حرم شاه عبدالعظیم حسنی جلوه‌ای زیبا از هنر معماری ایرانی است. آنها که به زیارت حرم عبدالعظیم حسنی (ع) رفته اند از حال و هوای صمیمی و دلنشین این زیارتگاه خبر دارند. بخشی از حال و هوای این حرم مربوط به صحن ها و ور اق های زیبا و دلنشین آن است و قسمتی از جاذبه های این زیارتگاه به ساختمان ها و بناهای اطراف آن وابسته است. به طور مثال بازار متصل به حرم، یکی از بازارهای قدیمی و سرپوشیده در ایران است. این بازار را صفویان ساخته‌اند و به بازار شهر ری هم، مشهور است. باغ ها و همچنین قبرستان همجوار این آرامگاه نیز مشهور است. در ادامه به معرفی سایر بناهای اطراف این زیارتگاه می پردازیم.
مسجد جامع و مدارس زیارتگاه
مسجد جامع یکی از قسمت‌های اصلی حرم شاه عبدالعظیم حسنی است که در آن مراسم‌های مختلفی چون عزاداری سیدالشهدا، نماز روزهای عید، سخنرانی‌های مذهبی و… برگزار می‌شود. این مسجد جزو بناهایی است که هنگام توسعه حرم در دوران قاجار ساخته شده و جدا از محوطه حرم مطهر نیست. این مسجد در ضلع شمالی محوطه حرم قرار گرفته و ورودی آن از صحن عتیق است.
مدرسه امین‌السلطان یا امینیه در صحن باغ طوطی قرار دارد. این مدرسه توسط ابراهیم خان ظل‌السلطان ساخته و وقف حرم شاه عبدالعظیم حسنی شد. اما بخش زیادی از این مدرسه تخریب شده است. در مکانی که پیش از این مدرسه امین‌السلطان قرار داشت، اکنون قبرستان باغ طوطی تأسیس شده و در آن بسیاری از شخصیت‌های بزرگ شیعه به خاک سپرده شده‌اند.
حوزه علمیه و مدرسه طلاب برهان از دیگر بناهایی است که در نزدیکی حرم واقع شده است. در بنای حرم دو حوزه علمیه قرار دارد. یکی از آنها حوزه‌ای است که به جای مقبره رضا خان در اوایل انقلاب اسلامی تأسیس شد و به‌صورت شبانه‌روزی فعالیت می‌کند و امکان اقامت طلاب را نیز دارد. حوزه دیگری که در جوار حرم واقع شده، مدرسه برهان است. بنای این مدرسه که در ابتدا عتیق نام داشت، در دوران سلجوقیان ساخته شد و تا زمان پهلوی پذیرای طلاب دینی بود. اما در دوران پهلوی دیگر فعالیتی نداشت و بنای آن رو به زوال می‌رفت. بعد از انقلاب اسلامی، حاج شیخ علی‌اکبر برهان تهرانی با بازسازی آنچه از بنا باقی مانده بود، دوباره حوزه علمیه‌ای در این محل راه‌اندازی کرد. در سال ۱۳۷۰ بنا به‌صورت کامل تخریب و بازسازی شد و مدرسه علمیه نوینی در آن تأسیس کردند. ساختمان جدید مدرسه برهان در مساحت پنج‌هزار مترمربع از سال ۱۳۸۳ تاکنون پذیرای دانشجویان علوم دینی است.
موزه حرم شاه عبدالعظیم حسنی
قدمت بالای حرم مطهر سیدالکریم (ع) باعث شده است که آثار باستانی و نفیس بسیاری در حرم و اطراف آن وجود داشته باشد. به این منظور موزه ای برای نگهداری و حفظ این آثار در حرم تاسیس شده است. همچنین هدایایی از طرف شاهان و سایر مردم به این آستان تقدیم شده است که در این موزه نگهداری می شوند. در ابتدا این آثار در خزانه حرم نگهداری می‌شدند و از دسترس زائران به دور بودند. اما از سال ۱۳۸۱ موزه‌ای به وسعت سه‌هزار مترمربع در ضلع جنوب شرقی حرم راه‌اندازی شد. از آثار موجود در این موزه می توان به مجموعه درهای آستان مقدس که قدیمی‌ترین آنها مربوط به قرن ششم یا هفتم هجری قمری است، اشاره کرد. آثار دیگری که مربوط به درهای حرم هستند و در موزه نگهداری می شوند مجموعه قفل های فولادی و نقره ای کتبه داری هستند که متعلق به درها و ضریح های مطهر دو امامزداده این زیارتگاه اند. همچنین مجموعه هجاری‌هایی که شامل سردر مرمری کتیبه‌دار برجسته، سنگ مزار مقامات حکومت قاجار، سنگ یادبود مدرسه برهان و تکه‌های کاشی‌کاری حرم است، در این موزه نگهداری می شوند. آثار سفالی که همگی متعلق به حرم نیستند به همراه سکه هایی از نقره و فلوس متعلق به دوران اشکانی به همراه مدال ها و هدایایی که از سوی قهرمانان و ورزشکاران کشور اهدا شده اند نیز در این موزه نگهداری می شوند. د رکنار این اقلام منسوجاتی متعلق به حرم و همیچنین مجموعه ای از نقاشی به همراه تابلوهای خطاطی در این موزه وجود دارد.
