گزارش خاکستری یوکیو آمانو، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای در پی توافق جامع هسته‌ای میان ایران و گروه 1+5 در بازه زمانی کمتر از سه ماه بر این نکته صحه گذاشت که هیچ سندی دال بر اینکه برنامه هسته‌ای ایران ابعاد نظامی داشته وجود ندارد، هر چند مدیرکل آژانس آنگونه که علی اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی کشورمان تعبیر کرده برای جلوگیری از اقدام یا پیگیری حقوقی ایران در مورد ادعای کذب آمریکا و 12 سال تحریم و فشار و حقوقی که از کشور تضییع شده پرونده سفید ایران را با گذاشتن نقطه‌هایی سیاه، خاکستری کرد تا توازنی را برقرار کرده باشد و بگوید که این ادعاها بی هیچ هم نبوده‌اند اما اقدامات ایران از حد مطالعات مقدماتی و علمی در حوزه‌های غیر مجاز فراتر نرفته است.

آنچه اکنون اهمیت دارد مسیر آینده است، مسیری همچون گزارش آژانس هر چند که نتیجه‌ای نسبتاً مطلوب داشت و به اجرای تعهد طرف‌های ایران انجامید باز هم خاکستری است.

  مسأله بی اعتمادی

از نگاه منتقدان برجام و محتوای قطعنامه روز سه شنبه شورای حکام، نقاط خاکستری این مصوبه در بندهای چهارم و پایان این ظرفیت را دارند که هر زمان به دلایل سیاسی اراده کشورهای غربی بر متوقف کردن این توافق قرار گیرد به سرعت گسترده شده و کل توافق را تحت تأثیر قرار دهند. البته موضوع بی‌اعتمادی به کشورهای آن سوی این توافق پدیده غریبی نیست و ریشه‌های تاریخی و سیاسی زیادی دارد و بر هم زدن این توافق از سوی دولتمردان آمریکا بویژه در صورت تغییر دولت در این کشور امری ممکن و حتی محتمل است که در این صورت اوضاع به شرایط فعلی باز خواهد گشت، اما برای کشورهای غربی این نکته اهمیت داشت که ابزارهای حقوقی لازم را برای چنین شرایطی تدارک ببینند.

دکتر فواد ایزدی از منتقدان برجام با چنین نگاهی به قطعنامه شورای حکام و خود توافق معتقد است هر چند قطعنامه شورای حکام پرونده مسایل گذشته را در ظاهر می‌بندد، اما امکان باز کردن پرونده‌های جدید در مورد گذشته و حال و در آینده را تا 10 سال آینده باز گذاشته است، زیرا فعالیت همه اعضای آژانس طبق «ان پی تی» زیر نظارت آژانس قرار دارد، از این رو، وقتی یک بازه 10 ساله برای ایران تعیین می‌شود به معنای آن است که موضوع پرونده ما که مباحث گذشته و حال است طبق برجام باید مورد نظارت و بازرسی و راستی آزمایی ویژه و فراپادمانی باشد. به گفته این تحلیلگر مسایل هسته‌ای این امر مانند آن است که در اتاق پرونده هسته‌ای ایران را قفل کرده باشند، اما کلید آن همواره در جیبشان باشد.

 مدل ویژه ایران

وی تأکید می‌کند: طبق این قطعنامه مبنای نظارت آژانس از این پس برجام خواهد بود که در آن ما هم پروتکل الحاقی هم تعهداتی را فراتر از پروتکل الحاقی پذیرفته‌ایم که یک مدل ویژه و بی سابقه در نوع خود است.

