این‌ها همه سؤالاتی است که اگر به آن‌ها پاسخ داده نشود هیچ بعید نیست آتش شوم این ملعونین دوباره از خاکستر غفلت ما شعله بکشد. اگر آنجا انگشت ندامت بگزیم دیگر هیچ فایده‌ای نخواهد داشت.
■ حرمان و یک رسالت مهم
مستند «حرمان» به کارگردانی حمید عبدالله‌زاده در سال 96 تولید شد که با پخش در جشنواره مردمی فیلم عمار مورد استقبال مخاطبین قرار گرفت.
«حرمان» روایتی جسورانه و جست‌وجوگر از داعش است که در قلب خلافت این گروه تروریستی یعنی شهر موصل ساخته شده است. این فیلم ماجرای دعوت از یک جوان کُرد سنّی ساکن در ایران به داعش است. جوانی که پسر عمویش به عضویت داعش درآمده و او را نیز ترغیب به عضویت در این گروهک می‌کند. با این حال این جوان نسبت به تبلیغات داعش تردید دارد و تصمیم می‌گیرد که به شهر موصل و قلب خلافت داعش برود تا همه چیز را از نزدیک ببیند. مستند «حرمان» سعی دارد ناگفته‌هایی را درباره این گروه تروریستی از زبان مردمی که تحت خلافت این جریان تکفیری بودند بازگو کند. شما در این مستند صحنه هایی ناب از طراحی عملیات‌ها و گفت‌وگوهای بین اعضا خواهید دید. راوی مستند «حرمان»، یک مرد جوان کرد سنی است که نسبتش بین دو جبهه در ابتدای فیلم، بی‌طرفی است و سعی دارد با جست‌وجو در شهر موصل حقیقت را کشف کند. این موضوع، تأثیرگذاری این فیلم را بسیار بیشتر کرده است و به مخاطب کمک می‌کند تا بدون پیش‌زمینه ذهنی به ماهیت گروه‌های تکفیری پی ببرد.
موضوع مهمی که در این فیلم برجسته است، نمایش نزدیکی و رفاقت شیعه و سنی است. همه مسلمانان برای نابودی یک دشمن مشترک که داعش است تلاش می‌کنند و در این راه هیچ اختلافی با هم ندارند.
■ منطقی و موشکافانه
«حرمان» که طی دو سفر 20 روزه و 15 روزه به موصل فیلمبرداری شده و کار تدوین آن 9 ماه زمان برده است، زمینه بروز خشونت و بی‌عدالتی را در نسبت با اقلیت‌های قومی و مذهبی ارزیابی می‌کند و اقبال مردم در نخستین سال بروز و قدرت گرفتن گروه تروریستی داعش را به بخشی از غفلت‌های حاکمیتی در عراق نسبت می‌دهد.
این مستند یک سؤال کلیدی مهم طراحی می‌کند؛ چه عواملی در پیدایش داعش نقش داشته‌اند؟ «حرمان» روی مسئله اقلیت‌ها انگشت می‌گذارد و تصاویری دقیق و حرفه‌ای از بروز ناعدالتی قومی و اقلیتی را به تصویر می‌کشد. عراق پس از صدام همچنان می‌تواند زمینه بروز رخدادهای تراژیکی مثل ظهور و بروز داعش همراه با خطر تجزیه طلبی باشد و نگاه مردم‌شناختی کوتاه اما موجز فیلم حرمان، می‌تواند بر مخاطبانش تأثیر فوق‌العاده‌ای گذارد که بر اساس قرائت رسمی در کشور و زاویه غیرخبری، ظهور و بروز این گروهک تروریستی را بررسی می‌کند.
فیلم زاویه دیدش را برای منصفانه بودن به سوی مناسبی هدایت می‌کند و بسیار منصفانه و با یک راوی اهل تسنن، منطق توسعه مردمی داعش را در قالب اقلیت‌ها بررسی می‌کند. نسبت‌ها در این اثر متفاوت کاملاً دقیق است؛ از یک سو ارتش‌افزایی داعش از طریق اروپا صورت می‌پذیرد و مردمانی که از تکثر غیرجامع مسیحی خسته شده‌اند و مدرنیته آن‌ها را به سوی معنویت‌های جعلی کشانده، در نهایت با معنویت جعلی داعش گره خورده‌اند. سوی دیگر ماجرا نیز اقلیت‌ها در ایران، سوریه، افغانستان و پاکستان هستند که هژمونی داعش را تشکیل می‌دهند.
