همین چندی پیش بود که روابط عمومی سازمان غذا و دارو اعلام کرد براساس گزارش‌های مستند، داروی دیسپورت۵۰۰ موجود در بازار دارویی کشور که با بسته‌بندی مشابه داروی اصلی در آمریکا تولید شده، تقلبی است.

علاوه بر این دارو، کم نیستند داروهایی که از طریق فضای مجازی و یا بازار سیاه دارو، عرضه می‌شوند و هیچ‌نظارتی بر خرید و فروش آن‌ها نیست.

بیش از ۱۰درصد داروهای جهان تقلبی است

غلامحسین صادقیان، مدیرکل فراورده‌های دارویی سازمان غذا و دارو درخصوص داروهای تقلبی به قدس می‌گوید: بر پایه اعلام سازمان بهداشت جهانی، بیش از ۱۰درصد داروهای جهان تقلبی هستند. داروهایی که یا دز مواد آن‌ها اشتباه است و یا موادی که برای تهیه‌شان استفاده می‌شود، نامرغوب، سمی و بی‌کیفیت هستند. البته نکته جالب اینکه بیشتر داروهایی که تقلبی و غیراستاندارد وارد بازار می‌شوند، خطرناک نیستند، اما هیچ اثری هم ندارند. به‌طور کلی بسته‌بندی داروهای تقلبی بسیار شبیه داروهای اصل است. به‌این‌ترتیب کمتر کسی می‌تواند آن‌ها را از روی بسته‌بندی تشخیص دهد.

چرا استفاده از داروهای تقلبی خطرناک است؟

 وی در پاسخ به اینکه چرا استفاده از داروهای تقلبی خطرناک است می‌گوید: حتی اگر این داروها از مواد بی‌کیفیت تولید شده باشند و فقط بی‌اثر باشند، باز هم استفاده از آن‌ها خطرناک است. به دلیل اینکه معمولاً در شرایط کاملاً غیربهداشتی و غیراستریل تولید می‌شوند. از یک‌سو در ترکیبات و یا بسته‌بندی آن‌ها آلودگی‌هایی وارد می‌شود که می‌توانند موجب آسیب به افراد شوند و از طرف دیگر ممکن است با روش‌های ناامن و غیراستاندارد تولید شوند. همچنین امکان استفاده از آلاینده‌های خطرناک در ترکیب آن‌ها نیز وجود دارد.

مدیرکل فراورده‌های دارویی سازمان غذا و دارو می‌افزاید: علاوه بر این، داروهای تقلبی در بیشتر مواقع یا بسیار ضعیف ساخته می‌شوند و یا بسیار قوی. همین مسئله موجب می‌شود اثر اصلی خود را از دست بدهند یا کاملاً بی‌اثر باشند و یا  تبدیل به سمی مهلک و خطرناک شوند.

صادقیان ادامه می‌دهد: در برخی مواقع داروهای تقلبی توسط سازندگان شناخته‌شده و یا حتی بسیار معتبر تولید می‌شوند، اما ممکن است آن‌ها هنگام تهیه و تولید، استانداردهای کیفی لازم برای تنظیم دز دارو را رعایت نکنند. البته این سازندگان قصد ندارند داروهای نامرغوب به بازار عرضه کنند و یا مصرف‌کنندگان داروها را فریب دهند، اما مسئله اینجاست که این تولیدکنندگان به هر دلیلی از استانداردهای سازمان‌های بهداشتی پیروی نمی‌کنند.

وی ادامه می‌دهد: واقعیت این است که تشخیص داروی تقلبی از داروی اصل اصلاً ساده‌ نیست، زیرا اگر داروهای تقلبی عرضه‌شده از نظر رنگ، اندازه و یا بسته بندی با داروهای اصلی تفاوت‌هایی داشته باشند، شاید بتوان آن‌ها را از هم تشخیص داد، درغیراین صورت تنها در آزمایشگاه و با بررسی‌هایی که از سوی متخصصان انجام می‌گیرد، می‌توان داروهای تقلبی و اصل را از هم تشخیص داد.

