بازارهای اطراف حرم امام رضا(ع) را که بگردیم، پر شده از مهرها و تسبیح‌های رنگارنگ چینی و تا دلتان بخواهد سوغاتی‌هایی که نه به حرم مطهر مربوط است و نه محصول مشهد و حتی خراسان است. اما میان این آشفته بازار سوغاتی، اندک اقلامی هم به چشم می‌خورند که هویت و اصالتشان مال همین آب و خاک است. یکی از آن‌ها، بسته‌هایی است که از طرف مجموعه آستان قدس رضوی تولید و عرضه می‌شود. بسته‌هایی که تمام بخش‌های آن، نوعی وابستگی به حرم منور رضوی دارد.
برای اینکه بدانیم داستان تولید این بسته‌ها از کی و کجا آغاز شده و چطور ادامه پیدا کرده است، به گفت‌وگو با مدیر تولید شرکت کسب‌وکار رضوی می‌نشینیم. صادق گنابادی ایده تولید این بسته‌ها را در پاسخ به نیاز زائران برمی‌شمرد و توضیح می‌دهد: «سال‌های سال زائران درخواست این را داشتند تا تکه‌ای از حرم مطهر را به عنوان تبرکی با خود ببرند. پیش از تولید این بسته‌ها، تنها مورد قابل عرضه، تکه‌ای از فرش‌های حرم مطهر بود که پس از برش و بسته‌بندی برای فروش عرضه می‌شد. قصه ورود ما پاسخ به این نیاز زائران بود که البته در تمام مراحل از آغاز فرایند، یعنی ایده‌پردازی گرفته تا تولید و بسته‌بندی، به کارکرد محصول توجه شد تا بسته و موارد داخل آن کاربردی و متناسب با زندگی روزمره افراد باشد».
در ادامه گفت‌وگو تک تک اقلام این بسته سوغات را بررسی می‌کنیم.
سفر با بوی حرم مطهر
لای سجادهِ نماز مادربزرگ‌ها و پدربزرگ‌ها را که باز کنیم، یک شیشه کوچک عطر حرم هست که بوی حرم مطهر رضوی را می‌توان از آن استشمام کرد. عطری که بیشتر قدیمی‌های مشهد عادت داشتند پیش از نماز از آن استفاده کنند. عطری که از زمانی که به خاطر داریم، پای ثابت بازارهای سوغاتی اطراف حرم مطهر رضوی بوده است. گنابادی از محبوبیت آن بیشتر می‌گوید: «عطری که به نام عطر حرم می‌شناسیم همان رایحه‌ای است که برای عطرافشانی در حرم مطهر استفاده می‌شود. بوی آن رایحه‌ای است که حرم مطهر رضوی را برای مردم تداعی می‌کند. هنوز هم خیلی از کسانی که برای زیارت به مشهد می‌آیند، مقیدند حتی شده یک شیشه کوچک هم از عطر حرم به عنوان سوغات با خود ببرند».
استفاده از عطر به‌خصوص موقع نماز در دین و سیره پیامبر اسلام(ص) سفارش بسیار شده است و چه عطری بهتر از آنکه بوی صحن و سرای امام رضا(ع) را بدهد. طراحان و تهیه‌کنندگان این بسته به این نیاز زائر هم توجه کرده‌اند و رایحه حرم را در آن گنجانده‌اند.
مدیر تولید کسب‌وکار رضوی که خود از ابتدا جزو این گروه بوده، درباره تجاری‌سازی آن در بازارهای بین‌المللی توضیحاتی می‌دهد: «آخرین محصول این بسته سوغات، عطر است. عطری که محصول شرکت کسب‌وکار رضوی است و در ۱۷رایحه مختلف و در بسته‌بندی‌های متنوع عرضه می‌شود».
دانه‌دانه سنگ کوه پربرکت
جنس تسبیح رضوی نام علمی‌اش «سرپانتین» است و مردم به آن «هرکاره» می‌گویند؛ نامی که به گوش خیلی از مردم مشهد آشناست. سنگی که از کوه‌های جنوبی شهر استخراج می‌شود. همان کوه‌هایی که نقل شده حضرت رضا(ع) در زمان ورود به این ولایت بر آن تکیه زدند و به مردم گفتند خداوند برکت زیادی را در این کوه قرار داده است. حالا از آن کوه، تکه‌های بزرگ سنگ را جدا و آن‌ها را تا رسیدن به حبه‌های کوچکی ریز می‌کنند. حبه‌ها را هم آن‌قدر سوهان زده و پرداخت می‌کنند تا بشود دانه‌دانه تسبیح یادگار مشهد.
گنابادی در توصیف این تسبیح، آن را تهیه شده از سنگی می‌داند که اصالت دارد و پیشینه تاریخی! او تعریف می‌کند: «اولاً هرکاره سنگی است که اصالتاً مشهدی است و پیوستی با معماری حرم مطهر رضوی دارد. از این سنگ در اماکن مختلف حرم مطهر مانند کتیبه‌های توحیدخانه و دیوارهای صحن نو و عتیق استفاده شده است. علت بعدی انتخاب این نوع سنگ برای ساخت تسبیح هم ایجاد بستری برای تقابل با بازار تسبیح‌های چینی است که نه پیوستی با فضای حرم امام رضا(ع) دارند و نه تولید داخلی هستند».
اما قصه ساخت این تسبیح وجه دیگری هم دارد که خود ماجرایی شنیدنی است و مدیر کسب‌وکار رضوی آن را برایمان نقل می‌کند: «پیوست اجتماعی این محصول، محل ساخت و تولید آن است. این تسبیح‌ها در کارگاهی در یکی از زندان‌های شهرهای اطراف مشهد ساخته می‌شود و به بهانه تولید آن۵۰نفر سر سفره حضرت رضا(ع) هستند. چون زندانی خود را نان‌خور حضرت(ع) می‌داند با حس و حال خاصی کار می‌کند».