در بخش مهمی از مستند حرمان خواهیم دید که داعش با ابزار تبلیغاتی رسانه‌ای مدرنی که در اختیار داشت، در ابتدا خودش را به عنوان ناجی اقلیت‌ها و اهل تسنن در عراق معرفی می‌کند و رشد این فرقه تروریستی با انگشت گذاشتن روی اقلیت‌ها توسعه پیدا می‌کند. «حرمان» دست به یک تبار شناسی منطقی در مورد اهل سنت می‌زند و بدین‌سان زیر ساخت‌های اجتماعی بحران داعش را از زوایای کاملاً میدانی بررسی می‌کند.
نکته مهم این است که راوی مستند اهل تسنن و از اهالی شهر مرزی مریوان است و کنجکاوی فراوانی نسبت به فعالیت‌های گروهک تروریستی دارد و از سوی دیگر انتخاب زاویه دید فردی که مستند را برای مخاطب روایت می‌کند، اهمیت بسیار فراوانی در قضاوت مخاطب دارد. با حمید عبدالله زاده، کارگردان جوان این مستند گفت‌وگویی ترتیب دادیم که در ادامه می‌خوانید:
■
آقای عبدالله زاده چه چیزی موجب شد تا سراغ این سوژه حساس و خطرناک بروید؟
اولین چیزی که توجه مستندساز جنگی را جلب می‌کند این است که به خط مقدم برود، اما باید در مستندسازی مان بیش از هرچیز به مخاطب فکر کنیم. وقتی می‌خواستم تولید اثری را آغاز کنم، در ابتدا مخاطب و طرز تفکر او را بررسی می‌کردم و می‌گفتم چگونه می‌توانم شبهه‌های شکل گرفته در ذهن او را جواب دهم. وقتی ما رفتیم دنبال این سوژه، زمانی بود که طرفداران داعش در ایران خیلی فعال شده بودند و تبلیغات می‌کردند. ماهم می‌خواستیم سوژه‌ای پیدا کنیم که مقایسه‌ای بشود بین الگوی خلافت موصل اهل سنت و آنچه که دنبال پیاده سازی آن در ایران بودند.
به عقیده بنده ما باید یک قدم جلوتر از جامعه باشیم و جامعه را بشناسیم و از سوژه‌های موجود در منطقه استفاده کنیم. موقعیت بحرانی بر روند مستندسازی اثر می‌گذارد و هیچ چیز در مستند جنگی دست کارگردان نیست و همه با او مخالف هستند. در هنگام مستندسازی خودم را از برخی آدم‌ها پنهان می‌کردم که نخستین آن‌ها ایرانی‌ها بودند؛ چرا که می‌خواستند همه چیز را با آن‌ها هماهنگ کنیم.
■
ساخت یک مستند جنگی چه چالش‌هایی دارد؟
اگر با فرمانده گروه‌ها هماهنگ نباشیم باید از آن‌ها پنهان شویم. همیشه چالش‌ها و سدهایی در راه مستندساز است که نباید به آن‌ها توجه کرد؛ چون تجربه می‌گوید هر تصویری بدون هماهنگی گرفته شده بهتر است و همواره سعی کردیم با گروه‌های بومی ارتباط بگیریم.
اگر مستندساز بتواند به زبان بومی لوکیشن مورد نظرش حرف بزند، مسیرش هموارتر خواهد بود. اکثر اوقات در کارهای جنگی یک بحران وجود دارد و آن هم کسانی هستند که مانع کار تولید می‌شوند.
ما از هر چیزی که احساس کنیم به قدر کوچکی در کارمان اثر می‌گذارد باید استفاده کنیم. انتخاب دیالوگ به دیالوگ اثر من بر اساس تک خطی‌ای بود که برای کارم در نظر گرفته بودم و تنها به دنبال این نبودم که کاری کنم که برای مخاطب جذاب باشد.
اما در این مستند بیشترین مشکل ما حضور آمریکایی‌ها بود. آن‌ها قبل از ورود ما حتی خبرنگارهای واحدمرکزی خبر را با فشار به ارتش عراق بیرون کرده بودند. آن موقع شهر موصل دست ارتش عراق بود.
لازم به ذکر است «برنامه به اضافه مستند» امروز ساعت 20:30 از شبکه مستند سیما پخش خواهد شد و به بررسی این مستند می‌پردازد. بازپخش آن روزهای چهارشنبه (23 خرداد) ساعت 9 و جمعه (25 خرداد) ساعت 13:30 است.
نظر شما