مریم احمدی شیروان/

«قلب نوجوان چونان زمین کاشته نشده، آماده پذیرش هر بذری است که در آن پاشیده شود. پس در تربیت تو شتاب کردم، پیش از آنکه دل تو سخت شود و عقل تو به چیز دیگری مشغول گردد»؛ کلام امیرالمؤمنین(ع) در نهج‌البلاغه که بیان می‌کند کودکان و نوجوانان، به یک برنامه صحیح زندگی نیاز دارند؛ نیازی که برآورده نمی‌شود، مگر با احیای فطرت و فراهم کردن زمینه‌های رشد و به کمال رساندن فضائل اخلاقی آن‌ها؛ و در این میان نماز کامل‌ترین پاسخ به عالی‌ترین نیاز انسان است. چگونگی روش‌ها و ارائه شیوه‌های جذب نوجوانان به تکالیف دینی و به‌خصوص اقامه نماز، بهانه‌ای شد تا با حجت‌الاسلام سیدجواد بهشتی، مشاور امور قرآنی، توسعه فرهنگ اقامه نماز و عترت وزیر آموزش و پرورش به گفت‌وگو بپردازیم.

شکل‌گیری شخصیت دینی فرد در گرو رابطه او با خداوند است

حجت‌الاسلام سیدجواد بهشتی درباره نقش مدرسه در نهادینه کردن رفتارهای دینی از جمله نماز برای نوجوانان، می‌گوید: در زمان به دنیا آمدن انسان، خداوند امکانات شناختی همچون دیدن و شنیدن را برایش فراهم کرده است. آرام آرام با رشد انسان، شخصیت او هم شکل می‌گیرد. خداوند سرشت انسان را برای حفظ یکتاپرستی آفریده است و این خانواده، مدرسه و محیط هستند که گاهی او را به بیراهه می‌برند، یعنی شخصیت بچه‌ها در چند سال اول در خانه و سپس در سال‌های نوجوانی در مدرسه شکل می‌گیرد؛ بنابراین مدرسه و خانه مأموریت دارند فرزندشان را برای رسالتی که خدا او را برای آن آفریده است، تربیت کنند. او در ادامه بیان می‌کند: بزرگان دین، نماز را ستون دین معرفی کرده‌اند. یعنی تمام وزن دین روی این ستون سوار شده است و تمرکز اصلی شکل‌گیری شخصیت دینی فرد در گرو رابطه عاشقانه، خالصانه و صادقانه با خداوند است. پدر و مادر در خانه و به دنبالش معلم، مربی و مدیر در مدرسه همه از عواملی هستند که باید کمک کنند تا این بندگی نه به صورت تصنعی و اجباری، بلکه به صورت طبیعی رشد کند. اگر رابطه بندگی انسان با خدا به صورت غیرطبیعی رشد کند، همانند گل‌های زینتی بی‌استفاده، بی‌بو و بی‌ثمر خواهد بود.

مشاور وزیر آموزش و پرورش دوره تحصیل در مدرسه را بر اساس سند تحول بنیادین به چهار دوره تقسیم کرده و عنوان می‌کند: دختران و پسران در این دوره‌های تحصیلی مختصاتی دارند که بر همان اساس باید آن‌ها را به نماز که ستون دین است، راغب کرد؛ یعنی مدرسه باید نماز را همچون عادت خوشایندی که با میل و عقل کودکان و نوجوانان سازگار است، ایجاد کند؛ اگر مسئولان مدرسه به نمازخانه کم توجهی کنند و این مکان به یکی از نامناسب‌ترین مکان‌های مدرسه تبدیل شود، آزاردهنده است و هدف اصلی را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

او در مورد ویژگی‌های نوجوان نیز عنوان می‌کند: نوجوان آرام آرام از دنیای عواطف محض به سمت عقلانیت می‌رود و دین او منطبق با عقل است. در سنین متوسطه اول و متوسطه دوم، آرام آرام روحیه پرسشگری در او شکل پیدا می‌کند و دوست دارد کارهایی که انجام می‌دهد منطق داشته باشد؛ بنابراین به صورت مداوم پرسش‌هایی را از مربیان، والدین و معلمان خود پرسیده و چرایی کارهایش را واکاوی می‌کند. این ما هستیم که باید با صبوری و مهربانی، پاسخگوی رفتن غریزه به سمت ریشه پدیده‌ها باشیم و دلایل کارها را آرام آرام و به حدی که برای مخاطب قابل فهم باشد، بیان کنیم.

در تبلیغ مسائل دینی از شیوه‌های مستقیم و غیرمستقیم استفاده کنیم

حجت‌الاسلام بهشتی با بیان اینکه امروز پس از ورود به مدارس متوجه می‌شویم پررونق‌ترین نمازها در دوره ابتدایی است و نمازها در دوره‌های متوسطه اول و دوم کمرنگ و کمرنگ‌تر می‌شوند، توضیح می‌دهد: باید کار ویژه‌ای را در دوره متوسطه انجام بدهیم و آن پاسخگویی به پرسش‌های نوجوانان است. نوجوانان می‌خواهند به صورت مستقل متوجه شوند که چرا کاری را انجام می‌دهند و این فقط مختص به نماز نیست بلکه برای مسائل اجتماعی، اعتقادی و رفتاری نیز صدق پیدا می‌کند و معلم‌ها باید پاسخگوی این نیاز باشند. با مراجعه به منابع مرتبط با عصمت، قرآن یا احادیثی که از پیامبر و ائمه(ع) به جای مانده است باید جواب پرسش‌های نوجوانان را پیدا کنیم و آن‌ها را در اختیارشان قرار دهیم. یکی از مختصات دوره نوجوانی نقش‌آفرینی است و نوجوان باید نقشی را ایفا کرده و از او قدردانی شود، به طور نمونه باید مسئولیت‌هایی را در اقامه نماز مدرسه به آن‌ها واگذار کنیم.

او در پایان و در پاسخ به این پرسش که آیا آموزش مستقیم ما را به نتیجه مطلوب خواهد رساند، به حدیثی از امیرالمؤمنین(ع) اشاره کرده و یادآور می‌شود: طبق فرموده این امام(ع) خداوند آیات کتاب خود را به هفت شکل نازل فرموده است. امرها، نهی‌ها، تشویق‌ها، هشدارها، قصه‌ها، مثل‌ها و جدل‌ها. چهار شکل از این اشکال، تبلیغ مستقیم و سه مورد دیگر تبلیغ غیرمستقیم است. پس ما در تبلیغ مسائل دینی باید از شیوه‌های مستقیم و غیرمستقیم استفاده کنیم. هر کدام از آن‌ها تأثیر خود را دارند اما شکل و جایگاه استفاده از آن را باید خودمان تشخیص داده و انتخاب کنیم.