زلزله بم تا هفته‌ها پس از آن، تیتر و عنوان مهم رسانه‌های داخلی و خارجی شد. بسیاری از کارشناسان تحلیل‌های متفاوت خود را در خصوص آن ارائه دادند اما آنچه بیش از همه مورد نقد قرار گرفت مدیریت بحران این حادثه بود؛ موضوعی که درس‌های بسیاری را به مردم و به‌ویژه مسئولان آموخت.
درس‌های زلزله بم
بنیان‌گذار مقاوم‌سازی و مدیریت بحران کشور که دی ماه ۱۳۸۲ ریاست انجمن مهندسی زلزله ایران را برعهده داشته، در پاسخ به این پرسش که پس از گذشت ۱۹سال چه درس‌هایی از زلزله بم آموختیم، به ما می‌گوید: پیش از زلزله بم، ۳۱ خرداد ۱۳۶۹ زلزله رودبار و منجیل را تجربه کرده بودیم. تعداد تلفات و میزان خسارت‌هایی که این زلزله در چند ثانیه به بار آورد، نشان داد مدیریت و پیشگیری از خسارات زلزله بسیار حیاتی است. از این رو کشور پس از آن وارد مرحله‌ای جدی شد و فعالیت‌های بسیار خوبی را در این خصوص آغاز کرد. یکی از این فعالیت‌ها تأسیس پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله با همکاری یونسکو بود که موجب تحول در بخش دانش فنی زلزله شد. البته پس از آن زلزله بم در بافتی که از پیش احتمال وقوع آن می‌رفت رخ داد و متأسفانه تلفات بسیار سنگینی به بار آورد.
فریبرز ناطقی الهی اضافه می‌کند: سازه‌ها و تأسیسات زیر بنایی شهر بم برای مقابله با زلزله‌های خاص طراحی نشده بود و در قسمت اجرا نیز توجهی به این مهم نمی‌شد، همین مسئله یکی از دلایل میزان بالای تلفات و خسارت‌ها بود.
وی ادامه می‌دهد: با آنکه سال‌های نخستِ پس از وقوع این زلزله، دولت و مردم منطقه تلاش بسیاری را صرف اصلاح امور با حداکثر توان کردند، اما متأسفانه هنوز پس از گذشت ۱۹سال از این رخداد، مشکلات بسیاری در بم وجود دارد و به نظر می‌رسد بخش زیادی از تجربه‌هایی را که در سال‌های نخست آموختیم به فراموشی سپرده‌ایم؛ به‌طوری که می‌توان گفت شرایط فعلی کشور برای مقابله با زلزله، بهتر از شرایط آن روزها نیست و فقط تا حدودی دانش ما از زلزله افزایش یافته است و تجربه‌های بیشتری در زمینه بازسازی و مسائلی که پس از وقوع زلزله کشور را درگیر می‌کند کسب کرده‌ایم. البته این دانش پیش از وقوع زلزله بم نیز در دانشگاه‌ها تدریس می‌شد، اما به دلیل اینکه در سطح اجرایی کشور به آن‌ها مراجعه نمی‌شد، مورد بی‌توجهی قرار می‌گرفت.
تجربه‌هایی که با تغییر مدیران فراموش شد
این استاد نمونه مهندسی زلزله در ایران ادامه می‌دهد: گرچه وقتی زلزله رودبار و منجیل و همچنین زلزله بم رخ داد، مدیران کشور از نزدیک با مشکلات و کمبود امکانات مواجه شدند و تجربه‌های زیادی کسب کردند، اما از این تجربه‌ها برای زلزله‌های بعد استفاده نکردند. به‌طوری که در زلزله‌های اخیری که در هرمزگان، لرستان و سایر مناطق کشور رخ داد و ستادهای امدادی وارد عملیات شدند، در عمل کار خاصی انجام نشد و هنوز بازسازی برخی از مناطق لرستان یا کهگیلویه و بویراحمد به‌درستی انجام نمی‌شود و این نشان می‌دهد ما در مدیریت‌ها مشکل داریم زیرا با تغییر هر دولت، بسیاری از مدیران نیز تغییر می‌کنند. برای مثال کسی که تا دیروز مدیر سوانح یا بازسازی بوده با رفتن یک دولت و جایگزین شدن دولت بعدی با تمام تجربه خود کنار گذاشته می‌شود و فرد تازه‌واردی بر مسند می‌نشیند که تازه می‌خواهد تجربه کسب کند در حالی که افراد صاحب تجربه در امداد و سوانح، با تمام جزئیات آشنا هستند و اگر این پست‌ها مانند سایر پست‌های مدیریتی دستخوش تغییر و تحول شود به ضرر کشور است.
