از اخبار شریف خاندان عصمت و طهارت علیهمالسلام استفاده می‌شود که نام مقدس امام زمان ارواحنا فداه همان نام مبارک پیامبر اسلام محمد صلّی اللّه علیه و آله و سلّم و کنیه آن حضرت نیز همان کنیه مبارک رسول اکرم (ابوالقاسم) است؛ ولی برای آن پیشوای جهانی لقب‌های متعدّد و فراوانی است که هر کدام از آنها در جای خود، حامل اسرار و رموز بسیار و حامل الهامات غیبی و الهی است و درهایی از جهان غیب به روی اهل ایمان باز کرده و می‌گشاید و ابعاد گوناگون شخصیت بی‌مانند آن ولیّ دوران را برای ما تفسیر و تبیین می‌نماید و به مقامی از مقامات فاخره آن حضرت آشنا می‌سازد. در این مقاله کوتاه، به ذکر یکی از القاب مبارک آن حجّت الهی یعنی لقب «صاحب الزمان» می‌پردازیم و در نوشتارهای آینده، برخی دیگر از القاب معروف آن حضرت را بررسی خواهیم کرد و از خلال آن، عظمت شخصیت والای آن وجود بی‌بدیلِ عالمِ وجود را پی‌گیری می‌کنیم:
واژه مقدّس «صاحب الزمان» از القاب مشهور آن سرور ابرار است و به معنی حکمران دوران و فرمانفرمای زمان می‌باشد و از آن یگانه جهان در ادعیه و زیارت‌ها با این عنوان، مکرّر یاد شده و این واژه مبارک و شریف در مورد وی به کار رفته است و اینک ما نمونههایی از آن موارد را ذکر می‌کنیم:
* استعمال این لقب در ادعیه و زیارات
1. در زیارت آن عُصاره وجود، در روز جمعه می‌خوانیم: یا مولای یا صاحب‌الزمان صلوات الله علیک و علی آل بیتک... ای مولای من و آقای من ای صاحب‌الزمان صلوات خداوند بر تو و بر خاندان شما باد.
در این مورد، زیارت کنندۀ امام زمان در ضمن زیارت آن حضرت، وی را با واژه والای صاحب‌الزمان مخاطب قرار داده و درود الهی را نثار آن پیشوای جهانی و خاندان والامقام و بلندمرتبه او می‌نماید.
2. در دعای مقدّسی که بر محور آن شخصیت آسمانی انشاء شده (و در تعبیر مرحوم محدث قمی رضوانالله تعالی علیه بدینگونه از آن یاد می‌شود: زیارتی که هر روز بعد از نماز صبح، مولای ما صاحب‌الزمان علیه‌السلام بدان زیارت می‌شود) دو بار از آن حضرت با این لقب زیبا و شریف یاد شده:
یکی در آغاز و جملۀ نخستین آن می‌خوانیم: اللهم بلّغ مولای صاحب‌الزمان صلوات الله علیه عن جمیع المؤمنین و المؤمنات... من الصلوات و التحیّات زنة عرش الله. خداوندا! از سوی همه مردان مومن و زنان با ایمان... و از جانب من صلوات و تحیّات، به وزن عرش الهی به مولای من صاحب‌الزمان ابلاغ فرما.
و دیگری در فقرات بعد: فصلّ علی سیّدی و مولای صاحب‌الزمان. پس ای خدای من بر آقا و مولای من صاحب‌الزمان درود و تحیّت بفرست.
3. در پایان دعای عهد (که از حضرت صادق علیه‌السلام نقل شده که هر کس چهل صباح این عهد را بخواند از یاوران قائم ما باشد و اگر پیش از ظهور آن حضرت بمیرد خدا او را از قبر بیرون آورد که در خدمت آن حضرت باشد و حقتعالی به هر کلمه هزار حسنه، او را کرامت فرماید و هزار گناه از او محو کند.) همان دعای شریف که با جملات: اللّهم ربّ النور العظیم و ربّ الکرسی الرفیع، آغار می‌شود، آمده که:
سه مرتبه دست بر ران راست خود بزن و در هر مرتبه بگو: العجل العجل یا مولای یا صاحب‌الزمان، شتاب کن باز هم بشتاب ای مولای من ای صاحب‌الزمان.
توجه کنیم که این سه بار دست به زانو زدن با گفتن جمله مزبور، رمز عمق گرفتاری و نشان بالا گرفتن مصیبت است.
4. در اواخر دومین دعای توسل آمده: اللّهم انّی اسئلک بحقّ ولیّک و حجّتک صاحب‌الزمان علیه‌السلام الّا اعنتی به علی جمیع اموری.
خداوندا من از تو درخواست می‌کنم بحقّ ولیّ و حجّتت صاحب‌الزمان علیه‌السلام که مرا به برکت او بر همه کارهایم یاری دهی.
5. در استغاثه به حضرت قائم در آغاز آن آمده: سلام الله الکامل... علی حجةالله و ولیّه فی ارضه و بلاده... صاحب‌الزمان.
