به خاطر داشتن این نکته مهم است که افراد عصبانی، اغلب کسانی هستند که نمی توانند به طور موثر ارتباط برقرار کنند. آنها نمیدانند چگونه برای رسیدن به خواسته هایشان مذاکره نمایند و چگونه برای محافظت از خودشان محدودیت هایی تعیین کنند. آنها نمیدانند چگونه زمینه‌ی همکاری را فراهم ساخته و تعارض های خود را حل و فصل نمایند؛ در نتیجه دچار ناکامی و عصبانیت شده و شروع به حمله تحقیر و انتقاد میکنند.

ممکن است خشم خود را واکنشی موجّه و روشی مفید برای حفاظت از خودتان در برابر عواقب دردناک مورد انتقاد قرار گرفتن تلقی کنید. متأسفانه، واکنش خشم به انتقاد، ممکن است به جای این که به یک ارتباط همراه حل مسئله منجر شود، خشم و انتقاد بیشتری را از جانب فرد مقابل بر می انگیزد. خشم ممکن است به صورت پرخاشگری آشکار یا ناآشکار و پرخاشگری منفعلانه باشد. هر دو سبک خشم، ویرانگر صمیمیت و اعتماد هستند.

مفهوم جراتمندی برای اولین بار در سال 1949 توسط آندروسالتر (روانشناس بالینی آمریکایی) مطرح شد. آندرو سالتر میگوید: هر فرد باد بتواند احساساتش را  آنگونه که هست، صادقانه ابراز نماید و به خاطر انجام این کار احساس گناه نکند، به شرط اینکه این ابراز صادقانه به گونه اتی باشد که به دیگران صدمه نزند.

پرخاشگرانه، منفعلانه، یا جرأت مندانه؟

این سه سبک پاسخ، تفاوت زیادی با هم دارند و بر پایه‌ی نگرش های بسیار متفاوتی استوارند.

پرخاشگری: موضع زیر بنایی پاسخ پرخاشگرانه این است که خواسته های شما همیشه بر حق و مهم تر از خواسته های دیگری است. شما بر این باورید که حق دارید به آنچه میخواهید دست یابید و کاری را که می خواهید انجام دهید و هیچ چیز نمیتواند مانع شما شود؛ بنابراین، ممکن است آهنگ صدای شما بلند و گوش خراش و یا ضعیف و بی روح شود. ممکن است برای رسیدن به خواسته ی خود از تحقیر، تهدید، اتهام زدن و دست انداختن دیگران استفاده کنید.

انفعال: موضع زیربنایی پاسخ منفعلانه، آن است که نیازها و خواسته های شما نسبت به نیازهای فرد دیگر، اهمیت کمتری دارند. شما معتقدید که استحقاق بیان خواسته خود را ندارید؛ و برعکس باید از خواسته های خود صرف نظر کنید و بر کمک به دیگران برای رسیدن به خواسته هایشان متمرکز شوید. ممکن است صدایتان ضعیف و ملتمسانه باشد، در بیان خواسته هایتان مردد هستید و آن را کار بدی میداند. احتمالاً تمایل دارید که زیاد لبخند بزنید از تماس چشمی خودداری می کنید، افکار و احساساتتان را به صورت غیر مستقیم و مبهم بیان میکنید و به خاطر چیزهایی که میگویید بارها عذر خواهی میکنید. احتمالاً بیشتر از آن که صحبت کنید، گوش میدهید و حتی ممکن است در مورد این که چه چیزی باید بگویید، متکی به دیگران باشید.

جرأت مندی: موضع زیر بنایی پاسخ جرأت مندانه این است که شما حق دارید خواسته هایتان را دنبال کنید و دیگران نیز حق دارند خواسته های خودشان را دنبال کنند. پیگیری خواسته های خودتان به اندازه ی توجه به حقوق و احساسات دیگران برای شما اهمیت دارد. وقتی جرأت مندانه صحبت میکنید، صدایتان قاطع و قابل فهم است و اغلب تماس چشمی را حفظ میکنید. افکار، احساسات و خواسته هایتان را به طور مستقیم بیان میکنید و به صحبت های دیگران مؤدبانه گوش میدهید. اهل مذاکره و مصالحه هستید، اما نه به قیمت پایمال شدن حقوق خودتان در عین حال، دیگران را وادار به صرف نظر کردن از حقوقشان نمیکنید.

