به گزارش قدس آنلاین، محمد ابن جمال الدین مکی عاملی، دانشمند و فقیه تراز اول شیعی در قرن هشتم قمری است که در سال ۷۳۴، در روستایی در جنوب لبنان به دنیا آمد. فقیهی که عالمان دینی هنوز هم به رشادت‌های علمی او مدیونند.

خانواده شهید اول

در بین علما و فضلا کمتر کسی پیدا می‌شود که همچون شهید اول، خانواده‌ای تماما دانشمند و فاضل داشته باشد.

پدر او از فقهای بزرگ زمانه بود و حتی همسر، دختر و سه پسر او نیز مجتهد بودند. گفته می‌شود که شهید، زنان و دختران را در برخی مسائل خاص به دختر خود ارجاع می‌دادند.

بنابراین شهید اول نه تنها یک شخصیت ممتاز، بلکه خانواده‌ای دانشمند و فرزانه داشته و در دامان آن به درجات بالا رسیده است.

شخصیت و جایگاه علمی شهید اول

جایگاه علمی شهید اول را می‌توان در سه بعد به صورت اجمالی بررسی کرد.

اساتید
یکی از مهم‌ترین اساتید این دانشمند فقه، فخر المحققین فرزند علامه حلی بود که شهید بهره علمی بسیاری از این شخصیت برده‌اند. علاوه بر فخرالمحققین، وی نزد خواهرزاده‌های علامه حلی، یعنی سید عمادالدین و ضیاءالدین نیز به علم اموزی و کسب دانش مشغول شده بود؛ همچنین در فلسفه پیرو مکتب خواجه نصیرالدین طوسی بوده و با واسطه شاگران ایشان به حساب می‌آید.
تمامی اساتید شهید، به نوعی از شاگردان علامه حلی به حساب می‌آیند، بنابراین در این بعد از شخصیت علمی شهید می‌توان گفت که تفکر و مکتب علامه حلی تا حد زیادی بر تفکرات و آراء ایشان تاثیرگذار بوده است.

شاگردان
شهید اول به نقاط مختلف سفر کرده و به جمع‌آوری تجربیات و آراء دانشمندان اهل سنت و تشیع پرداختند و برای جامه عمل پوشاندن به این اندوخته‌ها، به تاسیس مدرسه و تربیت شاگردان پرداختند. از مهمترین شاگردان ایشان می‌توانیم به مقداد بن عبدالله سیوری، معروف به فاضل مقداد اشاره کنیم.

آثار
یکی از مهم‌ترین نکاتی که می‌تواند مارا با شخصیت علمی بزرگ شهید اول آشنا کند، آثاری است که از ایشان به جا مانده است؛ آثاری قابل توجه و تامل در تاریخ تشیع که مهم‌ترین ان کتاب لُمعه است. کتابی که این عالم بزرگ، به گواه روایات تاریخی، در هفت روز نگاشته است. کتابی که هنوز هم یکی از اصلی‌ترین منابع فقه شیعی در حوزه‌های علمیه به شمار می‌رود.

شرایط اجتماعی

دوران زیست شهید اول در دمشق، مصادف بود با ایام حکمرانی ممالیک بر مصر و شام که اقدامات زیادی جهت سرکوب شیعیان و از بین بردن اعتقادات آن‌ها انجام دادند. در آن دوران که شیعیان جرآت عرض اندام و ابراز عقاید نداشتند، عالمی فرزانه دانشمند مانند شهید اول برای کمک به جامعه شیعه، راهی جز تقیه نداشت. در آن دوران، هرآنچه که به تالیف و تربیت شاگر می‌پرداختند تماما در خفا و پنهانی صورت می‌گرفت. خود ایشان درخصوص تالیف کتاب لمعه اینطور بیان کرده بود: وقتی آغاز به نوشتن کتاب لمعه کردم بیم آن داشتم که فردی از متعصبان وارد شود و ببیند، اما از لحظه شروع تا پایان کتاب هیچ یک از آنان بر من وارد نشدند و این از الطاف غیبی الهی بود.

شهادت

در دوران پر از خفقان و ارعاب برای شیعیان، بودند افراد متعصب و منحرف که برای زیر سوال بردن شخصیت شیعیان اقدامات زیادی می‌کردند. یکی از شاگردان خود شهید، به نام محمد یالوشی، بعد از اختلاف نظری که با ایشان پیدا کرده بود، اقداماتی منحرفانه انجام داد و فرقه‌ای تحت عنوان یالوشیه پایه‌گذاری کرد. یکی از افراد همین فرقه، به سبب کینه‌ای که از شهید اول به دل داشت، تهمت‌های ناروا و تفرقه‌افکنی را به ایشان نسبت داد و با جمع کردن دیگر پیروان این فرقه انحرافی، در نزد حاکم دمشق به ارتداد و کفر او شهادت دادند. بدین سبب وی را دستگیر و حدود یکسال در قلعه دمشق زندانی کردند.

با طولانی شدن حبس شهید اول و بالا گرفتن صدای طرفداران و پیروان او، حاکم دمشق با کمک پیروان یالوشیه، برای تخریب چهره شهید اول نزد مردم، گزارشی دروغین از اقدامات کفرآمیز و تفرقه انگیز وی تهیه کردند و نزد قاضی فرستادند. قاضی با قرائت گزارش و با شهادت بیش از هفتاد نفر از دشمنان وی، در حضور مردم حکم قتل شهید اول را صادر نمود.در چگونگی به شهادت رساندن ایشان نقل شده است که سر از تن ایشان جدا کرده، سپس او را بدار آویختند و تن مبارک ایشان را سنگسار کردند. و حتی گفته شده که پیکر او را هم سوزاندند و خاکستر آن را به باد سپردند.

قصاوت و کینه‌ای که در شهادت این عالم بزرگ دیده می‌شود، نشان از شخصیت والای او و تاثیرگذاری عمیق او بر شیعیان دارد. او اولین عالم شیعه‌ای نیست که به شهادت می‌رسد اما مرتبه علمی و شهادت دردناک ایشان موجب شده تا لقب شهید اول برای او برگزیده شود.

چرا شخصیت شهید اول و کتاب لمعه در تاریخ شیعه از اهمیت زیادی برخوردار است؟

نکته قابل توجه و اعجاب انگیز در مورد کتاب لمعه این است که شهید این کتاب را در هفت روز نوشته است؛ و نتیجه آن هم کتابی شده که تا همین امروز نیز جزو منابع اصلی فقه شیعه به حساب می‌آید، کتابی که بارها صفر تا صد آن مورد نقد قرار گرفته اما نقطه ضعفی در آن یافت نشده است. این نشان دهنده شخصیت بزرگ و جایگاه علمی و دینی ویژه نگارنده کتاب است.

از دیگر ویژگی‌های منحصر به فرد این کتاب جامعیت آن در قیاس با دیگر کتب فقهی و در عین حال موجز بودن آن است.

پژوهشگران حوزه دین این کتاب را عصاره زندگی علمی شهید اول می‌دانند که بعد از کتب دیگر ایشان به نگارش درآمده است؛ درواقع هرآنچه او در طول زندگی اندوخته، در این کتاب برای آیندگان ثبت و ماندگار شده است .

خبرنگار: محدثه مودی