انتخاب شیوه معتدل و راه میانه در زندگی، یکی از مهمترین شیوه ها و سلوک زندگانی پربرکت امام هشتم شیعیان امام رضا(ع) محسوب می شود. انتخاب این شیوه زندگی از سالم ترین برنامه های اقتصادی در امور زندگی است که می تواند به عنوان یکی از پیش نیازهای تحقق جهاد اقتصادی در سطح جامعه و کشور قرار گیرد.

برگزاری کنفرانس ملی امام رضا(ع) و علوم روز توسط دانشگاه بین المللی امام رضا علیه السلام بهانه ای است تا در گفتگو با دکتر عادل پیغامی عضو هیأت علمی دانشگاه امام صادق علیه السلام به علل تحریم شیوه های نامتعارف کسب درآمد در اسلام بپردازیم.

اخلاق و اقتصاد پیوندی ناگسستنی دارد و فعالیتهای اقتصادی انسانی برپایه باور تکلیف و مسئولیتهای خدایی استوار شده است. بفرمایید امام رضا (ع) در این خصوص چه رهنمودهایی دارند.

سیره اقتصادی امام رضا(ع) تشخص خاصی در مقابل سیره سایر ائمه و سیره اقتصادی نبی مکرم اسلام(ص) ندارد و همه نور واحدی هستند و هر 14 معصوم مفسر قرآن هستند و یک سیره اقتصادی مطلوب دارند و آنچه در دیدگاه منش و سیره معصومین(ع) آمده همه مفسر همان دیدگاه اقتصادی اسلام و سیره های اقتصادی و سبک زندگی اقتصادی در همه فرمایشات ائمه مطرح است. اما نگاه خاص به مسئله انفال، مالکیت ها، تجارت ها و عقود بین انسانی توجه به مستضعفان و ضعفا در سیره و روش همه آنها هست. البته گاهی مقتضیات زمان و مکان رهنمودهای خاصی را به ما رساندند که چه بسا مقتضیات ظرف زمان و مکان معصوم(ع) دیگر به این شکل میسور نبود.

راهکار امام رضا(ع) برای حل مشکلات اقتصادی همان راهکار های قرآنی است. قرآن در آیه 66 سوره مائده می فرماید اگر مردم دین دار به کتاب های آسمانی عمل می کردند از برکات آسمان و زمین بهره مند می شدند اما متاسفانه برخی از آنها امت مقتصده هستند و بیشترشان بد عمل می کنند.

رفتارهای نامتعارف اقتصادی که برخلاف موازین دین است چه ضررهایی را می تواند به همراه داشته باشد؟
ربا یکی از جرائم غیر مشهود در جوامع مختلف بشری اعم از مسلمان و غیرمسلمان است و به نوعی سد راه آحاد و رشد اقتصادی گروهی از افراد جامعه می‌شود. حضرت زمانی که از حکمت حرمت ربا از ایشان سئوال شد فرمودند ربا حرام شد تا مانعی در مسیر رفتارهای معروف انسانی نباشد. انسان ها در رفتارهایشان می خواهند کار معروفی انجام دهند و فطرت انسان به این سمت اختصاص دارد. ربا می تواند بروز رفتارهای معروف را در انسان ها مانع شود. این یک تعریف ساده شده است.

ربا سنن حسنه‌ای مثل قرض‌الحسنه را که در دین مبین اسلام بر آن بسیار تأکید شده است، مظلوم واقع کرده و منجر به فراموشی آنها شده و به در عوض مسائلی مثل فساد اخلاقی، رواج تنبلی و بی‌بندوباری اقتصادی را به همراه داشته است.

قرض الحسنه یکی از مصادیق معاریف و معروف هاست . ما در ادبیات اقتصادی رفتارهای بین انسان ها را در قالب همکاری نوع دوستی و ایثار می بینیم و به لحاظ تئوریک در علم اقتصاد با مدل های ریاضی می توان اثبات کرد وجود هر گونه نرخ رجحان زمانی در مبادلات پولی که اسمش در ادبیات فقهی ما ربا گفته می شود، مانع شکل گیری رفتارهای مبتنی بر همکاری و ایثار و نوع دوستی است.

وجود هر گونه از این رجحان پولی یا نرخ تنزیل اجتماعی در رفتارهای ذهنی رفتارهای انسانی منجر می شود که رفتارها در مبادلات روزمره انسان ها به سمت رقابت و نزاع برود و این صرفا به مسائل اقتصادی یا مالی محدود نمی شود.

مفهوم جهاد اقتصادی در سیره ائمه اطهار(ع) چگونه تعبیر می شود؟

به نظر می ‌رسد ما می ‌توانیم در یک سه گانه‌ امور و تعالیم این بزرگواران را تقسیم بندی کنیم و از فرمایشات و تعالیمشان در عرصه اقتصاد چه نظریه پردازی اقتصادی و چه سیاست‌گذاری اقتصادی بهره‌مند شویم. عقاید، اخلاق و احکام خلاصه سه گانه ‌ای از این امور است و آنچه که در احکام است طبیعتا باید و نبایدهایی است که در فقه شرعی و بر اساس فرمایشات معصومین علیهم السلام و اجتهاد فقهای گرامی امروزه در دست ما قرار دارد.

در واقع در حوزه اصول عقاید اقتصادی نیازمند معارف معصومین علیهم السلام هستیم، به تعبیر دیگر نیز ما در طرح اقتصاد اسلامی در بحث نظریه‌پردازی، سیاست‌گذاری و چه در ساماندهی فرهنگ خانوارها و افراد و همچنین سبک زندگی همواره به شدت نیازمند به این سه گانه امور هستیم.