زلزله‌ای بزرگ در تهران به وقوع خواهد پیوست!
وی با بیان اینکه از ۳۰سال پیش تاکنون همواره در مورد وقوع زلزله تهران به عنوان بزرگ‌ترین فاجعه انسانی در تاریخ بشری هشدار می‌دهد، می‌گوید: بر اساس داده‌های علمی، زلزله‌ای بسیار بزرگ در تهران به وقوع خواهد پیوست؛ زیرا هر ۱۵۰سال یک‌بار در تهران یک زلزله بزرگ به وقوع پیوسته و اکنون که ۱۹۵سال از آخرین زلزله بزرگ تهران گذشته نباید خوشبین باشیم که دیگر زلزله به وقوع نمی‌پیوندد، بلکه به این معناست که انرژی زلزله بعدی در مقایسه با زلزله‌های قبلی در حال افزایش است و به همان نسبت شدت تخریب آن بیشتر خواهد بود. این موضوع حقیقتی تلخ و غیرقابل انکار است که هر روز به وقوع آن نزدیک‌تر می‌شویم و ضرورت دارد با عزمی ملی در فرصت باقی مانده مشکلات متعددی که در خصوص اجرای قوانین زلزله و آموزش‌های عمومی و ساخت‌وسازها وجود دارد، برطرف شود زیرا میزان تلفات و خسارت‌های زلزله‌ای که برای تهران پیش‌بینی می‌شود به هیچ عنوان قابل مقایسه با میزان تلفات زلزله رودبار و منجیل و زلزله بم نخواهد بود و اگر از همین امروز به فکر پیشگیری نباشیم، خسارت‌های ناشی از آن برای کشور غیرقابل جبران خواهد بود.ناطقی الهی با تأکید بر اینکه ایران کشوری بسیار آسیب‌پذیر در برابر زلزله است، می‌افزاید: ما هیچ پهنه یا شهری نداریم که در مقابل زلزله مقاوم باشد. حتی در زلزله‌هایی با قدرت ۵/۵ریشتر به ساختمان‌ها خسارت وارد می‌شود، در حالی که در گذشته زلزله‌ای با قدرت ۶/۵ تا ۷/۳ در کشور داشته‌ایم و اطمینان داریم همواره خطر زلزله در کمین است.
دزدی از مصالح در ساخت و سازها
وی با اشاره به اینکه در دهه اخیر به دلیل گرانی مصالح، مشکل تازه‌ای در ساخت‌وسازها به‌وجود آمده است، می‌گوید: چند سالی است به بهانه بهینه‌سازی، از مصالح ساختمان دزدی می‌شود به‌طوری که طراحی بر اساس آیین‌نامه‌ها آماده می‌شود، اما برخی مهندسان در مرحله اجرا به جای استفاده از ۸۴کیلوگرم آرماتور برای هر مترمربع، ۴۲کیلوگرم استفاده می‌کنند و کارفرما و صاحب ملک به دلیل اینکه قیمت مصالح برای آن‌ها ارزان‌تر تمام می‌شود، احساس خرسندی می‌کنند. در صورتی که این کاهش ۴۰کیلوگرمی فلز برای هر مترمربع به قیمت غیرمقاوم ساخته شدن ساختمان‌ها تمام می‌شود. ساختمان‌هایی که با وجود ظاهر بسیار زیبایشان ممکن است به‌مراتب از ساختمان‌های قدیمی هم در برابر زلزله آسیب‌پذیرتر باشند. در حالی که کشورهایی مثل شیلی و ترکیه که به لحاظ زلزله‌خیزی شرایطی مشابه ما را دارند در اجرای آیین‌نامه‌های ساختمان بسیار سخت‌گیرانه عمل می‌کنند و به همین دلیل در زلزله‌هایی با قدرت ۶ و ۶/۵ ریشتر هم تلفات ندارند.
خبرنگار: اعظم طیرانی
نظر شما