راه تشخیص داروهای تقلبی از داروهای اصل

این مسئول در پاسخ به اینکه راه تشخیص داروهای تقلبی از داروهای اصل چیست، می‌گوید: نخستین نکته آنکه دارو را تنها باید از داروخانه معتبر خریداری کرد. تهیه دارو از بازارهای آزاد بسیار خطرناک و اشتباه است به‌ویژه اینکه ممکن است تاریخ مصرف داروهای عرضه شده در این بازار گذشته باشد. دیگر آنکه اگر پیش از آن، داروی اصلی را مصرف می‌کردید و می‌دانید که اصل است و اثر آن را مشاهده کرده‌اید، آن را همراه خود به داروخانه ببرید و مطمئن شوید داروی جدیدی که خریداری می‌کنید، ترکیبات مشابهی با آن را داشته باشد.

به گفته دکتر صادقیان، داروهایی که قیمت ارزان‌تری دارند، احتمالاً تقلبی هستند. اما اصلی‌ترین روش تشخیص داروی تقلبی از داروی اصلی، «برچسب اصالت دارو» است که اطلاعات اصلی هر دارو روی بسته‌بندی و یا ظرف آن درج شده و حاوی یک بارکد دو بُعدی است که از طریق آن می‌توان از اصلی بودن دارو مطمئن شد.

مدیرکل فراورده‌های دارویی سازمان غذا و دارو می‌افزاید: روی این برچسب، تاریخ انقضای داروی مورد نظر حک شده است. یک کد رهگیری هم با عنوان یو.آی.دی روی برچسب وجود دارد که از طریق آن می‌توان اصالت دارو را پیگیری کرد. از طرف دیگر در قسمت پایین برچسب اصالت دارو، یک قسمت اسکرچ وجود دارد که پس از خراشیدن آن یک کد ۱۶رقمی را مشاهده خواهید کرد. این کد، همان کد آی.‌آر.‌سی یا شناسه اصالت دارو است که می‌توان آن را برای شماره پیامک درج شده روی برچسب ارسال کرد و از سلامت دارو مطمئن شد. از طرف دیگر یک شماره تلفن گویا هم روی برچسب حک شده است که می‌توان با آن تماس گرفت و کد اصالت محصول را اعلام کرد و خیلی زود اطلاعات مورد نظر را در مورد دارو بدست آورد و از سلامت آن مطلع شد.

صادقیان در پاسخ به چگونگی ورود داروهای تقلبی به بازار دارویی کشور می‌گوید: این داروها از هر طریقی می‌توانند وارد کشور شوند؛ ورود توسط قاچاقچیان حرفه‌ای از مبادی مرزی با کشورهای همسایه یا به‌صورت چمدانی و توسط مسافران. مهم اینکه باید همواره به خاطر داشته باشیم داروهای بدون برچسب اصالت کالا تقلبی هستند و بدون این برچسب به هیچ وجه نباید به آن‌ها اعتماد کرد.

راهکار مقابله با توزیع و فروش داروهای تقلبی

اما شهرام کلانتری‌خاندانی، رئیس انجمن داروسازان ایران درخصوص دلایل ورود داروهای تقلبی به بازار دارویی کشور به زوایای دیگری از این موضوع می‌پردازد و می‌گوید: وقتی پزشکی برند خاصی از دارو را برای بیماران تجویز ‌کند که داخل کشور موجود نباشد، یک نیاز القایی به‌وجود می‌آید تا قاچاقچیان این داروی تقلبی یا غیرمجاز را از مبادی غیرمجاز وارد کشور کنند. بنابراین وجود داروی تقلبی همیشه ارتباط مستقیم با کمبود دارو در کشور دارد که ممکن است مربوط به داروی ژنریک و یا برند خاصی از دارو باشد که از واردات آن به کشور پیشگیری شده است.

وی راهکار مقابله با توزیع و فروش داروهای تقلبی را علاوه بر نظارت سازمان‌های متولی، توجیه شدن جامعه پزشکی درخصوص خودداری از تجویز داروهایی می‌داند که مجوز واردات ندارند و می‌افزاید: اگر دارویی که از مبادی رسمی مجوز واردات ندارد توسط پزشکان تجویز شود، بیمار وقتی نتواند آن را از مبادی رسمی یعنی داروخانه‌ها تهیه کند، ناخودآگاه به سوی مبادی غیررسمی و بازار سیاه دارو هدایت می‌شود.