استاد دانشگاه مطالعات جهان می افزاید: اینکه گزارش مدیرکل و قطعنامه شورای حکام یک مدل بینابین و به تعبیر آمانو خاکستری است، قطعاً بهتر از این است که گزارشی کاملاً سیاه ارایه می‌شد، ولی ما برای رسیدن به این نقطه امتیازهای زیادی دادیم و قاعدتاً باید این پرونده کاملاً بسته می‌شد. از این رو اظهارات مذاکره کنندگان ایرانی که ابراز امیدواری می‌کردند این قطعنامه با اجماع کامل تصویب شود بسیار عجیب بود زیرا ما می‌گوییم حداقل بخش‌هایی از گزارش مدیرکل دروغ است و ما آن را نمی‌پذیریم، اما این نوع موضع‌گیری بر چیز دیگری صحه می‌گذارد؛ نگاه خوشبینانه و شیفته دولت نه با متن قطعنامه‌ها و محتوای توافق همخوانی دارد و نه با نامه مقام معظم رهبری.

  «پی ام دی» حاشیه بود

نماینده اسبق کشورمان در سازمان ملل متحد اما از دیدگاه مثبت به این اتفاق‌ها می‌نگرد و معتقد است آنچه در شورای حکام رخ داد مرتبط با پرونده موسوم به «پی ام دی»  بود که نسبت به کل پرونده هسته‌ای ایران اهمیت زیادی ندارد و اما مصوبه شورای حکام از نظر حقوقی یک دستاورد مهم بود زیرا به بهانه پرونده مطالعات ادعایی و گزارشی که مدیرکل آژانس به شکلی سیاه و سفید ارایه داده بود، اگر فضای شورای حکام مثل گذشته ضد ایران بود، آن‌ها به راحتی می‌توانستند با استناد به گزارش آمانو، قطعنامه را تصویب نکنند و آن را  برای رسیدگی‌های اضافی باز بگذارند.

دکتر علی خرم می‌گوید: این قطعنامه نه بخاطر پی ام دی بلکه به واسطه آنکه شورای حکام همه قطعنامه‌های قبلی خود را لغو کرده اهمیت دارد، زیرا با این مسأله ریشه‌ای که در سال 84 شکل گرفته و باعث شده بود فضا کاملاً ضد ایران باشد و شورای حکام پرونده ما را به شورای امنیت ارجاع دهد، کاملاً تغییر کرد. وی تأکید می‌کند، ایران می‌تواند با اتکای به این مسأله و توافق بدست آمده به سرعت با آژانس اعتماد سازی کند و موقعیت وجود دارد که زمان این اعتماد سازی را که تا 15 سال هم قید شده کوتاه کند. امکان طرح موضوعات و ادعاهای جدید در بند چهارم قطعنامه را طبیعی دانسته، می‌گوید:  این امر طبیعی است که آژانس اگر نسبت به مسأله‌ای نگرانی داشت آن را گزارش کند، اما باید توجه داشت پرونده مسایل گذشته بسته شده و این بند فقط ناظر بر اجرای برجام در آینده است، یعنی مدیرکل باید موضوع اجرای مسایل فنی و هسته‌ای در برجام را رصد و اگر نگرانی در مورد نقض برجام یا اجرا نشدن آن داشت ارایه کند وما هم این انتظار را نداریم که آژانس بخواهد درباره آینده از هم اکنون در مورد ما اعلام برائت کند

 کیلومترها صفر شده‌اند

نماینده اسبق کشورمان در سازمان ملل اما معتقد است این توافق و قطعنامه‌های صادر شده ایران را از «ان پی تی» استثنا نکرده و تنها می‌گوید ایران تا زمان مقرر در برجام زیر ذره‌بین و بازرسی خواهد بود تا آژانس اطمینان حاصل کند که فعالیت‌های ایران صلح آمیز است. 

وی می‌گوید: ما در این توافق پروتکل الحاقی را پذیرفته‌ایم که بیش از 120 کشور جهان آن را اجرا می‌کنند، همچنین ما برخی محدودیت‌ها را برای اعتماد سازی در دوره‌ای معین قبول کرده‌ایم که این مساله نیز ارتباطی با عملکرد آژانس ندارد و یک توافق سیاسی است. از این رو می‌توان گفت پرونده گذشته ما به حالت عادی برگشته اما توافق‌ها و قطعنامه‌ها درباره آینده برنامه ما مسکوت است.  به تعبیری کیلومترها الان صفر شده است.