بازار عبدالعظیم میزبان تاجران جاده ابریشم
یکی از نقاط مشترک بیشتر زیارتگاه ها شکل گیری بازار در اطراف آنها بوده است. این موضوع هم در اطراف حرم مطهر امام رضا (ع) و حضرت معصومه(س) در قم می توانید ببینید و هم اینکه در جاور امامزادگانی چون امامزاده صالح و جناب عبدالعظیم حسنی مشاهده کنید. بازارهای اطراف این امامزادگان نیز از رونق بسیاری برخورداردهستند و جز ااین که مرکز خرید سوغات هستند دارای قدمت تاریخی نیز هستند. بازار همجوار حرم مطهر سیدالکریم که به بازار شاه عبدالعظیم معروف است دارای قدمت بسیاری است و جزوء آثار ملی ثبت و ضبط شده است. این بازار دارای ساختاری متشکل از گچ، آجر، خشت و گل است. آمده است که قدمت این بازار به دوران صفویه برمی‌گردد و حدود ۵۰۰ سال قبل ساخته شده است. این بازار در دوران قاجار به دستور امیرکبیر نیز بازسازی شده است و اکنون یک چارسوق با سقفی گنبدی‌شکل دارد، سمت غربی آن به کاروان‌سرای دوقلو می‌رسد و از سمت شرق به یک میدان کوچک منتهی می‌شود. می گویند گذشته تاجرانی که در جاده ابریشم تجارت می‌کردند، محصولات خود را در این بازار می‌فروختند و از قدیم‌الایام یکی از مراکز فروش ادویه، داروهای سنتی و کالاهای تجاری بوده است اما امروزه انواع مختلف کالاها ازجمله گیاهان دارویی، ادویه، پوشاک، زیورآلات و… در این بازار عرضه می‌شود. کبابی‌ها و رستوران‌های این بازار نیز غذاهای مختلف را سرو می‌کنند و سابقه‌ای طولانی در این بازار دارند و در بین زائران مشهور هستند.
باغ هایی که نامشان باقی ست
همانطور که گفته شد در کنار حرم باغ های مشهوری وجود داشته است. یکی از این باغ ها باغ جیران است. که به نام جیران همسر ناصرالدین شاه قاجار ست و می گویند پس از اینکه همسر شاه به دلیل بیماری سل از دنیا رفت او به دلیل علاقه زیادی که به این شخص داشت باغی به همین نام را در محوطه حرم شاه عبدالعظیم حسنی تأسیس کرد. ناصرالدین شاه یکی از افرادی بود که در حرم شاه عبدالعظیم توسط میرزا رضای کرمانی کشته شد. در نهایت جسد پادشاه را در باغ جیران و در جوار همسر محبوبش دفن کردند. باغ جیران در ضلع غربی آستان قرار داشت و اکنون آثار زیادی از آن باقی نمانده است. پس از انقلاب سنگ قبر ناصرالدین شاه به خلوت کریمخانی واقع در کاخ گلستان انتقال داده شد. گنبد فرنگی که بر روی ان قرار داشت همچنان در حرم بین گنبد فیروزه ای امامزاده حمزه و گنبد طلایی اصلی موجود است. باغ طوطی نیز نام قبرستان تاریخی است که در حرم شاه عبدالعظیم قرار دارد. در گذشته این قبرستان در کنار مدرسه امین‌السلطان قرار داشت، اما بعد از تخریب مدرسه، بخش اعظمی از صحن باغ طوطی به قبرستان تبدیل شد. قبرستان باغ طوطی جزو محوطه صحن محسوب نمی‌شود و زمانی که از ضلع غربی حرم خارج می‌شوید، آن را می‌بینید. از باغ طوطی نمای زیبای حرم به چشم می‌خورد و گنبدها و مناره‌ها دیده می‌شوند. بسیاری از عکاسان هنگام عکس‌برداری از حرم، زاویه‌ای را که از باغ طوطی دیده می‌شود، انتخاب می‌کنند.
آرامگاهی برای علاما و سیاسیون
در قبرستان باغ طوطی شخصیت‌های مهمی دفن شده‌اند که در حوزه‌های مختلفی شهرت داشته‌اند. همان طور که پیش از این گفتیم رضاشاه نیز در این حرم مقبره‌ای داشته است. بسیاری از مشاهیر، شخصیت‌های سیاسی و اشراف حکومتی در محوطه اطراف حرم و به‌خصوص قبرستان باغ طوطی دفن شده‌اند.
از جمله: آیت‌الله کاشانی، آیت‌الله اثنی‌عشری، ملا علی کنی و محمد قزوینی، قائم‌مقام فراهانی، ستار خان، امیری فیروزکوهی، شیخ محمد خیابانی، اسماعیل آشتیانی، دکتر بدیع‌الزمان فروزان‌فر، آیت‌الله حاج شیخ جواد فومنی حائری، آیت‌الله حسن آشتیانی، سید ضیاءالدین طباطبایی، آیت‌الله مجتبی تهرانی، محمدتقی فلسفی و ...
نظر شما