باید به این نکته توجه داشت گفتمان‌هایی که امام رضا(ع) با ادیان و قوم‌های مختلف داشتند، تنها بعد فرهنگی ندارد و از در همه عرصه‌ها قابل بررسی است، زیرا ایشان نه تنها به عنوان رهبر دینی و اخلاقی شیعیان، بلکه به عنوان ارائه‌کننده نظریه امامت و ولایت به بررسی تمام ابعاد و زوایای مسئله رهبری در اندیشه سیاسی پرداختند. امام رئوف با استفاده از هر فرصتی، سؤال‌ها و شبهه‌ها درزمینه امامت و ولایت ائمه(ع) را پاسخگو بودند، به‌گونه‌ای که مردم، محوریت سخن و پاسخگویی در حوزه اعتقادها و احکام را امام رضا(ع) می‌دانستند تا آنجا که نظر ادیان مختلف را به لحاظ صحت و سقم به ایشان ارائه کرده و در پاک‌سازی اندیشه‌ای سایر ادیان از ایشان کمک و استدلال می‌خواستند، این موضوع می‌تواند الگویی مناسب برای مردم باشد تا از ساده‌ترین ارتباطات خود با اطرافیانشان گرفته تا رفع مشکلات فرهنگی، گفتمان امام رضا(ع) را اسوه خود قرار دهند.
با توجه به اهمیت الگو گرفتن از گفتمان دینی امام هشتم(ع) در جامعه به سراغ دکتر احد فرامرزقراملکی، رئیس بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی رفتیم و او در این گفت‌وگو به ابعاد مختلف گفتمان دینی امام رضا(ع) پرداخت که در ادامه مشروح آن را می‌خوانید.
چرا گفتمان امام رضا(ع) می‌تواند الگوی بشریت باشد؟
در حقیقت فعالیت‌هایی که امام رضا(ع) در طول زندگیشان داشتند موارد خاصی دارد که باید هر کدام از آن‌ها را تحلیل کنیم.
یکی از این موارد مناظرات امام رضا(ع) با ادیان مختلف است که یک عنصر تمدنی ایجاد کرده و برای ما الگو است. امروزه قوام و پایه زندگی همه مردم به‌ویژه جوانان، گفتمان هوشمندانه و اثربخش است. امام رضا(ع) الگوی گفتمان هوشمندانه محسوب می‌شوند زیرا به ما یاد می‌دهند چگونه با مخالفانمان گفت‌وگوی خوب و تأثیرگذار داشته باشیم، از این رو باید راهی پیدا کنیم تا این گفتمان‌ها را برای جامعه الگوسازی کنیم. زندگی امام رئوف(ع) می‌تواند اسوه و مدلی برای گفت‌وگوهای اثربخش باشد.
امام رضا(ع) در گفتمان خود از چه سبکی استفاده می‌کردند که امتیاز ویژه‌ای محسوب می‌شود؟
امام رضا(ع) به جای خشونت با مخالفان خود، با استفاده از سبک ارتباطی زندگی که حاوی احترام متقابل و صداقت است، با آن‌ها گفتمان کرده‌اند؛ این موضوع می‌تواند الگویی اثربخش باشد. ایشان در این گفتمان‌ها به همگان نشان داده‌اند احترام اصیل متقابل تا چه اندازه در برخورد با افراد مهم است.
در روایاتی که از امام رضا(ع) موجود است، ایشان به چه مواردی در ابعاد مختلف گفتمان اشاره داشتند؟
در روایتی امام رضا(ع) می‌فرمایند در ۲۴ ساعت به صورت منظم کار، عبادت و تفریح قرار دهید؛ این می‌تواند الگوی مهمی برای جامعه باشد. ایشان در این روایت به این نکته اشاره داشتند که زندگی را یک‌جانبه ندانید.