به گفته مسئول کارگاه، هیچ‌کدام از آن‌ها بدون وضو دست به کار نمی‌زنند. در این کارگاه کارگران بالاترین نرخ دستمزد را در میان زندانیان دریافت می‌کنند و تعدادی از آن‌ها توانسته‌اند از محل این درآمد جرایم نقدی خود را پرداخت کرده و آزاد شوند».
مُهر جدید با سنگ کهنه
اگر سال‌های پیش در زمان تشرف، به صحن عتیق یا همان انقلاب امروزی رفته باشید به خاطر دارید که کف صحن مانند خیلی از صحن‌های دیگر حرم منور رضوی با سنگ مرمر خلج پوشانده شده بود. سنگی که از حدود ۲۰سال پیش تا به حال زیر پای زائران حضرت رضا(ع) پهن بوده است. این سنگ اما حالا در فضایی دیگر جا خوش می‌کند و مهر نماز زائران می‌شود. شرکت کسب‌وکار رضوی این ایده خلاقانه را به مرحله اجرا رسانده و اکنون از این سنگ‌های جدا شده از کف صحن کهنه، برای زائران امام رضا(ع) مُهر جدید می‌سازد. مهری که به گفته گنابادی مدت زیادی برای رسیدن به طرح ایده‌آل آن صرف شده است. وی می‌گوید: «بهترین سنگی که در شرایط آب‌وهوای مشهد برای ساخت بنا از آن استفاده می‌شود سنگ مرمر خلج است. برای تولید مهر این بسته هم از سنگ‌های خلج کف صحن عتیق، نو، گوهرشاد و... استفاده شده است. استفاده از این سنگ هم به دلیل تبرک آن و هم به دلیل اصالت مشهدی‌ای است که دارد».
برای پیاده‌سازی این ایده و رسیدن به طرح ایده‌آل مهر رضوی سه ماه زمان صرف شده تا به مقرون به‌صرفه‌ترین حالت تهیه شود و محصول نهایی بهترین شکل و کمترین ضایعات را داشته باشد و متمایز از محصولات قبلی باشد. ضمن اینکه در این قسمت هم برای ۱۰ نفر ایجاد شغل شده است.
زینتی از مرمر سبز
نگینی که می‌تواند انگشتری به دست باشد یا گردن‌آویزی بر گردن. نگینی که جنس آن از سنگ بوده و قرار است به عنوان تحفه‌ای از مشهد برده شود تا بر زینتی بنشیند. اما چه زینتی بهتر از سنگ روضه منوره؟ سنگی که سال‌های سال در نزدیک‌ترین مکان به مضجع مطهر امام هشتم(ع) بوده و اصلاً منشأ درخشش آن از نور حضور حضرت شمس‌الشموس(ع) است.
مدیر تولید شرکت کسب وکار رضوی درباره آن می‌گوید: «شاید بتوان گفت از نظر ارزش، ویژه‌ترین و شاخص‌ترین محصول بسته سوغات رضوی، همین نگین باشد، چراکه این نگین از سنگ‌های مرمر سبز روضه منوره یا رواق‌های نزدیک به آن برش خورده که در این سال‌ها برداشت شده‌اند».
به نقش سرو ایوان طلا
بسته‌بندی هویتی سوغات مشهدالرضا(ع) هم موردتوجه کارکنان این مجموعه بوده است. گنابادی در این خصوص توضیح می‌دهد: «در یک سال گذشته نشان این محصول و طراحی بسته‌بندی آن تغییر پیدا کرده و از ستاره هشت پری که دورتادور مسجد گوهرشاد به چشم می‌خورد استفاده شده است. حتی این الهام گرفتن از حرم مطهر رضوی در نام‌گذاری رایحه‌های مختلف این عطر هم رعایت شده و علاوه بر اسامی فارسی مانند گیتی و جانا، از نام‌هایی مانند رواق، عتیق، گوهرشاد، شمس و ایوان که مرتبط با هویت حرم منور امام رضا(ع) هستند استفاده شده است. البته چون این محصول قرار بود در بازارهای بین‌المللی به عنوان یک محصول ایرانی عرضه شود باید هویت ایرانی آن پررنگ می‌شد. بنابراین برای طراحی نام و نشان، رسم‌الخط بنایی انتخاب شد که قدیمی‌ترین رسم‌الخط ایرانی به کار برده شده در حرم مطهر رضوی است و در جداره پایینی گنبد و گلدسته کنار آن از همین رسم‌الخط استفاده شده است».
️آخرین مورد قابل توجه این بسته نفیس سوغات، بسته‌بندی شکیل و البته بسیار زیبای آن است. جعبه‌های چوبی که با ظرافت و دقت زیاد ساخته شده و کار دست هنرمندان ایرانی است. اصلی‌ترین طرح این جعبه، سروی است که عبارت السلطان‌علی‌بن موسی‌الرضا علیه‌السلام با خط نستعلیق قدمایی بر آن نقش بسته است. طرحی که از سرو ایوان طلای صحن آزادی الهام گرفته شده است. روی در این بسته که به عنوان دیوارکوب یا استند رومیزی هم قابل استفاده است، طراحی‌های دیگری نیز مانند درخت زندگی صحن آزادی و طرح حاشیه یکی از قرآن‌های نفیس موزه به چشم می‌خورد که همگی برگرفته از معماری حرم مطهر و نفایس موجود در آن هستند.
نظر شما