همزمان با سی و یکمین دوره هفته «کتاب، کتاب‌خوانی و کتابدار» یکصد و هشتاد و نهمین برنامه سه‌شنبه‌های علمی و فرهنگی آستان قدس رضوی به رونمایی و معرفی مجموعه کتاب‌های خطی و دستنوشته مرتبط با فلسطین موجود در مرکز نسخ خطی کتابخانه مرکزی رضوی اختصاص یافت. در این نشست با توجه به مناظرات بی‌نظیر و تاریخی امام رضا(ع) با بزرگان ادیان و دانشمندان هم‌عصرشان به ردیه‌نویسی در خصوص قوم یهود پرداخته شد.

ردیه‌نویسی در تعریف ساده مناظره یا نوشته‌ای انتقادی در رد یک نظریه، دیدگاه یا دریافت است. بنا به تعریف دانشنامه اسلامی نوشته‌هایی که در رد و ابطال نظریه یا بینشی علمی، دینی، عرفانی و جزو آن نوشته شده باشد، ردّیه می‌خوانند. ردّیه‌نویسی علمی و فلسفی از پیش از اسلام رایج بوده و به بسیاری از آن‌ها در الفهرست ابن‌ندیم (380 قمری) اشاره شده است. احتجاج حضرت امام علی(ع) با معاویه که ایشان و پیروانشان را در نامه‌ای به قتل عثمان (35 قمری) متهم کرده بود، جزو نخستین ردیه‌های دوره اسلامی است. پیشینه ردیه‌نویسی به مجادلات و مناظرات مذهبی پایان دوره امویان (41-132 قمری) می‌رسد.

در تاریخ فقط فیلسوفان نبودند که آرای یکدیگر را محک می‌زدند بلکه مسلمانان معمولاً درباره هر اندیشه‌ای که از سوی متفکران مطرح می‌شد یا از بیرون وارد جامعه اسلامی می‌شد به بحث و گفت‌وگو می‌پرداختند و به رد و قبول آن می‌اندیشیدند. از رویدادهای بزرگ در تاریخ ردیه‌نویسی اسلامی ورود مبلغان مسیحی به سرزمین‌های اسلامی بود که موجب شد مسیحیان و مسلمانان کتاب‌هایی در رد آیین یکدیگر بنویسند. خوب است بدانید که ردیه‌ها تنها به بحث‌های نظری محدود نبود و می‌توان در یک تقسیم کلی، ردیه‌ها را به دو گونه‌ نظری و اجتماعی - سیاسی رتبه‌بندی کرد.

مناظره‌ای که ماندگار شد

استاد محمد وفادار مرادی، پژوهشگر و محقق کتاب‌های خطی در این مراسم که در محل ورودی تالار قدس کتابخانه مرکزی رضوی برگزار شد، به توضیحی درباره ردیه‌نویسی بر منابع دینی پرداخت.

وی، امام رضا(ع) را آغازگر ردیه نوشتن بر قوم یهود خواند و ردیه و مناظره آن حضرت با راس الجالوت، دانشمند مطرح یهود را یکی از مهم‌ترین این ردیه‌ها عنوان کرد که بنا به گواه منابع تاریخی به مسلمان شدن این دانشمند انجامید.

این پژوهشگر به دو دلیل بر ردیه نوشتن در تاریخ اشاره کرد و گفت: برخی همچون ابوالبرکات در قرن 6 هجری برای تقرب به سلاطین، کتاب المعتبر را در خصوص دین اسلام و رد تحریفات یهود نوشت و برخی نیز با تحقیق به این نتیجه رسیدند که دین اسلام، منجی است و محققانه به این کار اقدام کردند.

وفادار مرادی ضمن معرفی جمعی از ردیه‌نویسان بر قوم یهود، به بزرگان ایشان اشاره کرد و احتجاج شیخ طبرسی را آیین‌نامه ردیه‌نویسی بیان کرد.

ردیه‌نویسی یهودیان تازه مسلمان شده بر دین یهود

طاهره عظیم‌زاده، استاد دانشگاه آزاد مشهد دیگر سخنران این مراسم به پیشینه ردیه‌نویسی در تاریخ اشاره کرد و گفت: از قرن‌های نخستین کتاب‌هایی داشتیم که در رد برخی کتاب‌های علما نوشته می‌شد که این ردیه‌ها را علمای مسلمان و سیاستمداران و یا تازه مسلمانان می‌نوشتند.

