شهرداری‌ها معنای فرهنگ را درک نکردند
کرامت اله زیاری؛ استاد دانشگاه تهران در گفت‌وگو با ما از نقشی می‌گوید که شهرداری‌ها و دهیاری‌ها در حفظ هویت، دانش بومی و میراث فرهنگی شهرها بر عهده دارند. وی با بیان اینکه هیچ شهری در جهان بدون توجه به فرهنگ شکل نگرفته، اضافه می‌کند: با این حال به نظر می‌رسد شهرداری‌ها معنای فرهنگ را آن‌گونه که باید درک نکرده و به جز ایجاد بُعد فیزیکی توفیقی در نگهداشت فرهنگ و آداب و رسوم قومیت‌های مختلف در شهرها نداشته‌اند. 

پروفسور زیاری ادامه می‌دهد: اساس فرهنگ ایرانی اسلامی باید بر مبنای قومیت‌های مختلف باشد که هر یک فرهنگ‌های خاص خود و مؤلفه‌های مربوط به آن را از هنر و موسیقی گرفته تا پوشش، صنایع دستی، غذا و برگزاری مراسم‌ها دارند، اما در بیشتر شهرها و برخی کلانشهرها، شهرداری‌ها یک مکان نمادین به عنوان فرهنگسرا ایجاد کرده‌اند و با نصب چند بنر و پوستر که بیشتر سیاسی است و نقش مؤثری در گسترش فرهنگ ندارند، از خود رفع مسئولیت کرده‌اند. 

وی می‌افزاید: طرح‌های مدرن الگوبرداری از فرهنگ وارداتی است و توجهی به فرهنگ ناب ایرانی که هم دوره پیش از اسلام و هم طی دوره اسلامی در دنیا بی‌نظیر بوده، ندارند درحالی که شهرداری‌ها باید به اصل فرهنگ و گسترش مراکز فرهنگی توجه کنند.وی معتقد است: اگر شهرداری‌ها و دهیاری‌ها به حوزه تولید و اشتغال دانش‌بنیان وارد می‌شدند اکنون ما شهرهایی با ساختمان‌ها و سیستم خدمت‌رسانی هوشمند و روستاهایی آباد و سرسبز داشتیم.

همان‌طور که سنگاپور توانست با استفاده از دانش‌بنیان این شهر را که به اندازه قشم وسعت دارد به یک شهر کارآفرین تبدیل کند. دهیاری‌ها می‌توانند در شرایط فعلی بحران آبی با استفاده از کشاورزی هوشمند نه تنها در کاهش مصرف آب، بلکه در افزایش تولیدات کشاورزی تأثیرگذار باشند، اما مشکل اینجاست که دانش و سواد دانش‌بنیان ندارند و تا زمانی که تکنیک، مهارت و آموزش دانش‌بنیان به روستاها نرود، نمی‌توان با سرمایه‌گذاری در روستا کارخانه و صنایع متناسب با کمبود آب را ایجاد کرد و از هوشمندسازی روستاها بی‌بهره خواهیم بود و هر روز شاهد افزایش مصرف بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی و درپی آن افزایش فروچاله‌ها، کاهش تولیدات کشاورزی، تبدیل زمین‌های روستا به باغ‌ویلا و در نتیجه مهاجرت تعداد قابل توجهی از روستاییان به حاشیه شهرها هستیم.

اهمیت هویت اجتماعی شهر و روستا 
حسین اکبری، عضو هیئت علمی گروه جامعه‌شناسی دانشگاه فردوسی نیز به ما می‌گوید: برای ایجاد احساس تعلق به یک شهر و یا روستا نیازمند عناصر هویتی هستیم که این عناصر می‌تواند عناصر کالبدی مثل ساختمان‌ها، میدان‌ها و خیابان‌ها و یا عناصر غیرمادی مثل سنت‌ها، آیین‌ها و جشن‌ها باشد. هرچه این احساس هویت اجتماعی در افراد قوی‌تر باشد، آن‌ها بیشتر در فرایندهای مختلف اجتماعی شرکت می‌کنند.

این جامعه‌شناس اضافه می‌کند: یکی از وظایف شهرداری‌ها در همه دنیا ایجاد عناصر کالبدی و فیزیکی است تا شهروندان بتوانند با تقویت این عناصر در نظام اجتماعی شهری و پررنگ کردن عناصر غیرمادی، به شهر خود احساس تعلق کرده و به عنوان یکی از لایه‌های هویتی، در معرفی خود از آن استفاده کنند.وی تصریح می‌کند: البته از سوی دیگر شهرداری‌ها می‌توانند نقشی تخریبی در شهرها ایفا کنند، چنان‌که طی ۵۰سال گذشته در برخی از شهرهای کشور بسیاری از عناصر فرهنگی شهرها به‌واسطه توسعه مناطق مختلف از بین رفته است و دیگر وجود ندارد. 

نقش دهیاری‌ها در صیانت از میراث فرهنگی

موسی عنبری؛ جامعه‌شناس و استاد دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران نیز در خصوص نقش دهیاری‌ها در صیانت از هویت، کالبد، دانش بومی و میراث فرهنگی و اجتماعی روستاها می‌گوید: دانش بومی و سنتی روستاییان نتیجه تجربه هزاران سال مردم روستا و اجتماعات محلی است که به صورت آزمون و خطا نتایج دقیقی بدست داده و از نسلی به نسل دیگر منتقل شده است. بنابراین نباید به بهانه به‌روز کردنِ دانش روستاییان، دانش بومی و فرهنگی آن‌ها را کنار بگذاریم.

نویسنده کتاب «جامعه روستایی؛ ابعاد تغییر و توسعه در جامعه روستاییان ایران» اضافه می‌کند: واگذاری نقش‌های سازمانی و اجرایی متعدد به دهیاری‌ها موجب شده نگاه بیشتر دهیاران به مدیریت روستا به نگاهی سازمانی و بروکراتیک تبدیل شود؛ یعنی خدماتی مشابه آنچه در شهرها عرضه می‌شود را وارد روستا نموده و هدف اصلی خود را در تبدیل روستاها به شهرهای کوچک تعریف کنند که این اهداف با حفظ هویت و دانش بومی روستا در تعارض است و یکی از دلایل مهاجرت روستاییان به شهرها محسوب می‌شود.

این عضو هیئت علمی دانشگاه تهران با اشاره به تفاوت زیست روستایی با زیست شهری، می‌گوید: مدل‌های توسعه روستایی باید به‌گونه‌ای باشد که زیست روستایی را تغییر ندهند زیرا در زیست روستایی دانش بومی و فرهنگ خاص روستا وجود دارد و باید روستاییان همچنان به دانش‌های پیشین خود توجه کنند و آداب و رسوم و باورهای سنتی هم‌افزای خود را داشته باشند چراکه این رسوم و باورهاست که تاکنون موجب اعتماد اجتماعی درون گروهی بین روستاییان شده و روستا را سرپا نگه داشته‌اند. بنابراین باید بین فناوری و دانش بومی روستاها هماهنگی ایجاد کرد تا روستاها با اتکا به فرهنگ و دانش بومی پایدار بمانند.

خبرنگار: اعظم طیرانی