نشسته‌ایم تا حادثه رخ دهد؟
رئیس بخش زلزله‌شناسی مهندسی خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در آستانه روز جهانی کاهش اثرات بلایای طبیعی می‌گوید: رفتار ما در برابر مخاطرات طبیعی، نوسانی است و نشسته‌ایم تا حادثه رخ دهد؛ اگر در جایی زلزله تأثیرگذاری رخ می‌دهد یا سیل بنیان‌کنی جاری می‌شود تا یکی دو هفته یا یک ماه، تمام توجهات به آنجا جلب می‌شود، اما پس از آن انگار اتفاقی نیفتاده و فراموش می‌شود.
علی بیت‌اللهی در گفت‌وگو با قدس با تأکید بر اینکه کشور ما به‌شدت در معرض مخاطرات طبیعی قرار دارد، ادامه می‌دهد: البته این چشم‌انداز یک چشم‌انداز جهانی است که نمی‌توانیم از خطرات فرار کنیم؛ یعنی در کل کشور اگر بخواهید از یک گسل دور شوید به یک گسل دیگر نزدیک خواهید شد، تنها در مناطق کویری مثل کویر لوت و کویر مرکزی گسلی شناسایی نشده است که البته امکان سکونت و زندگی در آنجا وجود ندارد.
وی با انتقاد از شیوه مدیریت بحران پس از وقوع حوادث مختلف در ایران، می‌گوید: متأسفانه دچار بحران مدیریت بحران در کشورمان هستیم و آموزش‌ها برای مقابله با بحران در کشور بسیار ضعیف است و همین مسئله موجب می‌شود به‌راحتی با آمارهای بالای مرگ ناشی از زلزله کنار بیاییم.
دبیر کارگروه ملی زلزله و مخاطرات طبیعی با اشاره به اینکه بلایای طبیعی طبق توصیه سند سِندای که یک سند بین‌المللی برای کاهش خطر بلایای طبیعی است، همیشه وجود داشته و دارد، می‌گوید: حرف این سند این است که دولت‌ها باید برای کاهش ریسک مخاطرات طبیعی سرمایه‌گذاری کنند و سرمایه‌گذاری برای کاهش ریسک به مراتب کم‌هزینه‌تر از مواجهه با بلایاست.
قانونی که به آن عمل نمی‌شود
بیت‌اللهی به قانون مدیریت بحران که در مجلس مصوب و با تأیید شورای نگهبان ابلاغ شد، اشاره می‌کند و می‌افزاید: در این قانون توجه به امور پیشگیرانه، توجه به اقداماتی که مخاطرات را کمتر کند و کیفیت مستحدثات و المان‌های در معرض خطر را ارتقا دهد، مورد تأکید قرار گرفته است؛ اما متأسفانه با اینکه در قانون این موارد را گنجانده‌ایم و علاوه بر آن یک قانون و برنامه مفصل کاهش خطر حوادث و سوانح در دولت سیزدهم ابلاغ شد که وظایف دستگاه‌ها و اقدامات را روشن کرده، به دلیل تخصیص نیافتن اعتبار، تاکنون اقدام ویژه و ملموسی را برای کاهش خطر بلایای طبیعی شاهد نبوده‌ایم.
رئیس بخش زلزله‌شناسی مهندسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با اشاره به اینکه مشاهده اقدامات پیشگیرانه و سرمایه‌گذاری برای کاهش ریسک نشان می‌دهد به این موضوع بسیار بی‌توجه هستیم، ادامه می‌دهد: در برنامه هفتم توسعه هیچ واژه‌ای به نام فرونشست زمین یا زلزله یا مخاطراتی که من و شما به آن حساسیم مشاهده نمی‌کنیم؛ متأسفانه اقدامات و اعتبارات دیده نشده دستگاه‌های اجرایی در همین برنامه مشخص است.
ضرورت کاهش خطرپذیری
بیت‌اللهی نخستین گام در کاهش خطرپذیری را ارزیابی و تحلیل خطرپذیری می‌داند و می‌گوید: هدف از فرایند ارزیابی خطرپذیری، فراهم کردن اهداف و اطلاعات مشخص برای تصمیم‌گیرندگان به منظور انجام اقدامات کاهش خطرپذیری است؛ ارزیابی خطرپذیری کمک می‌کند نهادها و سازمان‌های مرتبط قادر باشند با انجام دادن ارزیابی خطرپذیری، طرح‌ها و برنامه‌های این موضوع را تعریف کنند و اقداماتی در این زمینه انجام دهند.
وی به افزایش سطح آگاهی عمومی در مورد خطرپذیری شهری و کاربرد کاهش خطرپذیری برای سازگاری با انواع مخاطرات طبیعی و نیز تغییرات آب و هوایی اشاره می‌کند و می‌افزاید: افزایش سرمایه‌گذاری در پروژه‌های توسعه‌ای در میان مقامات ملی و محلی با دیدگاه کاهش خطرپذیری به منظور ایجاد شهری پایدار و محافظت از زیرساخت‌های حیاتی می‌تواند یکی از راهکارهای کاهش خطرپذیری باشد.
