فرهنگ- خدیجه زمانیان: این اشعار و نوحه‌ها که شامل زمزمه، زمینه، واحد و شور هستند، در فصل‌هایی متناسب با موضوعات و شب‌های مختلف ماه محرم دسته‌بندی شده‌اند تا در کنار اندازه جیبی کتاب، مناسب‌ترین حالت برای استفاده مداحان اهل بیت عصمت و طهارت در هیأت‌ها را داشته باشند.درباره کیفیت اشعار آیینی و نوحه‌ها و توجه مداحان به این اشعار با قاسم صرافان، گردآورنده این مجموعه، گفت‌وگویی انجام داده‌ایم که مشروح آن را می‌خوانید.این شاعر در انتهای گفت‌وگو از انتشار مجموعه «بیت‌های بارانی 4» در آستانه دهه فاطمیه خبر داد.

بسیاری از مداحان معتقدند که دلیل عدم رغبت آنها به اشعار آیینی که در قالب کتاب منتشر می‌شود، توجه خاص این اشعار به ویژگی‌های هنری است. این شعرها به دلیل توجه شاعرانش به زبان شعری و آرایه‌ها و تخیل، قابلیت خوانده‌شدن در مجالس را ندارند و از زبان معیار مردم به دور هستند. نظر شما در این مورد چیست؟

من فکر می‌کنم ما باید خط تعادلی را ایجاد کنیم و روی آن حرکت کنیم. خط تعادل هم این است که شعرها نه آن‌قدر از سطح درک و ذایقه مخاطب دور باشد که مخاطب نتواند با آن ارتباط برقرار کند و نه این‌قدر تحت تأثیر جذب مخاطب باشد که از ارزش ادبی کار کم شود. ما باید فضایی را رصد کنیم و در نوشتن و جمع‌آوری به دنبال ایجاد فضایی باشیم که بتواند هر 2 حالت را پوشش بدهد و اصطلاحاً اشعار، سهل و ممتنع باشند. سهل به این معنا که اشعار ساده و روان باشند و ممتنع یعنی هر کسی نتواند مثل آنها بسراید  و سرایش آنها نیاز به تخصص و ادبیات قوی داشته باشد. در شعر آیینی، ادبیاتِ قوی باید در خدمت زبان روان و سهل قرار گیرد. اگر این اتفاق رخ دهد، آثاری خلق خواهد شد که چند لایه دارد؛ آثاری که در سطح با مخاطب عام ارتباط برقرار می‌کنند و در لایه‌های عمیق‌تر نکته‌ها و حرف‌هایی برای مخاطب خاص دارند.

در حال حاضر وضعیت کتاب‌های نوحه و مراثی چگونه است؟ آیا به این سطح از تعریف شما رسیده‌اند؟

به هر حال آن شرایط آرمانی در شعر همیشه اتفاق نمی‌افتد. شعر خوب زمانی متولد می‌شود که سراینده‌اش صاحب ذوق و مطالعه کافی باشد. ضمن اینکه هر شاعر موفقی همواره شعر موفق نمی‌گوید. به همین دلیل هست که فضای فکری هیأت‌ها و مداح‌ها هنوز اطمینان کافی به این کتاب‌ها ندارند و وقتی آثار را تورق می‌کنند، شعرهایی را می‌بینند که زبان‌ سالمی‌ دارند اما مرتبط با فضای هیأت نیستند. اما با گذشت زمان می‌توان دید که شاعران دارند با توجه به نقدهای صحیح و مفید در راستای سرودن آثار بهتر تلاش‌های بیشتری می‌کنند و از طرفی، مداحان به دلیل با استقبال از اشعار فاخر، خودبه‌خود به جریان شعر هیأتی جهت می‌دهند.  

به هر حال مداحان هم موظفند که به بالا بردن ذوق عمومی‌جامعه توجه کنند.

جامعه مداحان جامعه بزرگی است. عده‌ای مداح تأثیرگذار و جریان‌ساز داریم که توجه خاصی به مفاهیم شعری دارند و در شوراهای شعری که دارند از شعرهای قوی استفاده می‌کنند اما تعداد بیشتری از مداح‌ها چنین دغدغه‌هایی ندارند و حتی اثر خوب را نمی‌شناسند. وظیفه ما به عنوان شاعر این است که بتوانیم با سرودن و گردآوری مجموعه‌های شعر خوب برای مداحان اطمینان ایجاد کنیم و همه هدف من از انتشار «بیت‌های بارانی» همین مسأله بوده است.

اما همه می‌دانیم که فعالیت‌های فرهنگی تا به نتیجه دلخواه برسد، زمان‌بر است. به هر حال من در این مجموعه تلاش کردم شعرهایی را جمع کنم که هم به لحاظ محتوا غنی می‎باشند و هم متناسب با فضای هیأت‌ها هستند و می‌توانند با این فضاها ارتباط برقرار کنند. چون من هم معتقدم که شعر فاخر حتماً شعر مناسبی برای هیأت نیست و شعری مناسب است که هم به لحاظ محتوا فاخر باشد و هم از عاطفه و تخیل سرشار باشد. در این مجموعه برای اولین بار از شعرهای جوانان شاعر مشهد هم  استفاده شده است. اشعار سیدمحسن علوی که جوان‌ترین شاعر این مجموعه است، در کنار شعرهای سید محمدرضا یعقوبی‌آل و سیدحجت بحرالعلومی ‌آمده است.

با توجه به تغییر زندگی و تفاوت نگاه مخاطب، چینش شعرها به چه صورت بوده است؟  

در این مجموعه شعرهای جوانان در کنار آثار پیشکسوتان قرار گرفته است. در انتخاب نوحه‌ها هم نگاه خاصی وجود داشت و هم به محتوا توجه کردیم و هم به سبک و ملودی تا اشعار در شکل و فرم و ظاهر جذاب و تأثیرگذار به مخاطب ارایه شود. این جذابیت در نوحه‌ها، 2 صورت دارد که یکی ملودی و سبک نوحه است و مسأله بعدی کلام است که در بحث شعر به آن اشاره کردیم.

من در این مجموعه از شعر قدما استفاده نکردم و به سمت انتخاب اشعاری رفتم که زبان امروزی داشته باشند. در چینش شعرها به مخاطب عام توجه داشته‌ام. به هر حال قرار نیست فقط برای خواننده خاص و مخاطب حرفه‌ای شعر گفته شود و تلفیق مناسب این 2 حوزه مهم است.

شاعرانی که اثر آنها در این مجموعه مورد استفاده قرار گرفته، شاعرانی هستند که در سرودن شعر آیینی و نوحه‌ها سابقه درخشانی دارند و تصاویر شعری برایشان مهم بوده است و تلاش کرده‌اند به دور از آسیب‌هایی که در این حوزه‌ها وجود دارد، شعر بسرایند؛ شاعرانی مثل احمد علوی، یوسف رحیمی‌، وحید قاسمی‌، احمد بابایی و استاد سازگار که هم محتوای شعری برایشان مهم است و هم آثارشان توانسته با مخاطب عام ارتباط خوبی برقرار کند. البته من هم معتقدم که در شعر آیینی و نوحه هنوز با جایگاه مطلوب فاصله داریم و باید تلاش بیشتری کنیم. با همین هدف در «بیت‌های بارانی4» چینش شعرها به نحوی خواهد بود که این اشعار جنبه آموزشی داشته باشند و شعر درخشان آیینی به مداحان معرفی شود.