عید قربان در میان ایرانیان و دیگر مسلمانان از ارزش و جایگاه ویژه‌ای برخوردار است؛ به طوریکه می‌توان گفت بعد از عید فطر دومین عید رسمی مسلمانان محسوب می‌شود. با فرا رسیدن این عید، آیین‌ها و مراسمات مختلفی در کشورهای مسلمان سراسر جهان برگزار می‌شود.

کشورهای اسلامی از جمله مغرب، عمان، اندونزی، مالزی، برونئی دارالسلام، بنگلادش، پاکستان، غنا و ایران این عید را جشن می‌گیرند و هریک رسوم مختلفی دارند. به طور مثال در عربستان سعودی ۵روز و در دیگر کشورهای حاشیه خلیج فارس ۳ روز تعطیلی رسمی اعلام می‌شود.

اقوام تاجیک ساکن در جمهوری تاجیکستان هم در روز عید قربان آیین خاص خودشان را دارند. جالب است بدانید اکثر نوزادانی که در این روز به دنیا می‌آیند اگر پسر باشند "قربانعلی" و اگر دختر باشند"قربانگل" نامگذاری می‌شوند.

اما تاجیکان سراسر افغانستان، عید خود را با خریدن کالای نو، تهیه میوه و شیرینی جشن می‌گیرند و مانند ما ایرانی‌ها گوشت قربانی را بین یتیمان و مستمندان توزیع کرده و از آن‌ها دلجویی می‌کنند. آنان با سر زدن به بیماران، دید و بازدید بزرگترها این عید را گرامی‌ می‌دارند. همچنین قبل از اقامه نماز عید و قبل از انجام قربانی غذا نمی‌خورند و به میهمانان به عنوان عیدی تخم مرغ‌های رنگ شده یا دستمال هدیه می‌دهند.

به همین بهانه با رضاشریفی، کارشناس حوزه فرهنگ به گفت‌وگو پرداختیم. شریفی درباره منشا و اهمیت برگزاری عید قربان اظهار کرد: منشا این عید به عنوان یکی از اعیاد بزرگ، قبولی در امتحان بندگی حضرت ابراهیم (ع) بود. من از این عید این‌گونه یاد می‌کنم که حضرت اسماعیل(ع) نماد یک بنده بود که بخاطر رسیدن به یک مقام بالاتر از تعلقات نفسانی دست کشید و حضرت ابراهیم درآزمون الهی قبول شد.به خاطر اهمیت این موضوع و تاکیدش به انسان ها این روز جز اعیاد بزرگ مسلمانان به شمار آمده است.

قربانی نمودن پایه عید قربان

این کارشناس فرهنگی با تاکید بر اینکه در کشورهای مختلف با فرارسیدن عید قربان، مراسمات مختلفی برگزار می‌شود، بیان کرد: معمولا در همه نقاط قربانی نمودن پایه این عید است، حتی اگر شخصی توانایی مالی زیادی نداشته باشند، چند خانواده باهم در این امر شریک می‌شوند و قربانی می‌کنند. آن‌ها بهترین لباس‌ها و پذیرایی خودرا در اعیاد استفاده می‌کنند. نماز عید را به جماعت برگزار کرده و پس از آن به جشن می‌پردازند.

شریفی افزود: اصل مسئله قربانی کردن مربوط به حجاج سفر کرده در همان سال است ولی مردم دیگر هم این را جزو مرسومات خودشان می‌دانند.

عید قربان در اقوام مختلف

رضا شریفی درباره تنوع آیین‌ها در برگزاری مراسم عید قربان بیان کرد: در فرهنگ مردم ترکمن کشورمان دیده‌ام حیوانی که قرار هست قربانی شود را زینت می‌کنند، خانه‌های خود را از قبل خانه تکانی می‌کنند، دور هم جمع شده و تکبیر می‌گویند.

وی افزود: اما مردم اهل تسنن سیستان و بلوچستان در سه روز این عید را جشن می‌گیرند. بعد از خواندن نماز عید، مانند مردم دیگر اقوام لباس خاص خودشان را پوشیده و دور هم جمع می‌شوند. جالب است بدانید یکی از رسوم مردم بلوچ درباره عیدقربان این است که بیشترین و بهترین بخش از قربانی را به عنوان هدیه برای بزرگترهای خودشان می‌برند.

باید سنت‌های قدیمی زنده بمانند!

شریفی با اشاره به کم‌رنگ شدن این مراسم در برخی شهرها گفت: به مرور زمان یکسری از این سنت‌ها در فرهنگ شهری کم‌رنگ یا دستخوش تغییر شده اند. خیلی خوب است بتوانیم سنت‌های قدیم خودمان را که برخواسته از فرهنگ‌ها یا برنامه‌های خاص است، زنده نگه داریم. در فرهنگ شهری به دلیل مسائل بهداشتی قربانی کردن حیوانات به شیوه قدیم محدود شده است. در گذشته معمول این بود که در میدان‌ها جمع شده و جشن می‌گرفتند. 

وی با اشاره به نقش موثر مردم در حفظ آیین عید قربان گفت: هرچقدر هم که شور و حال مراسم توسط برگزارکنندگان عالی باشد و امکانات خوبی فراهم شود، تا مشارکت مردمی و حضور مردم نباشد نمی‌توان به ادامه داشتن این آیین‌ها امیدوار بود. پایه اصلی مراسمات عمومی مثل جشن ها و نمازهای جماعت بزرگ، حضور مردم است که باعث ایجاد جلوه و شور می‌شود. خداراشکر مردم هم هرسال با شور و حال مضاعفی به برگزاری اعمال و آیین این عید بزرگ می‍پردازند.

شرفی در پایان اظهار کرد: من فکر میکنم درس عید قربانی این است که اگر مورد امتحانات سخت قرار گرفتیم و از آن سربلند بیرون آمدیم، میتوانیم بگوییم پیرو راه حضرت ابراهیم(ع) هستیم، در غیر این صورت باید روی اعتقادات خودمان کار کنیم.

زهرا جوانشیر _ خبرنگار تحریریه جوان قدس