پس چگونه باید با انتقاد برخورد کرد؟

بررسی انتقاد

وقتی انتقاد درست و سازنده است، تصدیق و پذیرش آن میتواند سودمند باشد. اما وقتی انتقاد به وضوح فریبنده و آسیب زننده است، محدود کردن و منحرف کردن آسیب به سمت دیگر حائز اهمیت است. بدون درک دقیق منظور اصلی فرد منتقد، نمیتوانید ارزیابی کاملی از انتقاد داشته باشید. یک راه برای ارزیابی کامل انتقاد، بررسی دقیق آن است. قسمتی از انتقاد را که به نظر میرسد فرد در مورد آن خیلی مطمئن است، شناسایی کنید. بعد سعی کنید بفهمید که چرا او از این موضوع خاص این قدر ناراحت و آشفته است. برای این که متوجه شوید که منتقد شما چه احساس فکر یا خواسته ای دارد از او بخواهید که مثال های مشخصی ارائه نماید. به بررسی انتقاد تا زمانی که به درک روشنی از منظور فرد منتقد برسید، ادامه دهید.

تایید انتقاد

اگرچه انتقاد آزار دهنده است، برخی مواقع ممکن است با آنچه که میشنوید، موافق باشید. وقتی انتقاد مطرح شده درست است، بهترین کار تایید آن است. فرد مقابل ممکن است برای تایید ادعای خود، آماده شروع یک حمله باشد و موافقت شما با گفته او، میتواند موقعیت را خنثی و آرام سازد. هنگام تأیید انتقاد فرد مقابل، مواظب باشید که از کلمات طعنه آمیز استفاده نکنید. جمله (بله صحیح است) ممکن است که در ظاهر شبیه موافقت کردن باشد ولی به طور ضمنی، پیام دیگری را نیز منتقل می کند.

عوض کردن بحث

وقتی انتقادی که میشنوید فریبنده و مخرب است، عوض کردن بحث، راهبرد مفیدی است. چهار تکنیک وجود دارد که میتوانید با استفاده از آنها منتقد خود را خلع سلاح کنید.

1-تغییر جهت بحث از محتوا به فرایند: کانون بحث را از آنچه گفته میشود (محتوا) به آنچه در حال حاضر بین شما رخ میدهد (فرایند) تغییر دهید. وقتی صدایتان بالا میرود وقتی متوجه میشوید که هیجانات شدید مانع ارتباط موثر میشوند یا وقتی به نظر میرسد که موضوع اصلی غیر از آن چیزی است که شما الآن درباره‌ی آن بحث میکنید، استفاده از این راهبرد بسیار سودمند است.

2-ترجیح جرات‌مندانه: این راهبرد برای اینکه به شیوه مودبانه به منتقدتان بگویید که دست از تحریکتان بردارد، مفید است. ترجیح جراتمندانه، تایید منتقد خود بدون حمله کردن و مخالفت کردن با او بدون عصبانی شدن است.

3-به تأخیر انداختن جرأت مندانه: به تأخیر انداختن جرأت مندانه به شما کمک میکند تا به جای اینکه مجبور شوید فوراً به انتقاد پاسخ دهید، پاسختان را به تعویق بیندازید. به تأخیر انداختن پاسخ، خواه برای چند ثانیه یا چند ساعت، به شما کمک میکند تا کاملاً آرام شوید، به دقت درباره‌ی آنچه گفته شد فکر کنید، برخی از راهبردهای مقابله ای را فعال سازید و بعد پاسخ خود را آماده کنید.

4-موافقت نسبی: موافقت نسبی یعنی یافتن یک خرده حقیقت در انتقاد. با این حال، ادامه دادن به ارزیابی خود از موقعیت این کار، مستلزم گوش دادن دقیق به انتقاد برای یافتن بخشی از انتقاد است که می توانید صادقانه با آن موافقت کنید.

الهه ضمیری- خبرنگار تحریریه جوان قدس