داروخانه امن‌ترین محل خرید دارو

کلانتری‌خاندانی درخصوص عرضه داروهای تقلبی در داروخانه‌ها می‌گوید: نظارت بر داروخانه‌ها از طریق دانشگاه‌های علوم‌پزشکی و سازمان تغزیرات‌حکومتی، و چهار بیمه اصلی یعنی بیمه تأمین‌اجتماعی، سلامت، ارتش و کمیته‌امداد به طور مستمر انجام می‌شود. به این‌ترتیب به جز درصد بسیار اندکی از داروخانه‌ها، بیشتر آن‌ها به حوزه داروهای تقلبی و قاچاق ورود پیدا نمی‌کنند. به همین دلیل داروخانه‌ها امن‌ترین محل تأمین دارو هستند. با این حال مردم می‌توانند برای اطمینان بیشتر از مجاز بودن یا غیرمجاز بودن داروهای خریداری‌شده از داروخانه‌ها نیز، اصالت آن‌ها را از طریق سامانه تیتک بررسی کنند. 

داروهای تقلبی شامل چه داروهایی می‌شود؟

رئیس انجمن داروسازان ایران در پاسخ به اینکه داروهای تقلبی شامل چه داروهایی می‌شود، اظهار می‌کند: بیشتر داروهای تقلبی شامل داروهای لاغری، افزایش وزن، افزایش قد و برخی داروهای زیبایی هستند که یا مبنای علمی ندارند و یا به دلیل ترکیبات غیرمجاز سلامت افراد را به خطر می‌اندازند. به عنوان نمونه در بیشتر داروهای لاغری که از مبادی غیررسمی وارد می‌شوند و البته بسیاری از آن‌ها نیز به صورت غیرمجاز توسط عده‌ای سودجو داخل کشور ساخته می‌شوند، ترکیبات آمفتامین وجود دارد که نوعی ماده مخدر و اعتیادآور است. بعضی از این کالاها که به عنوان مکمل معرفی می‌شوند نیز فراوردهایی بی‌تأثیر هستند که سازمان غذا و دارو به عنوان سازمان تنظیم‌گر اجازه واردات این فراورده‌ها را صادر نکرده، اما از آنجا که ایران یکی از کشورهایی است که بیشتر از میانگین جهانی متقاضی زیبایی و درمان چاقی به روش‌های غیرعلمی است، برخی افراد سودجو با شناخت درخصوص توزیع دارو در داروخانه‌ها و تقاضای مردم به این مکمل‌ها، از مبادی غیررسمی و به صورت قاچاق این فراورده‌ها را وارد کشور می‌کنند و با قیمت‌های بسیار بالا از طریق فضای‌مجازی و یا بازار سیاه دارو را به فروش می‌رسانند.

امکان ورود داروهای تقلبی به سبد فروش شرکت‌های پخش دارو

کلانتری‌خاندانی درخصوص توزیع دارو در داروخانه‌ها می‌گوید: سیستم توزیع دارو در داروخانه‌ها، یکی از سیستم‌های ساختارمند در جهان است که به طور کامل تحت نظارت سازمان غذا و دارو و در استان‌ها زیر نظر دانشگاه‌های علوم‌پزشکی فعالیت دارد و به‌هیچ عنوان دارویی که از مبادی رسمی وارد کشور نشده و شماره یو.‌آی.‌دی دریافت نکرده و برچسب اصالت نداشته باشد امکان ورود به سبد فروش شرکت‌های پخش دارو را پیدا نخواهد کرد و با توجه به اینکه شرکت‌های پخش داروی زیر نظر سازمان غذا و دارو تنها زنجیره مجاز توزیع و تأمین دارو برای داروخانه‌ها هستند، به‌ هیچ عنوان امکان ورود داروی قاچاق، تقلبی و غیرمجاز به سبد این شرکت‌ها وجود ندارد، بنابراین مردم می‌توانند با خیال راحت، داروی مورد نیاز خود را از داروخانه‌ها تأمین کنند، ضمن‌آنکه برای اطمینان بیشتر می‌توانند اصالت داروهای خریداری شده را از طریق سامانه تیتک بررسی کنند.