*جناب استاد عطاردی، می دانیم که امام رضا(ع) معاصر دو تن از حاکمان عیاسی یعنی هارون و مامون بوده اند؛ راجع به زندگی امام علیه السلام در زمان هارون چه مسائلی را می شود اشاره کرد؟
هارون بوسیله عمال و حکام خود همواره کوشش می کرد تا از آنچه در خانه امام رضا(ع) می گذرد اطلاع پیدا کند و اعمال و رفتار آن حضرت را تحت نظر داشته باشد و برای جلوگیری از نفوذ معنوی آن حضرت در میان شیعیان و دوستان اهل بیت علیهم السلام از گروه واقفیه بسیار استفاده کرد و بطور غیرمستقیم از ناحیه آن جماعت امام را رنج داد.
از شرح حال حضرت رضا(ع) معلوم می گردد که آن جناب در مسجد رسول اکرم(ص) مجلس بحث و تدریس تشکیل داده و درآنجا برای مردم مسائل و احکام الهی را بیان می کردند، در کتب تاریخ و سیره و رجال در این باب مطالبی آمده که این موضوع را تاکید می کند.
امام رضا(ع) در این مجلس که هر روز تشکیل می شد مطالب خود را اعلام می کرده اند و جماعتی هم که از اطراف و اکناف می آمدند از آن مجلس استفاده می نمودند، اکثر راویان امام رضا(ع) که از آن بزرگوار اخذ حدیث کرده و یا مسائل و احکام را از او روایت می کنند در مدینه خدمت آن جناب رسیده اند و همانطور که گفتم هارون الرشید هم جلو کارهای علمی آن حضرت را نمی گرفت و او را آزاد گذاشته بود، اما به طور غیرمستقیم برای او کارشکنی می کرد.

*مهمترین انگیزه دعوت مامون از امام رضا(ع) برای سفر به خراسان را در چه می دانید؟
مامون که از خلفای باهوش و زرنگ و پرمکر و فریب و عالم و دانشمند و سیاست مدار بود و همواره نقشه های شیطانی می کشید، از حقایق آگاه شد و دانست که اوضاع و احوال در مرکز بلاد اسلامی از دست او خارج شده است و او دیگر نفوذی در حجاز و یمن ندارد و بلاد دیگر هم مضطرب می باشد و در صورتی که اقدام تازه ای انجام ندهد همه جا از دستش خارج خواهد شد.
او دریافته بود که امام رضا(ع) در مدینه به کارهای خود مشغول است و به تربیت و تعلیم و نشر علوم و فضائل روزگار خود را می گذراند و با هیچ یک از مدعیان خلافت که در گوشه و کنار قیام کرده اند همکاری ندارد و با برادران خودش هم که در یمن و بصره و فارس مسلط شده اند ارتباطی ندارد و هیچ کدام را تایید نمی کند.
از سوی دیگر او بخوبی می دانست که امام رضا(ع) در میان جامعه محبوبیت دارد، او فرزند موسی بن جعفر(ع) می باشد و جای پدرش نشسته و جامعه تشیع و دوستان اهل بیت علیهم السلام به او توجه دارند. شخصیت علمی و مقام معنوی و قداست و طهارت او بر همگان واضح و آشکار است و هیچ یک از مدعیان خلافت با او برابر نیستند و او تنها کسی است که مورد توجه جامعه می باشد.
از این جهت تصمیم گرفت آن حضرت را به خراسان فرا خواند تا بتواند نقشه هایی که در سر دارد به مرحلة اجرا بگذارد، لذا یکی از سرداران خود را به نام رجاءبن ابی الضحاک که از خویشاوندان فضل بن سهل بود نزد خود طلبید و او را با گروهی از لشکریان خود به مدینه فرستاد تا آن حضرت را به خراسان بیاورد و او هم طبق دستور مامون خراسان را ترک گفت و روانة حجاز گردید.

*یکی از مهمترین حوادث سفر امام رضا به ایران صدور حدیث سلسله الذهب از زبان ایشان در نیشابور است، وجه تسمیه این حدیث به سلسله الذهب در چیست؟
این حدیث را از این جهت سلسله الذهب گفته اند که رجال سند آن، همه از امامان اهل بیت علیهم السلام هستند و حدیث را از جدشان رسول خدا(ص) و او از جبرئیل و او هم از لوح و او از قلم و قلم هم از خداوند متعال نقل می کند و برای همین جهت است که احمد بن حنبل می گفت: اگر این حدیث را با همین سند بر مصروعی بخوانند بهبود خواهد یافت.