سلام خدا سلام کامل تامّ... بر حجّت الهی و ولیّ او در سرزمین او و شهرها و ممالکش... صاحب‌الزمان علیه‌السلام.
6. و در جمله‌ای از جملات بعد از این می‌خوانیم: السلام علیک یا مولای یا صاحب‌الزمان. سلام بر تو ای مولایم ای صاحب‌الزمان علیه‌السلام.
7. و در جملات پایانی آن آمده: یا مولای یا صاحب‌الزمان یابن رسول الله حاجتی کذا و کذا فاشفع لی فی نجاحها... ای مولای من ای صاحب‌الزمان! ای فرزند رسول الله! حاجت من فلان مطلب و فلان حاجت است (و آن حوائج را ذکر کند) پس برای من در رسیدن به آن حوائج در نزد خدا شفاعت و وساطت فرما.
8. در دعائی که بعد از نماز مخصوص امام زمان وارد شده و به جمله اللّهم عظم البلاء آغاز می‌شود و محدّث قمی آن را پیش از نماز حضرت جعفر طیّار نقل کرده در قسمت پایانی آن آمده: یا مولای یا صاحب‌الزمان،یا مولای یا صاحب‌الزمان یا مولای یا صاحب‌الزمان، ادرکنی ادرکنی. ای مولای من ای صاحب‌الزمان!ای مولای من ای صاحب‌الزمان! ای مولای من ای صاحب‌الزمان! بدادم برس و مرا دریاب.
می‌نگرید که در اینجا سه بار به صورت پیوسته و متصّل آن حضرت را با واژه مقدّس «یا مولای یا صاحب‌الزمان» ندا کرده و او را به یاری خود می‌طلبیم.
در اینجا خاطر شریف مطالعه‌کنندگان را بدین مطلب، معطوف می‌دارم که: مرحوم محدّث قمی رضوانالله علیه این دعای شریف اللّهم عظم البلاء را در دو موضع از مفاتیح آورده است؛ یکی همان که گذشت و در اوائل مفاتیح آمده و دیگری در اواخر مفاتیح قبل از دعای ندبه است و مختصر تفاوتی میان دو نقل هست و در جمله آخر آن با این نقل می‌خوانیم: یا مولای یا صاحب‌الزمان الغوث الغوث الغوث ادرکنی ادرکنی ادرکنی. ای مولای من ای صاحب‌الزمان. دادرسی کن مرا، دادرسی کن مرا، دادرسی کن مرا، دریاب مرا، دریاب مرا، دریاب مرا.
و نیز در زیارت سوم از زیارت‌های جامعه آمده: السلام علیک یا مولای یا اباالقاسم محمد بن الحسن صاحب‌الزمان، سلام بر توای مولای من اباالقاسم محمد بن حسن (عسکری) صاحب‌الزمان.
ناگفته نماند که متوسّلان به حضرت ولیّ عصر ارواحنا فداه می‌توانند مطابق نقل اوّل به آن حضرت استغاثه کنند و می‌توانند طبق نقل دوم به آن حضرت متوسّل شوند چنانکه می‌توانند به هر دو صورت در مقام استغاثه به آن حضرت بر آیند.
9. مرحوم قطب‌الدین راوندی نقل فرموده که ابوالوفای شیرازی گفته من اسیر شدم و برای نجات خود توسّل پیدا کردم. در عالم رؤیا رسول خدا صلی الله علیه و آله را دیدم که فرمودند: و امّا الحجّة فاذا بلغ منک السیف المذبح و أومأ بیده الی الحلق فاستغث به فهو یغیثک و هو کهف و غیاث لمن استغاث به فقل یا مولای یا صاحب‌الزمان أنا مستغیث بک(الدعوات، ص 192؛ جنةالمأوی مطبوع با بحارالانوار، ج 3، ص 324؛ اثبات الهداة، حاجی نوری، ج 3، ص 506.)
مرحوم حاجی نوری این مطلب را از دعوات راوندی و دو کتاب دیگر نقل کرده و بعد می‌گوید:
و در لفظ دیگر: و امّا صاحب‌الزمان فاذا بلغ منک السیف هنا و وضع یده علی حلقه، فاستعن به فانّه یُعینک
بنا به نقل اول فرمودند: و امّا حجّت پس آنگاه که شمشیرِ (دشمن) به گلوی تو برسد (اشاره به حلق خود کردند) پس به آن حضرت استغاثه کن و یاری بجو که او تو را یاری می‌کند، او برای کسی که از وی دادرسی بجوید فریادرس و پناهگاه است پس در مقام استغاثه بگو: ای مولای من ای صاحب‌الزمان من به تو استغاثه می‌کنم و دادرسی می‌خواهم.
در لفظ و نقل دوم آمده که رسول خدا فرمودند: و امّا صاحب‌الزمان پس آنگاه که شمشیر بدین موضع «دست خود را بر حلق خود نهاد» از تو برسد پس به او استعانت کن و یاری بجو چه آنکه او تو را یاری می‌کند.
