در سال‌های اخیر با شکل‌گیری فضای مجازی و متعاقب آن پیدایش شبکه‌های اجتماعی، سازمان‌های رسانه‌ای و رسانه‌های سنتی با تهدیدات و فرصت‌های جدیدی روبه‌رو شده‌اند. چالش‌هایی که همواره محل بحث صاحبنظران بوده است.

گفت‌وگوی اختصاصی ما با حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر احمد واعظی، عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی درباره این موضوع است. وی با کاهش تأثیر بحث‌های عمیق و بنیادین و افزایش جلوه‌های بصری، معتقد است «ذائقه بشر معاصر، بیشتر ذائقه بصری شده است و اکنون اموری که لذت بصری برای افراد ایجاد می‌کند، بیشتر مبنای انتخاب‌های اشخاص قرار می‌گیرد».

سایه سنگین سبک زندگی مدرن بر جامعه اسلامی

حجت‌الاسلام والمسلمین احمد واعظی از کوچ کردن بخش قابل توجهی از مخاطبان صداوسیمای کشورها به سمت شبکه‌های اجتماعی خبر داده و می‌گوید: این مسئله اختصاص به کشورمان ندارد، بلکه در سراسر دنیا این اتفاق افتاده و مخاطبان تلویزیون و رادیو کشورها به سمت شبکه‌های اجتماعی و سکوهای نوظهور رفته‌اند و این واقعیتی غیرقابل انکار است. البته این مسئله شدت و ضعف دارد، یعنی بسته به اینکه ریزش مخاطب صدا و سیما به سمت شبکه‌های اجتماعی و مصرف کم و محدود از آورده‌ها و کارهای صدا و سیما چقدر باشد، فرق می‌کند ولی اصل آن غیرقابل انکار است. اکنون می‌توان ادعا کرد افراد در سراسر دنیا بیشتر اطلاعات و اخبار مورد نیاز خود را از شبکه‌های اجتماعی می‌گیرند.

رئیس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم به چالش دیگر کار رسانه‌ای اشاره و تصریح می‌کند: به خاطر رونق بیش از پیش شبکه‌های مجازی، با پدیده‌ سبک زندگی مدرن مواجه هستیم. سبک زندگی یعنی افراد با انتخاب‌گری خود و در سایه انتخاب‌هایشان، برای خود هویت‌یابی می‌کنند. فرد خود نوع پوشش، موسیقی، فیلم و... را انتخاب می‌کند. اینکه می‌گوییم سبک زندگی مدرن شده است، به خاطر این است که در دوران ماقبل مدرن در جامعه، یکدستی و همانند بودن و یک شکل فکر کردن و یکسان بودن و... امری طبیعی بود اما سبک زندگی مدرن سبب تکثر بیش از حد شده است. حالا افراد سعی می‌کنند هویت خود را در سایه انتخاب‌های فردی خود بروز دهند، از نوع تغذیه گرفته تا نوع پوشش، رفتار، محصولات فرهنگی، موسیقی، هنر و... به بیانی دیگر، اکنون انتخاب فردی بسیار مهم شده است.

در فضای مجازی، لذت بصری بر کرسی اندیشه‌های عمیق نشسته است

عضو فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی در ادامه توضیح می‌دهد: سبک زندگی مدرن سبب شده با تکثر مرجعیت تأثیرگذاری مواجه باشیم. به طور نمونه اگر در گذشته ادیبان، هنرمندان و عالمان دینی مهم‌ترین مراجع رفتارساز و هویت‌ساز در جوامع تلقی می‌شدند، اکنون شاهد هستیم اینفلوئنسرها و چهره‌های هنری، ادبی و سینمایی و... رفتارساز شده‌اند. حتی ممکن است افرادی که با شخصیت خاص یا رفتار یا کاری غیرمتعارف شهرتی پیدا می‌کنند، چهره‌ای تأثیرگذار شوند و این‌گونه، مراجع رسمی تأثیرگذاری همانند گذشته مرجعیت نداشته و این امر کم فروغ می‌شود. در صدا و سیما هم کمابیش شاهد این اتفاق هستیم و به همین دلیل همانند گذشته تأثیرگذاری وجود ندارد.

استاد واعظی توضیح می‌دهد: اگر در گذشته اندیشه‌ها، فلسفه‌های عمیق و بینش‌های دینی در شکل‌دهی رفتار و هویت اجتماعی اشخاص اثرگذار بودند، اکنون امور سطحی و غیرعمیق فکری که بیشتر متأثر از بروزات فردی و رفتارهای ظاهری است، جای آن را گرفته‌اند. اکنون لذت بصری مبنای عمده تصمیم‌گیری‌ها قرار گرفته است. به همین دلیل اکنون تأثیر بحث‌های عمیق و بحث‌های بنیادین کمتر و مواردی که جلوه بصری دارد، پررنگ‌تر می‌شوند. به بیانی ذائقه بشر معاصر، ذائقه بصری شده است و هر آنچه برای او لذت بصری ایجاد کند، مبنای انتخابش قرار می‌گیرد. فیلم، لباس، موسیقی و... هر آنچه به لحاظ ظاهری و بصری جلوه‌گری کند به جانش نشسته و مبنای کار قرار می‌گیرد و به جای اینکه فکر، اندیشه و عقلش اقناع شده و مبنای تصمیم‌گیری قرار گیرد، لذت بصری این مهم را انجام می‌دهد.

تبدیل تهدیدها به فرصت

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی یادآور می‌شود: با وجود رقبای بی‌شمار در فضای مجازی، کار در فضای رسانه‌ای سالم به‌خصوص صدا و سیما دشوارتر از گذشته شده است و به همین دلیل است که براساس آمارهای موجود، مخاطبان صدا و سیما ریزش پیدا کرده‌اند. باید در این مورد برنامه‌ریزی کرد، به‌ویژه برای جذب هر چه بیشتر نسل جوان و آینده‌سازان جامعه چاره‌ای اندیشید. باید با تعاریف جدید، مخاطب‌سنجی و نیازسنجی جدیدی انجام شود تا رسانه ملی بتواند مخاطبان خود را افزایش داده و در راستای ارتقای فهم دینی و اسلامی آنان بکوشد. در این صورت بدیهی است از زمان مراجعه به شبکه‌های اجتماعی نیز کاسته خواهد شد.

استاد واعظی در پایان تصریح می‌کند: شبکه‌های اجتماعی در سبک زندگی مدرن و امروزی واقعیتی غیرقابل انکار است، اما وظیفه ما و تمامی مسئولان است که آن را تبدیل به فرصت برای رشد جامعه کنیم.