برای دستیابی مطلوب به این اهداف و سیاست‌ها، چه راهکارها و زیرساخت‌هایی در این سازمان اندیشیده شده است؟ برای دریافت پاسخ این پرسش، در ادامه برش‌هایی از گفت‌وگوی خبرنگار قدس با «دکتر محمد سهیلی» معاون طرح و برنامه سازمان علمی و فرهنگی آستان قدس رضوی را دنبال کنید. وی دارای مدرک دکترای رشته مدرسی معارف اسلامی است.

در سند سیاست‌های کلان آستان قدس رضوی چه اهداف و سیاست‌هایی در حوزه فعالیت سازمان علمی و فرهنگی تدوین شده است؟

سرفصل‌های اصلی و مورد دغدغه تولیت معظم آستان قدس رضوی در خصوص سازمان علمی و فرهنگی مربوط به ارتقای اثربخشی و تأثیر فرایند زیارت بر زائران است که البته یکسری اصول دیگر هم مطرح است. از طرف دیگر، بایستی خدمات و محصولات علمی و فرهنگی برای ارائه به مخاطبان هم از کمیت قابل توجه و هم از اثرگذاری مناسب بر مخاطبان برخوردار باشد. در همین راستا از وجود ظرفیت‌های علمی، آموزشی و پژوهشی مناسب در این سازمان در جهت تحقق تمامی مأموریت‌های آستان قدس رضوی در حوزه‌های علمی، فرهنگی، زیارتی و... استفاده می‌کنیم. یک ویژگی این سازمان این است که مأموریت‌های آن تنها منحصر به خود مجموعه سازمان علمی و فرهنگی نیست بلکه تمام یا بیشتر بخش‌های دیگر آستان قدس رضوی را زیر پوشش قرار می‌دهد که از آن جمله می‌توان به پشتیبانی‌های علمی و فرهنگی آستان قدس اشاره کرد. جنبه دیگر مأموریت‌های این سازمان، فراهم آوردن ظرفیت و محیط مناسب برای تأثیرگذاری در فضای بین‌الملل است. در همین سند سیاست‌های کلان آستان قدس، پنج اصل و ۳۷ سیاست برای سازمان علمی فرهنگی تدوین شده است که مهم‌ترین این اصول ‌عبارت‌اند از: ترویج معارف رضوی، گسترش و تثبیت آثار زیارت، ارتقای اثربخشی محصولات و خدمات فرهنگی، بسیج ظرفیت‌های علمی، آموزشی و پژوهشی در راستای مأموریت‌های آستان قدس و...، این اصول، صورت مسئله‌هایی هستند که این سازمان باید در قالب سیاست‌های مدون برای اجرای صحیح و پاسخگویی به این مسائل، چاره‌جویی کند و به نوعی این سیاست‌ها، راهکارهای پرداختن به این مسائل به شمار می‌روند.

مهم‌ترین دغدغه‌های مسئولان این سازمان مبتنی بر اجرای سند سیاست‌های کلان آستان قدس در چه مواردی است؟

مهم‌ترین دغدغه این است که ما در زمینه اجرای مأموریت‌های خود، باید گستره جغرافیایی مناسبی برای ارائه خدمات و محصولات شامل: مجموعه آستان قدس رضوی، حرم مطهر امام‌رضا(ع)، شهر مقدس مشهد، استان خراسان بزرگ، کشور جمهوری اسلامی ایران و در عرصه بین‌المللی و جهانی داشته باشیم.

ما باید ابتدا برای اثرگذاری مطلوب در جامعه کشور خودمان از لحاظ فرهنگی برنامه‌ریزی کنیم، به نحوی که حداقل بتوانیم حدود ۵ تا ۱۰ درصد مخاطبان یعنی زائران و مجاوران را در برنامه‌های فرهنگی زیر پوشش قرار دهیم. نکته بعدی این است که به سازوکارها و فناوری‌های مناسب مجهز شویم تا بتوانیم تأثیر مطلوب را بر مخاطبان بگذاریم. یکی از این الزام‌ها، بهره‌گیری از فناوری‌های فرهنگی است. فناوری‌های فرهنگی، شیوه‌ها، روش‌ها، قالب‌ها و ابزار مناسب برای تأثیرگذاری مطلوب بر مخاطبان مشخص و مورد نظر را ارائه می‌کند.

دغدغه سوم، مربوط به تثبیت و پایدارسازی برنامه‌های فرهنگی است که مستلزم برخورداری این برنامه‌ها از توجیه اقتصادی و رویکرد خودگردانی است، یعنی اجرای برنامه‌ها نباید مستلزم دریافت کمک، یارانه و... از سوی نهاد آستان قدس رضوی به صورت همیشگی و دائمی باشد، بلکه این برنامه‌ها در آینده توسط تشکل‌های مردمی، مؤسسه‌های دانش‌بنیان و مجموعه‌های عمومی و دولتی انجام می‌شود که باید انجام آن توسط این گروه‌ها، نهادها و مؤسسه‌ها استمرار یابد. این موضوع مستلزم بهره‌گیری از صنایع فرهنگی و توجه مناسب به اقتصاد فرهنگ است.