دبیر کارگروه ملی زلزله و مخاطرات طبیعی می‌افزاید: توجه به سرمایه‌گذاری و اقدامات کاهش ریسک به این معنی است که مثلاً باید برای مانیتورینگ گسل‌ها، سیستم‌های هشدار، ساخت‌وسازهای مقاوم در برابر زلزله، تغییر چهره ساخت‌وسازهای روستایی که متأسفانه آسیب‌پذیرترین نقاط ما در زلزله‌ها هستند، کاهش قرار گرفتن در برابر سیل و فرونشست زمین، تدوین مقررات ملی فرونشست زمین و... اعتبار مصوب کنیم که متأسفانه این اعتبارات دیده نشده است.
بیت‌اللهی ادامه می‌دهد: توجه به مخاطرات و سرمایه‌گذاری برای اقدامات پیشگیرانه و اینکه چگونه با این مخاطرات روبه‌رو شویم و با حداقل تلفات و خسارت بتوانیم جامعه ایمن داشته باشیم یکی از ضرورت‌ها به نظر می‌رسد؛ مثلاً در زلزله‌هایی مثل کرمانشاه، بم و طبس و زلزله‌های بزرگی که در همین نیم قرن اخیر در کشورمان مشاهده کردیم آن‌قدر هزینه خسارت‌ها بالاست که اقدامات برای پیشگیری به مراتب کم‌هزینه‌تر و اجرایی‌تر خواهد بود.
کارنامه قابل قبولی نداریم
وی با تأکید براینکه کارنامه ما به هیچ وجه در برابر کاهش ریسک مخاطرات طبیعی قابل قبول نیست، می‌افزاید: با اینکه سال‌هاست سازمان ملی مدیریت بحران و بسیاری از سازمان‌های موازی دیگر را تشکیل داده‌ایم، اما عملاً هیچ‌کدام کارایی چندانی ندارند؛ الان فقط در بافت‌های فرسوده تهران یک میلیون و ۲۵۰ هزار نفر ساکن هستند که اگر مخاطره‌ای مثل زلزله اتفاق بیفتد تصور کنید چقدر ریسک ما افزایش پیدا می‌کند.
دبیر کارگروه ملی زلزله و مخاطرات طبیعی ادامه می‌دهد: ما جزو کشورهایی هستیم که سند سِندای را به عنوان سند کاهش خطر حوادث طبیعی امضا کردیم، بنابراین متعهد هستیم ریسک را کاهش دهیم و به فرهنگ‌سازی و آموزش در مقابل مخاطرات توجه جدی کنیم، اما در عمل خلاف آن مشاهده می‌شود.
گام‌های رو به جلو
اما یک عضو هیئت علمی دانشگاه تهران معتقد است وضعیت ما چه در زمینه پیشگیری و چه در زمینه آمادگی، نسبت به سال‌های گذشته بهتر شده است.
عباس استاد تقی‌زاده می‌گوید: در گذشته ساختاری به نام سازمان مدیریت بحران کشور نداشتیم، برنامه ملی وجودنداشت، چارچوب‌های ملی و برنامه پیشگیری که مصوب هیئت دولت باشد نداشتیم، اما الان همه این‌ها را داریم و این نشان می‌دهد یک گام رو به جلو حرکت کرده‌ایم.
وی با تأکید براینکه سازمان‌های اصلی که در حوادث و بلایای طبیعی درگیر هستند مثل وزارت بهداشت، هلال احمر و دیگر سازمان‌ها که مسئولیت پاسخ به این‌گونه حوادث را بر عهده دارند درحال حاضر دارای ساختاری هستند که در گذشته وجود نداشت، ادامه می‌دهد: این فرماندهی و هماهنگی قبلاً کمتر به چشم می‌آمد؛ مثلاً ستادهایی که در دانشگاه‌ها تشکیل شده، مثل ستاد هماهنگی حوادث و بلایا و همچنین در هلال‌احمر و وزارت بهداشت که مرکز فوریت‌های پزشکی این مهم را انجام می‌دهد، نشان‌دهنده تلاش برای کاهش بلایای طبیعی است.
وی با تأکید براینکه موضوع مسلم این است اقدامات خوبی در مواجهه با بلایای طبیعی هم در بحث تجهیزات و هم در تربیت نیروی انسانی، برنامه‌ریزی و آموزش انجام شده است، می‌گوید: با این حال ما هنوز با ۱۰۰درصد فاصله بسیار زیادی داریم؛ یعنی یک ایده‌آلی وجود دارد که هیچ کس در هیچ حادثه‌ای آسیب نبیند و خسارت جانی و مالی وجود نداشته باشد که تا رسیدن به این مهم، اقدامات بسیار زیادی باید انجام شود.