وی تصریح کرد: از اواخر حکومت صفویه بیشتر ردیه‌ها از غرب و تمدن غرب بود زیرا غرب در کنار کسب دانش، روحیه استعماری نیز داشت و میسیونرها و فراماسون‌ها دو بازوی این استعمار، زمان ورود به کشورهای مسلمان و یا جهان سوم کتاب‌هایی را با خود می‌آوردند و به ترجمه و توزیع آن اقدام می‌کردند که این امر سبب شد علمای مسلمان و نیز جدیدالاسلام‌ها کتاب‌های زیادی بر ضد آن‌ها بنویسند، چنان‌که ادبیات گسترده‌ای در این‌ زمینه به وجود آمد.

عظیم‌زاده افزود: از قرن 570 قمری کتاب‌هایی داریم که یهودیان مسلمان شده نوشتند که از آن جمله می‌توان به سموئل بن یحیی مغربی اشاره کرد که در آن به مطالب تحریف شده و نادرست وارد شده در تورات پرداخته است.

این استاد دانشگاه ضمن بیان تاریخچه ظهور و گسترش قوم یهود گفت: کتاب «باستان‌شناسی کتاب مقدس نگاهی نو به تاریخ قوم یهود و منشأ کتاب‌های مقدس آن» اثر پروفسور ایسرائل فینکلشتاین، استاد باستان‌شناسی بر اساس اسناد و مدارک باستان‌شناسی و تحقیقات وسیع به این نتیجه رسیده که کتاب مقدس نه متنی اصیل و وحیانی بلکه تلفیقی از چند متن اولیه عبری با مجموعه‌ای از افسانه‌ها، پیشگویی‌ها و باورهای ملل باستان است و بر این اساس آنچه صهیونیسم برای خود مطرح می‌کند با واقعیت اسناد نمی‌خواند.

رونمایی از متون قدیم در ردیه یهود

فلسطین یا ارض مقدس سرزمینی در انتهای جنوب شرقی دریای مدیترانه در منطقه خاورمیانه است که نام آن از واژه فلسطیا نام قومی قدیمی گرفته شده است. این سرزمین سه قاره آسیا، آفریقا و اروپا را به هم متصل می‌کند و حلقه اتصالی میان شرق و غرب است. چنین موقعیت مهمی این کشور را به یکی از مناطق راهبردی جهان مبدل کرده است.

شهر بیت‌المقدس، مرکز فلسطین یکی از قدیمی‌ترین شهرهای مذهبی جهان به شمار می‌آید که در دو بخش قدیم و جدید مسجدالاقصی و مسجد قُبه الصخره در جنوب شرقی بخش قدیم قرار گرفته است.

در کتابخانه آستان قدس رضوی به عنوان یکی از بزرگ‌ترین کتابخانه‌های ایران و جهان اسلام نسخه‌های خطی و دستنوشته‌های مختلفی درباره فلسطین و لبنان و رد یهود به زبان‌های عربی و فارسی نگهداری می‌شود.

تورات طوماری، جواب مسائل علمای یهود، 8(2) تاریخچه یهود از عباسعلی صائبی تربتی، قصه اصحاب کهف و محاربه حضرت علی(ع) با یهود از این جمله هستند.

یکی از کتاب‌های خطی نفیس این کتابخانه سروده‌های سیدمجتبی حسینی شیرازی درباره فلسطین است که این نسخه 15 برگی به خط نسخ در سال 1360 توسط شاعر آن به کتابخانه آستان قدس رضوی اهدا شده است.

از دیگر نفایس این کتابخانه نسخه خطی هدایه الضالین و تقویه المؤمنین تألیف علی قلی جدیدالاسلام است که این نسخه متشکل از مقدمه و دو باب است که باب اول در رد اصول نصارا مشتمل بر 14فصل و باب دوم در ثبوت اصول دین مُبین محمدی است.

نسخه مذکور به خط نستعلیق شکسته 15 سطری کتابت شده و توسط جلال‌الدین تهرانی در 1361 هجری شمسی به کتابخانه آستان قدس رضوی اهدا شده است.

دیگر نسخه خطی نفیس کتاب محضر الشهود فی الرد علی الیهود تألیف حاج بابا بن محمد اسماعیل قزوینی به خط نسخ 14 سطری در 170 برگ است که همه آن دلایل و شواهد در رد یهود و اعتقادات آن‌ها به زبان فارسی کتابت شده است.