دغدغه چهارم، محدودیت منابع و توانمندی‌های موجود است؛ به عبارت دیگر، باید با توجه به امکانات تخصیص یافته به این سازمان بتوانیم به بیشترین میزان قابل قبول در راستای اجرای هر چه بهتر و بیشتر اهداف و سیاست‌های تدوین شده در این سند دست یابیم. البته همین سیاست‌ها و اهداف، خود بیش از ۵۰ درصد از مأموریت‌ها، چشم‌انداز و اهداف کلان آستان قدس رضوی است و دغدغه‌های دیگری هم مورد نظر بوده که از حوصله این مصاحبه و بحث ما خارج است.

خب چه موارد مهمی برای دستیابی مطلوب به این سیاست‌ها باید مورد نظر مسئولان سازمان علمی و فرهنگی قرار گیرد؟

محور نخست، تلاش برای تحقق زیارت مطلوب است. زیارت مطلوب در اینجا به معنای زیارتی است که تأثیرگذاری مطلوب در حوزه‌های فردی، اجتماعی و تمدنی داشته باشد و این زیارت می‌تواند منجر به تقویت سرمایه اجتماعی آستان قدس رضوی شود. نکته بعدی، ترویج فرهنگ و معارف رضوی است به این معنی که ما بتوانیم الزام‌های این فرهنگ و معارف امام‌رضا(ع) را در سبک زندگی دینی، دستیابی به جامعه انقلابی و زمینه‌سازی تحقق حکومت مطلوب و تمدن نوین اسلامی فراهم سازیم. دستیابی به این الزام‌ها مستلزم فرایندهای پیچیده فرهنگی و اجتماعی است که در لایه‌های مختلف برنامه‌ریزی شامل: آموزش و توانمندسازی، بهبود فرایندها، توسعه سازمانی، توجه به مخاطبان (زائران و مجاوران) و شکل‌گیری تغییرات اجتماعی تعریف می‌شود.

سازمان علمی و فرهنگی چه ظرفیت‌هایی را برای دستیابی به سیاست‌ها در اختیار دارد؟

مهم‌ترین ظرفیت‌های این سازمان برخورداری از مؤسسه‌های فرهنگی است مانند: دانشگاه علوم اسلامی رضوی، بنیاد پژوهش‌های اسلامی، دانشگاه بین‌المللی امام رضا(ع)، بنیاد  فرهنگی رضوی، مجموعه مدارس امام رضا(ع)، مرکز قرآن کریم، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد، مؤسسه چاپ و انتشارات، شرکت به‌نشر و مؤسسه آفرینش‌های هنری. در واقع برای کارهای فرهنگی و علمی ما هم از ظرفیت‌های آموزشی قابل توجهی برخورداریم و هم ظرفیت انجام کارهای هنری را داریم. همچنین ظرفیت قابل توجهی در کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس وجود دارد که توانسته است یک مرکز استنادی را در سطح جهان اسلام مطرح کند. همین طور باید از مؤسسه فرهنگی و بقاع متبرکه آستان قدس رضوی یاد کرد که هم به اجرای برنامه‌های گسترده فرهنگی می‌پردازد و هم ظرفیت اماکن مذهبی و بقاع متبرکه را به صورت منسجم و هماهنگ به کار می‌گیرد. مجموعه این مؤسسه‌های فرهنگی توسط ستاد سازمان علمی و فرهنگی آستان قدس رضوی مدیریت می‌شوند.

در سیاست‌های این سند، چه نقشی برای عموم مردم، جامعه نخبگان، شرکت‌های دانش‌بنیان، تشکل‌های مردمی(سمن‌ها) و... دیده شده است؟

اساساً تأثیرگذاری فرهنگی مبتنی بر ظرفیت‌های مردمی و نهادهای عمومی شکل می‌گیرد. به این معنی که نقش دولت و دستگاه رسمی و حکومتی حداکثر ۳۰ درصد و در زمینه ایجاد زیرساخت‌ها و پشتیبانی از فعالیت‌های فرهنگی است، اما تأثیرگذاری فعالیت‌های فرهنگی به معنای تغییر نگرش و رفتار در حوزه فعالیت‌های گروهی و متکی بر نقش‌آفرینی مجموعه‌های غیردولتی خواهد بود. بنابراین عموم مردم و جامعه نخبگانی، شرکت‌های دانش‌بنیان، سمن‌ها (NGOها) نقش مهمی در رسیدن به اجرای مطلوب این سیاست‌ها دارند که بروز و  ظهور عینی آن در زمینه‌های کادرسازی تخصصی، جلب مشارکت تشکل‌ها و سمن‌ها، شبکه‌سازی نخبگان و صاحبنظران، جریان‌سازی فرهنگی، تقویت اقتصاد فرهنگ و صنایع خلاق متکی بر سرمایه‌های عمومی و مردمی و... خواهد بود.