بنا بر این در لفظ اول از آغاز فرمود: امّا حجّت پس از او به هنگام نهایت ابتلا نجات خود را بطلب و خلاصه با تعبیر حجّت از امام زمان یاد کردند و در بیان کیفیت استغاثه به آن حضرت فرمودند بگو: یا مولای یا صاحب‌الزمان.
ولی در نقل دوم که کیفیت استغاثه، ذکر نشده از آغاز فرمود: و امّا صاحب‌الزمان. خلاصه حضرت مهدی را با واژه صاحب‌الزمان اسم بردند و دستور دادند که به او متوسّل شود.
البته در نقل و لفظ اول اهمیت این واژه مقدّس بیشتر نمودار شده که دستور دادند بدین گونه آن حضرت را صدا بزن و استغاثه کن.
اینها مواردی بود که ما با استقراء و بررسی ناقص و تفحّص سریع و زودگذری بدان دست یافتیم و چه بسا که با دنبال کردن و فحص و بررسی بیشتر به موارد متعدّد دیگری از به کارگیری این واژه مقدّس و این لقب والای آن حضرت برخورد کنیم و دست بیابیم.
* معنای صاحب الزمان
اکنون باید این جهت را مورد نظر و اندیشه قرار دهیم که مفهوم این لقب و مراد از آن چیست و این واژه و تعبیر، ناظر به چه حقیقتی است و حامل چه اسرار و معانی بلند و حاوی چه الهاماتی می‌باشد؟
ظاهر مطلب آن است که معنای آن همان معنای اصطلاحی و عرفی است که در مورد اشخاص و اشیاء دیگر به کار می‌رود، هنگامی که گفته می‌شود صاحب این باغ یا این خانه یا این مزرعه کیست و یا صاحب این مجموعه مسکونی چه کسی است؟ در این موارد، مقتضای فهم عرفی، این است که صاحب اختیارِ کامل اینها چه کسی است. اگر گفته شد صاحب این مجموعه عظیم مسکونی یا تجارتی مثلا فلان شخص است بدین معنی است که اختیاردار و متصرّف بی‌چون و چرا و بدون منازع آن، فلان شخص است و انواع تصرّفات او در این مجموعه و یا غیر آن مجاز و قانونی و بجاست و برعکس، نسبت به دیگران که هر گونه دخل و تصرف آنان وابسته به اذن و اجازه صاحب آن است.
باری از امام زمان علیه‌السلام در لسان اولیاء الهی و امامان، ابرار و پیروان مکتب اهل بیت علیهمالسلام با عنوان صاحب‌الزمان یاد شده است.
و طبق آنچه ذکر شد آن حضرت مالک کامل و بی‌چون و چرا و صاحب اختیارِ مطلقِ زمان است. بقاء این زمان و استمرار آن به امر و فرمان آن حضرت است. حیات و زندگی و ادامه و انقطاع آن و ارزاق خلایق و نزول انواع رحمتِ الهی از برف و باران و غیر آنها با اراده خلل‌ناپذیر وجود مقدّس او است و همه جریان‌های زمینی و آسمانی بدون استثنا زیرنظر حقبین آن حضرت می‌باشد و آن حجّت الهی به اذنالله همه امور بی‌شمار زمان را مدیریت می‌کند و هیچ چیز و هیچ کس از دائره مالکیّت و تدبیر و تصرّف آن حضرت خارج نخواهد بود.
و بر این اساس همه ما انسان‌ها در اقطار جهان بر سر سفره احسان حضرت صاحب‌الزمان نشسته‌ایم و این خود ایجاب می‌کند که از نظر تشریع، کاری و تصرّفی که مورد رضا و امضای وی نباشد انجام ندهیم و برنامه‌ای که مقرون به اذن و اجازه آن حضرت نباشد اجرا نکنیم.
و گرنه این خود خیانتی بزرگ است که در مُلک و مملکت امام زمان و در دائره مالکیّت و مدیریت آن حضرت باشیم و به اراده نافذ او ادامه حیات دهیم و در پرتو وجود مقدّسش نفس بکشیم و از مواهب بیکران برخوردار باشیم و با این حال، اعمالی که بر خلاف رضا و خشنودی اوست و موجب آزرده شدن خاطر آن بزرگوار است انجام دهیم.
آری؛ این خیانت است و چه خیانت بزرگی است! شرط وفاداری و حقّشناسی از آن حضرت آن است که گامی در مسیر خلاف و خطا برنداریم و ملاک کلّی و معیار تخلّفناپذیر در اعمالمان مطابقت با رضا و خشنودی آن ولیّ اعظم خدا باشد و خط سرخ و محدوده ممنوعه را محیط گناه و معصیت بدانیم و لا غیر. و اینک همگی با دل سوزان بدان یگانه روزگار عرض می‌کنیم:
شاها بیا که دل‌ها بی تو بسی کباب است * ای آن که در زمانه، تو صاحب‌الزمانی
نظر شما