معمولا در معاملات و قراردادهایی که بین افراد بسته می‌شود، طرفین سعی می‌کنند به تعهدی که داده‌اند عمل بکنند. اما ممکن است در ادامه، شرایطی به وجود بیاید که هر دو طرف معامله نسبت به ادامه آن، پشیمان شده و درصدد لغو قرارداد برآیند. در اینجا به دلیل آنکه بر هم زدن قرارداد حاصل توافق هر دو طرف معامله بوده، بحث اقاله مطرح می‌شود.

اقاله به چه معناست؟

برای برهم زدن یک قرارداد موارد بسیاری وجود دارد. اقاله به عنوان یکی از این موارد، به معنای برهم زدن و پایان دادن به یک قرارداد با توافق هر دو طرف معامله است. به عبارتی هر دو طرف، بایستی برای خاتمه دادن به قرارداد و تعهدات خود رضایت داشته باشند تا اقاله صورت بگیرد.

اقاله ممکن است به دو صورت انجام شود. در حالت اول، افراد با بیانی صریح و روشن قصد برهم زدن معامله را اعلام می کنند. و در حالت دوم، با رفتار و اعمال خود، قصد برهم زدن قرارداد را نشان می دهند. به طور مثال اگر در قرارداد خرید خودرویی، فروشنده خودرو را تحویل ندهد و خریدار هم پولی نپردازد، منجر به اقاله قرارداد خواهد شد.

برای اقاله قرارداد چه شرایطی لازم است؟

-اقاله همانند هر عمل حقوقی دیگر، دارای شرایط بخصوصی است. همانطور که پیش تر گفتیم، یکی از شرایط ایجاد اقاله، توافق و رضایت هر دو طرف معامله است. لذا رضایت یک طرفه برای ایجاد اقاله کافی نیست، زیرا اقاله به صورت قرارداد نوشته می شود و نیازمند امضای هر دو طرف است.

-مورد دوم، داشتن صفت اهلیت برای طرفین قرارداد است. اهلیت به معنای دارا بودن عقل، بلوغ و نداشتن اجبار در ایجاد اقاله است.

-و در آخر، موضوع اقاله باید مشخص باشد. یعنی طرفین باید مشخص کنند که منظورشان کدام معامله است. به طور مثال، اگر معامله خرید یک واحد آپارتمان است، باید مشخصات آن به طور دقیق نوشته شود.

اقاله چه تفاوتی با فسخ قرارداد دارد؟

فسخ نیز همانند اقاله، یکی از راه های برهم زدن قرارداد است. با این تفاوت که در فسخ قرارداد، برای خاتمه دادن به یک معامله، رضایت هر دو طرف لازم نیست و تنها یکی از طرفین، در صورت وجود شرایط مختص به فسخ، می تواند قرارداد را برهم بزند.

این در حالی است که در اقاله حتما رضایت هر دو طرف برای منحل کردن آن لازم است. علاوه براین، اقاله شامل تمام قراردادها نمی شود. یعنی قرارداد هایی وجود دارد که در صورت توافق هر دو طرف نیز امکان اقاله آن وجود ندارد. به طور مثال عقد نکاح، از جمله این عقود است.

محدوده اعمال اقاله قرارداد

اقاله تنها در خصوص عقود لازم قابلیت اعمال دارد. عقود لازم عقودی هستند که هیچ یک از دو طرف نمی توانند به دلخواه، آن را برهم بزنند. برای آنکه بدانیم در چه محدوده ای یک قرارداد به صورت اقاله منحل می شود، دو فرض مطرح است:

در فرض نخست، قرارداد منعقد گردیده ولی اصلا به مرحله اجرا نرسیده است. در اینجا اقاله برای برهم زدن معامله کافی است. به طور مثال در قرارداد خرید آپارتمان، خریدار پولی نپرداخته و مالک هم چیزی را تحویل نداده است.

در فرض دوم، ممکن است طرفین قرارداد بخشی از قرارداد را انجام و به بخشی از تعهدات خود عمل کرده باشند، در این صورت باید آثار باقی مانده از عقد را از بین ببرند. در همان مثال مذکور، چنانچه خریدار مقداری از پول خرید آپارتمان را به فروشنده/مالک پرداخت کند و بعد تصمیم به اقاله بگیرند، لازم است وجه پرداختی عودت داده شود.

اقاله دارای چه آثار و نتایجی است؟

اقاله همانند سایر اعمال حقوقی دارای آثار و نتایجی به شرح زیر است:

-زمانی که یک قرارداد با اقاله منحل می شود، موضوع آن به طور کامل منتفی است. در نتیجه مال به مالک و پول پرداخت شده نیز به خریدار برمی گردد.

- در صورتی که مالی وجود نداشته باشد تا به مالک اولیه برگردد، باید مثل آن تهیه شود. در غیر این صورت قیمت آن به مالک پرداخت می شود.

-اگر منفعتی در مال به وجود بیاید، به دو صورت خواهد بود. چنانچه منفعت ایجاد شده متصل باشد، مثل افزایش قیمت، برای مالک و اگر منفعت به صورت منفصل(جدا شده) باشد، برای فروشنده است. مثل میوه و ثمر دادن یک درخت.

فائزه مجردیان-خبرنگار تحریریه جوان قدس