حمید اسدی-خبرنگار تحریریه جوان قدس : حمد بن جمال الدین مکی عاملی ( ۷۳۴-۷۸۶) مشهور به شهید اول، از فقهای شیعی قرن هشتم هجری قمری است. وی شاگرد فخر المحققین (محمد بن حسن حلی) بود و افرادی چون فاضل مقداد نزد او شاگردی کرده اند. پنجشنبه ۹ جمادی الاول روز شهادت این فقیه شیعی می باشد. نوشته زیر شرحی کوتاهی بر زندگی و احوالات این فقیه بزرگ شیعه می باشد.

ابو عبدلله شمس الدین محمد بن جمال الدین مکی عاملی معروف به شهید اول، از فقیهان مشهور شیعه و نویسنده چندین اثر فقهی معروف است. وی درسال ۷۳۴ در یکی از روستای جبل عامل به نام جزین در لبنان متولد شد

کتاب اللعمه الدمشقیه یکی از رایج ترین کتاب های درسی فقه شیعه، اثر او می باشد که به همراه شرح بسیار معروفش الروضه البهیه فی شرح اللعمه الدمشقیه قرن هاست که در حوزه های علمیه شیعه تدریس می شود و علمای شیعه به آن اهتمام بسیار داشته و شرح های متعددی برآن نوشت اند. گفت شده شهید اول این کتاب را در هفت روز نگاشته است.  همچنین پدرش جمال الدین مکی بن شمس الدین نیز از دانشمندان زمان خود بود. بنا بر آنچه در منابع آمده وی به ابن مکی، امام الفقیه، شهید اول و یا شهید شهرت دارد.

شهید اول فقه و اصول مذاهب چهار گانه اهل سنت را کامل می دانست و به مناطق مختلف سرزمین های اسلامی سفر کرد و اجازه اجتهاد از اساتید خود دریافت کرد. مکی عاملی کتابی فقهی مشهوری به نام اللعمه الدمشقیه را تالیف کرده است. او پس از ۵۲ سال سن به دست مخالفان شیعه و پس از یکسال اسارت در قلعه شام به شهادت رسید.

خانواده و فرزندان شهید اول

وی دارای سه پسر ویک دختر بود؛ رضی الدین ابوطالب محمد، ضیاءالدین ابولقاسم علی و جمال الدین ابومنصور حسن نام داشتند. هر سه پسر از پدرشان و نیز سید تاج الدین ابن معیه اجازه نقل احادیث داشتند. دختر شهید نیز به نام فاطمه مشهور به" ام حسن" بود که از دانمشندان جبل عامل بوده است. به وی لقب (ست المشایخ) داده اند. شهید مطهری به نقل از کتاب ریحانه  الادب می نویسد که بعضی از بزرگان، فاطمه دختر شهید اول را "شیخه" و" ست المشایخ" یعنی سیده المشایخ لقب داده اند. همچنین "ام علی" همسر شهید نیز فقیه و مروج معارف اهل بیت علیه السلام بود.

زندگی در دمشق و ارتباط با دانشمندان اهل سنت و ارتباط با سربداران

شهید اول مدت زیادی را در شهر دمشق زندگی کرده بود. از آنجا که این شهر مرکزی سنی نشین بود با دانشمندان اهل سنت هم نشین بوده که همین موضوع موجب نزدیکی و رابطه با آنها شده بود.

همچنین خواجه علی آخرین حاکم سربداران که ترویج تشییع امامیه در خراسان را انجام می داد و در دفاتر و سکه ها اسامی دوازده امام را استفاده می کرد به شهید اول نامه ای نوشت و وی را برای سفر به خراسان دعوت کرد؛ اما از آنجا که نمی توانست به خراسان برود کتاب العمه الدمشقیه را به نام خواجه علی موید به عنوان دستور العمل فقهی و حکومتی سربداران نوشت و این کتاب را به خراسن فرستاد تا بر اساس عمل کنند. به نقل از شهید ثانی این ماجرا چهار سال قبل از شهادت شهید اول بوده است.

داستان شهادت شهید اول

علامه امینی داستان شهادت شهید اول را به نقل از کتاب الولوه این چنین نقل می کند :که در دوره سلطنت سیف الدین برقوق، یوسف بن یحیی و تقی الدین جبلی به او تهمت زده شد و علیه اوگزارشاتی نوشتند و عقاید وی را فاسد معرفی کردند. همچنین ۷۰ نفر که از وی کینه داشتند نیز در جلسه ای بر علیه او شهادت دادند؛ نزدیک به هزار نفر دیگر نزد قاضی شهر بیروت به شهید اول مطالب خلاف واقع نسبت دادند. به همین دلیل او را به یک سال زندان محکوم کردند.

این شهادت نامه ها  به دمشق نزد قاضی عباد ابن جماعه فرستاده شد و او قاضی شام، برهان الدین مالکی را مامور رسیدگی کرد. قاضی مالکی صورت جلسه دادگاه را برای وی قرائت کرد ولی شهید اول نپذیرفت و تکذیب کرد؛ حتی از خود نیز دفاع کرد ولی شاه سخنان او را نپذیرفت و حکم را به قاضی مالکی ارجاع داد؛ او وضو گرفت و دو رکعت نماز خواند و سپس حکم اعدام را صادر کرد.

شهید اول که در آن زمان ۵۲ سال سن داشت در پنج شنبه ۹ جمادی الاول ۷۸۶ هجری قمری در قلعه شام اعدام شد. شیخ حر عاملی درباره چگونگی کشتن وی نوشته است : شهید را اول با شمشیر کشتند، بعد به دار آویختند و سپس سنگسار کردند و در نهایت جنازه اش را سوزاندند.

آثار شهید اول

شهید اول آثار متعدد فقهی، اصولی، کلامی و حدیثی را از خود بر جای گذاشته است. مشهور ترین اثر وی کتاب اللعمه الدمشقیه است. کتاب های او در مجموعه ای با عنوان موسوعه الشهید الاول در ۲۱ جلد گرد آوری شده است که ۱۹ جلد آن شامل آثار، زندگی نامه و فهارس می باشد. برخی از آثار او به نقل از اعیان الشیعه و ریحانه الادب به این شرح است.

۱-القواعد والفوائد در فقه

۲-الدروس الشرعیه فی فقه الامامیه

۳-غایه المراد فی شرح الارشاد

۴- الرساله الفیه در نماز

۵-الرساله النفلیه در نماز

۶-الذکری در فقه

۷- البیان در فقه

۸-اربعین حدیثا

۹-کتاب المزار

۱۰ الدره الباهره

  امروزه یکی از کتاب ها و دروس پایه طلاب حوزوی کتاب اللعمه الدمشقیه می باشد که اثری بسیار با ارزش برای علوم فقهی شیعی به شمار می رود.