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران با بیان اینکه ما در مرحله میانی اقدامات و پیشگیری هستیم و هنوز تلاش‌های بسیاری باید انجام شود تا جامعه تاب‌آوری داشته باشیم، می‌افزاید: مدیریت خطر بلایا و حوادث ازجمله شناخت و درک مخاطرات و برنامه‌ریزی در شرایط پیش و پس از وقوع بحران‌ها به منظور کاهش اثرات بلایا و حوادث و پاسخ مؤثر توسط تمام سازمان‌ها و دستگاه‌های دولتی یکی از مهم‌ترین موضوعات برای آمادگی هنگام وقوع بلایای طبیعی است.
استاد تقی‌زاده با اشاره به اینکه به عنوان مثال زمانی در شهر تهران نمی‌دانستیم وضعیت خطر و آسیبپذیریمان در برابر حوادث و بلایا به چه صورت است، می‌گوید:وضعیت ایمنی ساختمان‌های مسکونی، اداری و دولتی مشخص نبود، اما الان می‌دانیم وضعیت آسیبپذیریمان چگونه است و کدام ساختمان‌ها و حتی بیمارستان‌ها ناایمن هستند.
وی اقداماتی را که در زمینه ایمن‌سازی زیرساخت‌ها انجام می‌شود گام‌های رو به جلویی می‌داند و تأکید می‌کند: در بحث ایمنی برآوردها این‌گونه است که برنامه‌ریزی، آموزش و اقدامات انجام شده همه رو به جلو بوده است، اما به دلیل اینکه شاید در گذشته عقب‌افتادگی‌های فراوانی وجود داشته و دارد و اساساً توجهی به بحث ایمنی و پیشگیری از حوادث و بلایا نشده است، تا حد ایده‌آل فاصله بسیار زیادی داریم.
ایمنی در بلایای طبیعی باید دغدغه سیاست‌گذاران شود
این کارشناس ادامه می‌دهد: باید به موضوع ایمنی در حوادث و بلایا توجه شود و موضوع ایمنی در محور فعالیت‌ها قرار گیرد و دغدغه سیاست‌گذاران، قانون‌گذاران و مدیران ارشد باشد تا جامعه ایمن‌تری داشته باشیم.
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران در ادامه به ضرورت دانش و مهارت فردی در کاهش اثرات حوادث و بلایای طبیعی اشاره می‌کند و می‌گوید: مطالعات متعدد نشان می‌دهد یکی از مؤثرترین، سهل‌ترین و زودبازده‌ترین اقدامات در کاهش اثرات بلایای طبیعی، افزایش دانش و آگاهی و عملکرد شهروندان است.
استاد تقی‌زاده ادامه می‌دهد: میزان آمادگی و دانش خانوارهای ما در برابر مواجهه با بلایای طبیعی در حد مناسبی نیست، یعنی از حد متوسط هم رو به پایین است و این، مسئولیت ارگان‌هایی که در این زمینه متولی هستند مثل آموزش و پرورش، صداوسیما، هلال‌احمر و... را سنگین‌تر می‌کند.
وی به میزان اثربخشی آموزش‌ها در مواجهه با بلایای طبیعی اشاره می‌کند و می‌گوید: واقعیت این است اقدامات و برنامه‌هایی در زمینه آموزش و سنجش میزان آمادگی شهروندان انجام می‌شود، اما پرسش همچنان این است این آموزش‌ها، اقدامات و فعالیت‌های فرهنگی که درحال انجام است چقدر توانسته میزان آمادگی شهروندان را بالا ببرد و چقدر دغدغه مردم شده است و برای ایمنی خود و خانواده‌شان چقدر مقدار هزینه می‌کنند.
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران به اهمیت یکپارچگی مدیریت بحران در کشور اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد:در موضوع هماهنگی و مدیریت واحد و یکپارچه مشکل وجود دارد و ما هم از آنجایی که تمرین نکرده‌ایم، مدیریت یکپارچه را در حوادث مختلف شاهد نیستیم و سازمان‌ها با هم هماهنگ نیستند و هر سازمانی اقدامات خودش را انجام می‌دهد و اقدامات به صورت یکپارچه، واحد و هماهنگ نیست.
استاد تقی زاده ادامه می‌دهد: متأسفانه درحوزه مدیریت بحران هنوز نتوانسته‌ایم به یکپارچگی لازم برسیم؛ هنوز دستگاه‌های مختلف در بعضی موارد به صورت خود مختار عمل می‌کنند و مدیریت واحدی وجود ندارد؛ حتی در برخی موارد حاضر نیستند اطلاعات خود را در اختیار دیگر ارگان‌ها بگذارند تا آن‌ها بتوانند بهتر و مؤثرتر حادثه را مدیریت کنند و هنوز در نظام سطح‌بندی حادثه و تقسیم وظایف شاهد مشکلاتی هستیم.
نظر شما