*جنابعالی تحقیقات گسترده ای درباره مشهد و آستان قدس داشته اید . از طرفی می دانیم که تاریخ مشهد با نام امام رضا(ع) پیوندی دیرینه خورده است. اگر ممکن است مختصری دربارة تاریخ مشهد الرضا(ع) بگویید.
امام رضا(ع) در قصر حمید بن قحطبه در مقبره هارون الرشید به خاک سپرده شد و این مقبره را قبل از اینکه امام رضا(ع) در آنجا مدفون شود قبه هارونیه می گفتند، ولی بعد از آن هارون فراموش شد و به مشهد رضا و یا مشهد طوس مشهور گردید.
روضة منوره امام رضا(ع) از همان روز اول متولی و خادم داشته و در خارج از قصبه نوقان بوده است به طوری که بین نوقان و قبر آن حضرت مقداری بیابان و غیرمسکون بوده است. درب حرم مطهر آن بزرگوار را هنگام مغرب می بستند و به نوقان می آمدند و کسی در آنجا سکونت نداشته است و به طوری که از اخبار استفاده می شود روضه مبارکه فقط روزها باز بوده است.
روضة منوره حضرت رضا(ع) در طول تاریخ یک هزار و دویست ساله خود مورد تاخت و تاز و حملات متعددی قرار گرفته و خود آن بزرگوار در یک بیت که به قصیده دعبل خزاعی اضافه کردند از مصائب وارده بر قبر مبارک خود سخن گفتند و از حوادث و وقایعی که در آنجا پدید می آید قبل از وقوع اطلاع دادند.
گنبدی که اکنون بر فراز قبر مطهر امام رضا(ع) قرار دارد اساس آن را سلطان محمود غزنوی گذاشت و در زمان سلجوقیان شرف الدین قمی آن را تکمیل کرد و با آن که گنبد دیگری بر اساس قبل، از نو بنیاد نهاد، اینک هزار سال از عمر گنبد قبر مبارک امام(ع) می گذرد و در طول این مدت تغییرات و تحولات زیادی در داخل و نمای خارجی آن داده شده و رواق ها افزوده شده و باز هم اضافه خواهد شد.
مغولان که به خراسان حمله کردند و شهرهای این استان مرد خیز را یکی پس از دیگری خراب کردند، شهرهای ناحیه طوس را هم ویران ساختند، ولی به گنبد امام رضا(ع) دست نزده اند و از تخریب آن خودداری نموده اند، مغولانی که هزاران مسجد و مدرسه را در خراسان ویران کردند و کتابخانه ها را آتش زدند و مصاحف و کتب را در آتش انداختند، به حرم مقدس امام رضا(ع) دست نزده اند و گنبد آن سالم مانده است.
در طول یک هزار و دویست سال که از شهادت امام رضا(ع) می گذرد و امام در این خاک مدفون شده است، مردم از اطراف و اکناف و دور و نزدیک در این مقام مقدس مجاور شدند و در کنار روضه مقدسه به کسب و کار و زندگی مشغول گردیدند. آنها که اهل دنیا بودند سود مادی بردند و کسانی که اهل آخرت بودند از برکات معنوی آن حضرت بهره مند شدند.
منزل حمید بن قحطبه و کاخ فرمانداری طوس به روضه رضویه تبدیل شد و دهکده سناباد نام مشهد الرضا به خود گرفت و قصبة نوغان و دهات در اطراف شهر مشهد هضم شدند و طابران شهر دیگر طوس از رونق باز ماند و همه به مشهدالرضا رهسپار شدند و آنجا به صورت دهکده ای تاریخی باقی مانده که البته آن هم بخاطر مزار حکیم ابوالقاسم فردوسی می باشد که آنجا را زنده نگه داشته است.
در طول تاریخ در این شهر صدها مدرسه و مسجد و مراکز علم و ادب تاسیس شده که هنوز تعدادی از آنها وجود دارند و مورد استفاده می باشند. در این مدت طولانی از شهر مشهد هزاران فقیه، محدث، مفسر، حکیم، فیلسوف، عارف، منجم، ریاضیدان، طبیب، ادیب، شاعر، واعظ، خطیب، قاضی، خطاط، نقاش، حجار، معمار، بنا، نجار، منبت کار، مذهّب، خاتم کار، کاشی کار و کتیبه نویس برخاستند و این همه آثار بدیع را بیافریدند.

*امام رضا(ع) در مورد زیارت اهل بیت علیهم السلام یا زیارت سایر بزرگان چه دستورالعمل هایی دارند؟
حسن بن وشاء گوید: امام رضا(ع) فرمودند: هر امامی عهد و پیمانی با دوستان و پیروان خود دارد اگر کسی می خواهد عهد خود را کامل کند و به آن وفا نماید باید به زیارت قبور آنها برود، هر کس از روی میل آنها را زیارت کند و گفته های آنان را انجام دهد امامان آنها از آنان روز قیامت شفاعت خواهند کرد.