آیا از سیره و گفتمان امام رضا(ع) در همه ساحت‌ها می‌توانیم الگو بگیریم؟
بله، البته اسوه بودن ایشان جهات مختلفی دارد، امام رضا(ع) در تعامل با خانواده، دولتمردان، کودکان و... می‌توانند اسوه و الگوی ما باشند.
چه تعریفی برای گفتمان وجود دارد و پایه و اساس این گفتمان را چه موضوعاتی دربرمی‌گیرد؟
گفتمان عبارت است از یک هویت جمعی حاکم بر یک گروه اجتماعی که این گروه کم و بیش در این هویت جمعی مشترک هستند. اگر این تعریف را قبول کنیم براین اساس، این پرسش ایجاد می‌شود که آیا امام رضا(ع) به دنبال این بودند که یک حکومت راسخِ جمعی را ایجاد کنند یا خیر؟ اگر گفتمان دینی و اسلامی را شبیه به یک خیمه بدانیم، قوام این خیمه به ستون آن است، در آموزه‌های امام رضا(ع)، ایشان بحث امام را به عنوان پایه، اساس و ستون این خیمه عنوان کردند.
تفاوت میان گفتمان امام رضا(ع) با نحوه ارتباط حاکمان سیاسی آن زمان با مردم چیست؟
ایشان در یکی از روایات فرمودند: اگر مردم زیبایی‌های کلام ما را درک کنند به سمت ما می‌آیند؛ در مقابل اگر بخواهیم نحوه تفکر فرعون را که قصد داشت مردم سرزمینش را به سمت خود بیاورد مقایسه کنیم، متوجه می‌شویم فرعون با تحقیر کردن قوم خود موفق شد مردم را به سمت خود ببرد، اما امام رضا(ع) گفتمان دینی را مبتنی بر فهم و درک مدنظر داشتند، ایشان گفتمان دینی را مبتنی بر پیروی و زورگویی نمی‌دانند، بلکه براساس دانش و معرفت پیش می‌بردند که این موضوع از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
امام رضا(ع) چه عناصر یا محورهایی را در گفتمان دینی مدنظر داشتند؟
نخستین عنصر، عدالت است. در روایتی آمده: مردم از امام رضا(ع) می‌پرسند آیا پروردگار نیز تکلیف فوق طاعت (دستوری بدهیم که فرد خارج از توانش است) دارد؟ ایشان پاسخ می‌دهند: خیر، خداوند عادل‌تر از این است؛ این موضوع نشان می‌دهد امام رضا(ع) گفتمان دینی و اسلامی را براساس عدالت انجام می‌دادند.
از سوی دیگر ایشان در دوره‌ای می‌زیستند که قلمرو کشورهای اسلامی وسیع شده بود و دوران طلایی بنی‌عباس بود. این دولت به دلیل حاکمیت و قدرت می‌توانست گفتمانی با عنوان اسلامی تشکیل دهد، بنابراین برای امام رضا(ع) مهم بوده که گفتمان‌ها را با توجه به همزیستی مسالمت‌آمیز و همراه با احترام به طرف متقابل انجام دهند. در آن دوران کثرت، تفاوت و اختلاف فراوان بوده، ایشان این اختلاف‌ها را نوعی به رسمیت شناختن همزیستی مسالمت‌آمیز کردند.
بنابراین، حضرت با یک گفت‌وگوی اثربخش و وحدت مبتنی بر همزیستی و عدل همراه با توجه به بنیان‌های انسانی که شامل حقیقت، عدالت و خردورزی است با ادیان و قومیت‌های مختلف به صحبت می‌نشستند. همچنین براساس فرمایشات امام رضا(ع) ستون گفتمان اسلامی امامت است، امامت واسطه میان وحی الهی و انسان‌ها بوده و هویت وحی نه تنها با انسانیت ناسازگار نیست بلکه همه نیازهای انسان‌ها را پوشش می‌دهد.
خبرنگار: مهدیه قمری
نظر شما