیاست‌گذاران بر این باورند که سرمایه‌گذاری برای سلامت مادران و کودکان، افزون بر اینکه نوعی سرمایه‌گذاری برای نیروی انسانی آینده کشور محسوب می‌شود، از تحمیل بسیاری از هزینه‌ها به‌نظام سلامت کشورشان نیز پیشگیری می‌کند.
مسئولان پاسخگو نبودند
گفتنی است خبرنگار ما طی تهیه این گزارش و اطلاع‌رسانی در خصوص برنامه‌های دولت و نهادهای حمایتی در خصوص حمایت تغذیه‌ای از مادران باردار و شیرده دچار سوءتغذیه در استان‌های سیستان و بلوچستان و کرمان، با دانشگاه‌های علوم زاهدان و کرمان تماس گرفتیم؛ اما متأسفانه با این پاسخ که «به دلیل شرایط خاص برنامه، ما نمی‌توانیم اطلاعاتی در اختیارتان قرار دهیم» مواجه شدیم.
نظر شما